Smolec, st. 8 (gm. Kąty Wrocławskie), dwór

Przynależność administracyjna

Obecna: Smolec (Klein Schmolz, Kr. Breslau, MBL. 4967), gm. Kąty Wrocławskie, pow. wrocławski, woj. dolnośląskie; stan. nr 8, AZP 15/80-27

Przynależność historyczna: księstwo wrocławskie

Lokalizacja

Na płaskim i podmokłym terenie, na N od wsi, pierwotnie na gruntach wsi Smolec Mały (tabl. 20:b).

Wybór źródeł do dziejów miejscowości i dóbr ziemskich:

• 1323-1359 – allodium Jeszka von Smolz (RS 4290-6984; RŚl, I, nr 161, 267, 284, 362, 525, 555; II, nr 235, 381, 498, 937, 1109; III, nr 430-606; IV, nr 116, 277)
• 1337 – Petrusza, wdowa po Janie ze Smolca i jej syn Piotr występujący w imieniu niepełnoletniego rodzeństwa, sprzedali 2 łany wraz z przynależnościami we wsi Smolcz Polonicali (RS 6017)
• 1337-1341 – Mikołaj ze Smolca, który w 1341 r. nadał żonie Zofii jako oprawę 5 ½ łana we wsi Klein Smolcz (RS 5846, 5647)
• 1339-1355 – Henryk ze Smolca (RS 6303-6488; RŚl, III, nr 68)
• 1348: Witko Schellendorf sprzedał braciom Reinczkowi i Mikołajowi Glaubitzom allodium we wsi (RF, III, 2340-2341)
• 1352 – Zofia, córka Maćka ze Smolca, sprzedała Mikołajowi de Schibeschow folwark w parwum Schmolcz (RF, III, 2341)
• 1353 – Smolcz minor z 26 łanami folwarcznymi (RWN, s. 110)
• 1357 – dobra Czesława ze Smolca (RŚl, III, nr 487)
• 1357 – Sybko ze Smolca sprzedał Mikołajowi z Mokronosu i jego następcom 1 ½ łana z folwarku w Smolcu (Rś, III, nr 433, 508, 551)
• 1357 – Rychlin de Schonburn i Konrad de Floriansdorf sprzedali Janowi Jeserowi i jego spadkobiercom dochód z 5 łanów w Smolcu (RŚl, III, nr 430)
• 1357 – Jan Jeser sprzedał za 140 grzywien Mikołajowi Malereschowi i jego spadkobiercom 5 łanów w Smolcu Małym, wraz z połową założenia obronnego [medietate area propugnaculi quod vulgariter ein Wahl] (RF, III, 2344; RŚl, III, nr 609)
• 1358 – Otton i Andrzej, synowie Jeszka ze Smolca (RŚl, IV, nr 116, 277)
• 1358 – Anna, wdowa po Sybku ze Smolca Małego, nadała Mikołajowi z Mokronosu swoje dobra w Mokronosie należące do posiadłości w Smolcu Małym (RŚl, IV, nr 232)
• 1359 – Maćko Maleresch, Henryk de Daminsdorff i Maćko Manentes sprzedali mieszczaninowi Rudigerowi Steinkellerowi czynsze na dobrach w Smolcu Małym (RF, III, 2343)
• 1363 – Henryk de Damiansdorff sprzedał mieszczaninowi Tylonowi Rothe 2 łany w Schmolz minori (RF, III, 2344)
• 1364 – Jeszko i Maćko ze Smolca sprzedali stryjowi Jarosławowi ½ łana we wsi Smolec Mały (RF, III, 2344-2345)
• 1365 – Mikołaj, niegdyś z Mokronosu teraz ze Smolca, sprzedał synowi Mikołajowi 2 łany z folwarku w Smolcu (RF, III, 2345)
• 1367 – bracia Piotr i Albert ze Smolca sprzedali mieszczaninowi Tylonowi Rothe 5 łanów we wsi Smolec Mały (RF, III, 2345; Kd, V, nr 84)
• 1373 – Jeszko ze Smolca przekazał synowi Andrzejowi dobra w Großen und Wenigen Schmoltz (RF, III, 2345; APWr., Rep, 132d, Dep. rodziny Wallenberg-Pachy ze Smolca, nr 6)
• 1390 – Jarosław ze Smolca przekazał dobra synom Piotrowi i Janowi (RF, III, 2347)
• 1393 – Henryk ze Smolca, jako opiekun Małgorzaty, córki Jarosława ze Smolca, stwierdził że przekazała ona swoje dziedzictwo we wsi braciom Piotrowi i Janowi (RF, III, 2347)
• 1402 – Elżbieta, żona mieszczanina Mikołaja Lorensa, sprzedała mieszczaninowi Mikołajowi Gotke wszystkie dobra w Smolcu Małym na prawie dziedzicznym (RF, III, 2348)
• 1405 – Henryk, sołtys w Smolcu Małym, sprzedał Mikołajowi Gotke obiekt obronny [das Wahl] we wsi (RF, III, 2348-2349)
• 1409 – Tomasz, syn Piotra ze Smolca, sprzedał Mikołajowi Gotke folwark w Smolcu Małym (RF, III, 2349)
• 1414 – Mikołaj Gotke sprzedał Małgorzacie, wdowie po Andrzeju ze Smolca, folwark w Smolcu Małym (RF, III, 2349)
• 1415 – bracia Jeszko i Jan ze Smolca sprzedali szwagrowi Janowi Rymbabie ⅓ dóbr w Smolcu Małym i Wielkim (RF, III, 2349; Rheinbaben-Warmbrun 1898, s. 137)
• 1421 – mieszczanin Piotr Niclas sprzedał mieszczaninowi Gunterowi Richterowi ½ dóbr w Smolcu Małym, z ½ kopca i siedziby [helfte des Waals und Gesäß darbeÿ] (RF, III, 2349, 2352)
• 1423 – Małgorzata, wdowa po Andrzeju ze Smolca, sprzedała Gunterowi Richterowi swój folwark z 4 łanami (RF, III, 2352)
• 1425 – wieś składała się z 3 części: Jeszke Smolcz posiadał dobra w Smolcz maior, gdzie była opuszczona karczma, natomiast Smolcz minor należał do Guntera Richtera (KPW, nr 70, 72)
• 1452 – Gunter Richter sprzedał mieszczaninowi Wacławowi Reichelowi dobra we wsi Smolec Mały, z folwarkami, wałem i siedzibą [Waal, Gesäß] (RF, III, 2352-2353)
• 1478 – Wittig Brokot sprzedał Mikołajowi i Wawrzyńcowi von Kirsten dobra Smolec Mały (RF, III, 2353)
• 1498 – Mikołaj Kirsten sprzedał kanclerzowi księstwa wrocławskiego Janowi Wüstehube dobra w Smolcu Wielkim i Małym (RF, III, 2353, 2356)
• 1499 – Jan Wüstehube sprzedał wspomniane dobra Jerzemu Promers (RF, III, 2356)
• 1511 – Jan Emrich sprzedał Bartoszowi Hornigowi ½ dóbr w Smolcu Wielkim i Małym (RF, III, 2356)
• 1514-1548 – dobra Smolec Mały i Wielki posiadał Mikołaj Uthmann (RF, III, 2356-2357; APWr., AmWr., C 22, f. 14v)
• 1566 – wieś należała do Grzegorza Uthmanna (RF, III, 2357)

Opis obiektu

Renesansowy dwór zbudowany na miejscu starszego założenia, którego elementem jest narożnik ceglanej wieży, zachowany w obrębie murów dworu, w S części dziedzińca. Obiekt wzniesiono na kopcu o czworobocznym planie i wymiarach u podstawy 31 x 32 m, u góry 22 x 23 m i wys. ok. 1,5 m. Dwór otacza mokra fosa o szerokości 10-16 m, w części W przecięta groblą oraz wał zewnętrzny. W świetle źródeł ikonograficznych najstarszym elementem murowanego założenia miał być zbudowany w narożniku NE okazały, trójdzielny w środku dom mieszkalny z wieżą wjazdową. Budynek o cechach gotyckich miał szczyt zakończony sterczynami z ostrołukowymi okienkami. W kolejnej fazie, datowanej na połowę XVI w. zbudować miano skrzydło południowe, dzięki czemu obiekt zyskał formę dworu na planie litery L. W XVIII w. założenie rozbudowano o skrzydło NW, w rezultacie czego uzyskano okazały dwór z wewnętrznym dziedzińcem na planie litery U.

Mapy

Ikonografia i zdjęcia

Wzmianki konkretnie o tym obiekcie

Lutsch 1889, s. 452; Degen 1965, s. 278-280; Weczerka 1977, s. 473; Pilch 1978, s. 232; Grundmann 1982, s. 163; Grundmann 1987, s. 92; Zlat 1990, s. 80; Katalog Zabytków Sztuki w Polsce 1991, s. 97; Łuczyński 1997, s. 78-80; Kajzer, Kołodziejski, Salm 2001, s. 460-461; Chorowska 2003, s. 148, 179; Chorowska 2010, s. 78; Eysymontt 2010, s. 330-331; Nowakowski 2017, s. 428-430

@book{chorowska_2003,

title = {Rezydencje \'{s}redniowieczne na \'{S}l\k{a}sku. Zamki, pa\lace, wie\.{z}e mieszkalne},

author = {Ma\lgorzata Chorowska},

year  = {2003},

date = {2003-01-01},

urldate = {2003-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@inbook{Chorowska2010,

title = {Pa\lac i kamienica. Wp\lyw siedziby pa\'{n}skiej na wroc\lawskie i podwroc\lawskie domy mieszczan w \'{s}redniowieczu},

author = {M. Chorowska},

editor = {M. R. Pauk and M. Saczy\'{n}ska},

year  = {2010},

date = {2010-01-01},

booktitle = {Dom, maj\k{a}tek, klient, s\luga. Manifestacja pozycji elit w przestrzeni materialnej i spo\lecznej (XIII-XIX wiek)},

pages = {63\textendash80},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {inbook}

}

@book{Degen1965,

title = {Die Bau- und Kunstdenkm\"{a}ler des Landkreises Breslau, Bau- und Kunstdenkm\"{a}ler des deutschen Ostens, R. C: Schlesien, Bd. I},

author = {K. Degen},

year  = {1965},

date = {1965-01-01},

urldate = {1965-01-01},

address = {Frankfurt a. Main},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Eysymontt2010,

title = {Architektura renesansowych dwor\'{o}w na dolnym \'{S}l\k{a}sku},

author = {K. Eysymontt},

year  = {2010},

date = {2010-01-01},

urldate = {2010-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{grundmann_burgen_1982,

title = {Burgen, Schl\"{o}sser und Gutsh\"{a}user in Schlesien, Bd. 1. Die mittelalterlichen Burgruinen und Wohnt\"{u}rme},

author = {G. Grundmann},

year  = {1982},

date = {1982-01-01},

urldate = {1982-01-01},

volume = {1},

address = {Frankfurt am Main},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{grundmann_burgen_1987,

title = {Burgen, Schl\"{o}sser und Gutsh\"{a}user in Schlesien, Bd. 2: Schl\"{o}sser und Feste H\"{a}user der Renaissance},

author = {G. Grundmann},

year  = {1987},

date = {1987-01-01},

urldate = {1987-01-01},

address = {W\"{u}rzburg},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{kajzer_kolodziejczyk_salm_2001,

title = {Leksykon zamk\'{o}w w Polsce},

author = {J. Kajzer and S. Ko\lodziejczyk and J. Salm},

year  = {2001},

date = {2001-01-01},

urldate = {2001-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{KZS04/02,

title = {KZS IV/2 = Sob\'{o}tka, K\k{a}ty Wroc\lawskie i okolice. Katalog zabytk\'{o}w sztuki w Polsce, tom IV, wojew\'{o}dztwo wroc\lawskie, zeszyt 2},

author = {J. Pokora and M. Zlat},

editor = {J. Pokora and M. Zlat},

year  = {1991},

date = {1991-01-01},

urldate = {1991-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Luczynski1997,

title = {Zamki i pa\lace Dolnego \'{S}l\k{a}ska. Wroc\law i okolice},

author = {R. M. \Luczy\'{n}ski},

year  = {1997},

date = {1997-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Lutsch1889,

title = {Verzeichnis der Kunstdenkm\"{a}ler der Provinz Schlesien: Bd. II, Kunstdenkm\"{a}ler des Regierungsbezirks Breslau},

author = {H. Lutsch},

year  = {1889},

date = {1889-01-01},

urldate = {1889-01-01},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Nowakowski2017,

title = {\'{S}l\k{a}skie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne},

author = {Dominik Nowakowski},

year  = {2017},

date = {2017-01-01},

urldate = {2017-01-01},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Pilch1978,

title = {Zabytki architektury Dolnego \'{S}l\k{a}ska},

author = {J. Pilch},

year  = {1978},

date = {1978-01-01},

urldate = {1978-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@collection{\ssCDS18,

title = {CDS XVIII = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte 1316-1326, Bd. XVIII},

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke},

year  = {1898},

date = {1898-01-01},

urldate = {1898-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\' lub \'RS V\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS29,

title = {CDS XXIX = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur schlesischen Geschichte 1334-1337, Bd. XXIX},

editor = {Konrad Wutke and Erich Randt and Hans Bell\'{e}e},

year  = {1923},

date = {1923-01-01},

urldate = {1923-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@article{\ssRWN,

title = {RWN = Registrum villarum, allodiarum et jurium ducatus Wratislaviensis et districtus Nampslaviensis},

editor = {G.A. Stenzel},

year  = {1843},

date = {1843-01-01},

urldate = {1843-01-01},

journal = {\"{U}bersicht der Arbeiten und Ver\"{a}nderungen der Schlesischen Gesellschaft f\"{u}r Vaterl\"{a}ndische Kultur im Jahre 1842},

pages = {60-141},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{Weczerka1977,

title = {Handbuch der Historischen St\"{a}tten \textendash Schlesien},

author = {H. Weczerka},

year  = {1977},

date = {1977-01-01},

urldate = {1977-01-01},

address = {Stuttgart},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@inbook{Zlat1990,

title = {Nobilitacja przez sztuk\k{e} - jedna z funkcji mieszcza\'{n}skiego mecenatu w XIV i XV w.},

author = {M. Zlat},

editor = {J. Harasimowicz},

year  = {1990},

date = {1990-01-01},

booktitle = {Sztuka miast i mieszcza\'{n}stwa XV-XVIII wieku w Europie \'{S}rodkowowschodniej},

pages = {77\textendash101},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {inbook}

}

@collection{βRF,

title = {RF = Repertorium Frobenianum (Repertorium Investiturarum in Praediis Ducatus Vratislaviensis, quae in Libris eiusdem Cancellariae continentur), t. 1-4},

note = {APWr., Akta miasta Wroc\lawia, sygn. C 24/I\textendashIV},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{βR\'{S}l_1,

title = {R\'{S}l I = Regesty \'{s}l\k{a}skie. T. I, 1343-1348},

editor = {Wac\law Korta},

year  = {1975},

date = {1975-01-01},

urldate = {1975-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{βR\'{S}l_2,

title = {R\'{S}l II = Regesty \'{s}l\k{a}skie. T. II, 1349-1354},

editor = {Wac\law Korta},

year  = {1983},

date = {1983-01-01},

urldate = {1983-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{βR\'{S}l_3,

title = {R\'{S}l III = Regesty \'{s}l\k{a}skie. T. III, 1355-1357},

editor = {Wac\law Korta},

year  = {1990},

date = {1990-01-01},

urldate = {1990-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{βR\'{S}l_4,

title = {R\'{S}l IV = Regesty \'{s}l\k{a}skie. T. IV, 1358-1359},

editor = {Wac\law Korta},

year  = {1992},

date = {1992-01-01},

urldate = {1992-01-01},

address = {Wroc\law-Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}