Murowany dwór (dziś dom wielorodzinny) w Nadolicach Wielkich wzniesiono na kopcu kryjącym relikty starszego założenia obronnego. Już na planach z drugiej połowy XVIII wieku obiekt widoczny jest jako budynek zorientowany na osi północ–południe, otoczony podwójną fosą rozdzieloną wałem. Na mapie Urmesstischblatt z 1826 roku ukazano natomiast murowany dwór na osi wschód–zachód, zachowujący dawny układ z kopcem i fosą.
| Lokalizacja | woj. dolnośląskie, pow. wrocławski, gmina Czernica |
|---|---|
| Współrzędne | 51.086389, 17.242500 |
| Obszar AZP | 58-80 |
| Chronologia | późne średniowiecze |
| Autorzy | Dominik Nowakowski |
| Data udostępnienia | 19.10.2025 |
Jak cytować?
Opis
Przynależność administracyjna i toponomastyka
- Współczesna: gmina Czernica, pow. wrocławski, woj. dolnośląskie.
- Historyczne jednostki administracyjne: księstwo wrocławskie.
- Nazwy historyczne: Nadolice Wielkie (niem. Groß Nädlitz), zapisy: 1250 – Nadlic i in.
Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu
Na krawędzi podmokłego obniżenia niewielkich cieków, w środkowej części wsi, na wschód od zwartej zabudowy. Wzniesienie (kopiec) z reliktami starszego założenia otoczone było dawniej podwójnym systemem fos rozdzielonych wałem.
Wybór źródeł do dziejów miejscowości i dóbr ziemskich
- 1250 – Nadlic (SUb, II, nr 397)
- 1291 – Henryk V wrocławski sprzedał mieszczaninowi Gunterowi Małemu za 650 grzywien dobra dziedziczne Magnum Nadlicz z 45 łanami, młynem, stawem rybnym, prawem połowu ryb w Widawie; ludność na prawie niemieckim, zwolniona z ciężarów prawa polskiego (SUb, VI, nr 31)
- 1322 – wzmiankowany dwór w Nadolicach (hof Nadlitz) zbudowany przez Henryka VI wrocławskiego (LuBS, II, s. 11; RS 4184)
- 1326 – wzmiankowany książęcy las w Nadolicach (RS 4583)
- 1327 – Henryk VI wrocławski przekazał braciom Sanderowi i Hennigowi Ohme ½ wsi, wcześniejszą własność Guntera Małego (RS 4614)
- 1332 – Jan i Wernko, synowie Konrada Schertelzana, sprzedali 1 łan Krystianowi, prokuratorowi klarysek (RS 5150)
- 1353 – wieś z 45 łanami, z czego 33 należały do pana wsi (RWN, s. 81)
- 1358 – Janko von Nassengnefe sprzedał mieszcz. Ryszardowi z Gubina 3 z 11 łanów (RŚl, IV, nr 40; RF, II, 790)
- 1364–1370 – dobra Henniga Ohme; w 1370 r. sprzedaż Piotrowi Heinickenowi wszystkich posiadłości w Nadolicach Małych i folwarku w Nadolicach Wielkich (AAWr., sygn. D 36; RF, II, 790)
- 1371 – Janko von Nassengnefe z krewnym Hermanem sprzedali Jankowi z Urazu 12 łanów; w 1378 r. odsprzedaż Piotrowi Ohme (RF, II, 791)
- 1374–1398 – Piotr Ohme i jego bracia z Nadolic (AAWr., sygn. A 18; RF, II, 522)
- 1405 – Kunegunda, żona Klemensa von Skorkow, przekazała mu dobra w Nadolicach Małych i Wielkich oraz Krzykowie (RF, II, 792)
- 1409 – Klemens von Skorkow z żoną Kunegundą sprzedali Hainze von Nadelitz dział w Nadolicach Małych (RF, II, 791)
- 1425 – Mikołaj Ohme von Nadlitz sprzedał braciom Henrykowi, Konradowi, Krzysztofowi i Stefanowi Ohme młyn w Nadolicach Wielkich (RF, II, 794)
- 1451 – Stefan Ohme von Nädlitz sprzedał Stefanowi Schleppottowi dobra i folwark z młynem w Nadolicach Wielkich (RF, II, 794)
- 1462 – Małgorzata, córka Zygfryda Exena, przekazała mężowi Baltazarowi Bant prawa do wsi (RF, II, 794)
- 1487 – Mikołaj Wildberg posiadał ½ wsi, wcześniej należącą do Stefana Schleppotta (RF, II, 795)
- 1500 – połowa wsi z młynem należała do braci Mikołaja, Andrzeja i Jerzego Exenów (RF, II, 795)
- 1548 – wieś posiadała wdowa po Jerzym Poserze (APWr., AmWr., C 22, f. 2v)
Historia budowlana obiektu
Murowany dwór wzniesiony na niewielkim wyniesieniu, w miejscu starszego założenia. Na planach wsi z drugiej połowy XVIII wieku widoczny jest murowany budynek zorientowany na osi północ–południe, usytuowany centralnie na kopcu otoczonym podwójnym systemem fos oddzielonych wałem. Na mapie Urmesstischblatt z 1826 roku przedstawiono dwór murowany zorientowany na osi wschód–zachód, również na kopcu otoczonym fosą.
Chronologia: 1 poł. XIV–XV w.
Literatura
Konkretne wzmianki (wybór): SUb II, nr 397; SUb VI, nr 31; LuBS II, s. 11; RS 4184, 4583, 4614, 5150; RWN, s. 81; RŚl IV, nr 40; RF II, 522, 790–795; AAWr., sygn. D 36; AAWr., sygn. A 18; APWr., AmWr., C 22, f. 2v; Nowakowski 2023, s. 48–49, 94, 221–222.
Śląskie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne Book
2017.
CDS XVIII = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Bd. XVIII: 1316-1326 (nr 3542-4599) Collection
Breslau, 1898, (używany również skrót 'RS' lub 'RS V').
CDS XXII = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Bd. XXII: 1327-1333 (nr 4600-5278) Collection
Breslau, 1903, (używany również skrót 'RS').
LuB 2 = Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter. Bd. 2 Collection
Leipzig, 1883, ( alternatywne skróty: LuBS, LBuS).
SUb II = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. II: 1231-1250 Collection
Köln-Graz-Wien, 1977.
SUb VI = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. VI: 1291-1300 Collection
Köln, 1998.
RF = Repertorium Frobenianum (Repertorium Investiturarum in Praediis Ducatus Vratislaviensis, quae in Libris eiusdem Cancellariae continentur), t. 1-4 Collection
0000, (APWr., Akta miasta Wrocławia, sygn. C 24/I–IV).
RŚl IV = Regesty śląskie. T. IV, 1358-1359 Collection
Wrocław-Warszawa, 1992.
Ilustracje
Ilustracje
