Sądowel, st. 1 (gm. Wąsosz), motte

Przynależność administracyjna

Obecna: Sądowel (Sandewalde, Kr. Guhrau, MBl. 2560), gm. Wąsosz, pow. górowski, woj. dolnośląsk; stan. nr 1, AZP 74/69-24

Przynależność historyczna: dzielnica śląska Piastów wrocławskich, księstwo głogowskie, księstwo wrocławskie, ponownie księstwo głogowskie, księstwo oleśnickie, księstwo wołowskie

Lokalizacja

W obrębie podmokłej doliny Baryczy, pierwotnie między jej dwoma ramionami, na SW od wsi Lechitów.

W ewidencji konserwatorskiej obiekt funkcjonuje jako grodzisko w Lechitowie.

Wybór źródeł do dziejów miejscowości i dóbr ziemskich:

• 1155 – w bulli protekcyjnej dla biskupstwa wrocławskiego wymieniona villa iuxta Sandoul, que Gora dicitur (SUb, I, nr 28)
• 1202-1208 – kasztelan Częstobor (SUb, I, nr 77, 83, 116, 117, 331, 332, 334, 335, 338-340)
• 1218 – wzmiankowany planowany wiec w Sądowlu [colloquium in Zandovel] (SUb, I, nr 173)
• 1223 – kasztelan Przybysław (SUb, I, nr 227, 230, 358)
• 1230 – kasztelan Mojko (SUb, I, nr 372, 373)
• 1243-1244 – kasztelan Gebhard (SUb, II, nr 252, 270)
• 1244 – kasztelan Zbylut (SUb, II, nr 272, 273)
• 1245 – w bulli protekcyjnej dla biskupstwa wrocławskiego między Miliczem a Głogowem wymieniony Sądowel, a w jej dalszej części ponownie wieś Góra położona iuxta castrum Sandouel (SUb, II, nr 287)
• 1251 – kasztelan Stosz (SUb, III, nr 20, 25)
• 1253 – kasztelan Gebhard (SUb, III, nr 60, 61)
• 1257 – kasztelan Piotr (SUb, III, nr 249)
• 1260 – kasztelan Mikołaj (SUb, III, nr 306, 311)
• 1260 – wzmiankowany pleban sądowelski Otto (SUb, III, nr 318)
• 1261 – kasztelan Stosz (SUb, III, nr 581)
• 1265 – kasztelan Dzierżko (SUb, III, nr 521)
• 1279 – kasztelan Ociesław Siekierka (SUb, IV, nr 368)
• 1280 – zjazd w Sądowlu, w trakcie którego Henryk IV Probus uwięził Henryka III głogowskiego, Henryka V legnickiego i Przemysła II wielkopolskiego (RW, s. 130)
• 1282 – kasztelan Budziwoj (SUb, V, nr 13)
• 1283 – kasztelan Mikołaj Grzymisławic (SUb, V, nr 66, 74)
• 1287-1288 – kasztelan Budziwoj Kopaszyn (SUB, V, nr 362, 400)
• 1290 – Henryk III głogowski lokował miasto Wąsosz, położone in litore fluvii Baricz in superiori parte castri Sandowel (SUb, V, nr 487)
• 1294 – porwany przez stronników Henryka III głogowskiego książę Henryk V Gruby drogą przez Sądowel przewieziony został do Głogowa (KPP, s. 505)
• 1294 – Henryk V wrocławski potwierdził zdobycze terytorialne Henryka III głogowskiego, wśród których znajdował się Sądowel (SUb, VI, nr 144; LuBS, II, 4)
• 1305 – wymienione wsie położone circa Zandewel et circa Wynque (LF, E, 158)
• 1309 – wzmiankowany kościół pw. św. Agaty, którego plebana mianował książę Henryk III głogowski (RS 3081)
• 1329 – wzmiankowane Sandewalde w dzielnicy księcia Konrada I oleśnickiego (LuBS, I, 20)
• 1368 – Konrad Löben zw. Czarny, sprzedał księciu Konradowi II oleśnickiemu swój zamek (hus) w Sądowlu i należącą do niego wieś Bełcz Mały (APWr., Rep. 33, sygn. 1242, f. 134)
• 1376-1399 – wzmiankowany kościół parafialny i pleban (Neuling 1902, s. 273; Jungnitz 1898, s. 394)

Opis obiektu

Wczesnośredniowieczne grodzisko zachowane jest w terenie w formie owalnego wyniesienia o średnicy około 120 metrów i wysokości, która w części wschodniej dochodzi do 2 metrów. Podczas badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 2005 roku, w obrębie wykopu ulokowanego w zachodniej części majdanu, odsłonięto fosę założenia obronno-rezydencjonalnego z późnego średniowiecza. Rów wykopano w obrębie majdanu wczesnośredniowiecznego grodu, niszcząc starsze nawarstwienia aż do calca. Szerokość fosy w górnych partiach mierzyła około 8-10 metrów, a na poziomie płaskiego dna około 4 metry.

Przy wschodniej krawędzi wykopu odsłonięto stok i krawędź majdanu kopca stanowiącego główny człon późnośredniowiecznego założenia. Był on wyniesiony ponad poziom dna fosy na około 1,3 metra. Na krawędzi nasypu odsłonięto 5 negatywów po słupach palisady, wykonanych z wbitych pionowo okrąglaków o średnicach około 0,2 metra. Za palisadą zalegał bruk ułożony z niewielkich rozmiarów otoczaków.

Badania geofizyczne przeprowadzone na obiekcie wykazały, że późnośredniowieczne założenie obronno-rezydencjonalne wzniesiono na planie czworoboku o zaokrąglonych narożach i wymiarach 45 x 50 metrów. Otaczającą kopiec fosę, która częściowo naruszyła obwałowania wczesnośredniowiecznego ogrodu, w części zachodniej przecinała grobla.

Ruina średniowiecznego założenia obronnego została ponownie zagospodarowana w pierwszej połowie XVII wieku. W tym czasie na majdanie zbudowano lekkiej konstrukcji budowle drewniano-gliniane, po których zachowała się nieznacznej miąższości warstwa próchnicy przemieszana z polepą.

Podczas badań wykopaliskowych pozyskano liczne zabytki ruchome, takie jak fragmenty ceramiki wczesno- i późnośredniowiecznej. Wśród nich były przede wszystkim kremowe fragmenty, niekiedy zdobione czerwoną farbą, fragmenty naczyń kamionkowych typu waldenburskiego, elementy uzbrojenia (fragment głowni miecza, fragmenty noży bojowych, płytki zbroi, groty bełtów, kotwiczka), elementy wyposażenia kuchni (fragment brązowego kociołka, fragment glinianego stojaka rożna), brązowe okucia pasów, żelazną sprzączkę, fragment brzytwy, fragmenty ołowianych oprawek szkła okiennego oraz fragmenty szklanych pucharów fletowych. Materiały zabytkowe datowano na kilka przedziałów czasowych: XI-XIII wiek, druga połowa XIV-XV wiek i XVII wiek.

Mapy

Zdjęcia

Wzmianki konkretnie o tym obiekcie

Müller 1837, s. 250-251; Schuster 1869, s. 101; Drescher 1870, s. 81; Behla 1888, s. 164; Hellmich 1930, s. 40; Lodowski 1972; Nowakowski 2008, s. 171-211; Kiarszys 2015, s. 131-132, 220-225; Nowakowski 2017, s. 419-420

@book{@Kurbis1962,

title = {RW = Roczniki wielkopolskie},

editor = {B. K\"{u}rbis},

year  = {1962},

date = {1962-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{behla_vorgeschichtlichen_1888,

title = {Die vorgeschichtlichen Rundw\"{a}lle im \"{o}stlichen Deutschland},

author = {R. Behla},

year  = {1888},

date = {1888-01-01},

urldate = {1888-01-01},

address = {Berlin},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{drescher_ueber_1870,

title = {Ueber den gegenw\"{a}rtigen Stand der Ermittelungen auf dem Gebiet des schlesischen Heidenthums},

author = {R. Drescher},

year  = {1870},

date = {1870-01-01},

urldate = {1870-01-01},

journal = {Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift},

volume = {1},

pages = {35},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{Hellmich1930,

title = {Schlesische Wehranlagen},

author = {Max Hellmich},

year  = {1930},

date = {1930-01-01},

urldate = {1930-01-01},

journal = {Altschlesien},

volume = {3},

pages = {40\textendash41},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{kiarszys_iuxta_2015,

title = {Iuxta castrum Sandouel. Trzy \'{s}wiaty \'{s}redniowiecza},

author = {G. Kiarszys},

year  = {2015},

date = {2015-01-01},

urldate = {2015-01-01},

pages = {132, 228-229},

address = {Szczecin},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{KiarszysZuk2023,

title = {Nieinwazyjna prospekcja \'{s}redniowiecznego grodziska w S\k{a}dowlu. Problem integracji rezultat\'{o}w teledetekcji archeologicznej oraz historycznych \'{z}r\'{o}de\l kartograficznych},

author = {G. Kiarszys and Lidia \.{Z}uk and Wies\law Ma\lkowski},

year  = {2023},

date = {2023-01-01},

journal = {Przegl\k{a}d Archeologiczny},

volume = {71},

pages = {151\textendash167},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{Lodowski1972,

title = {S\k{a}dowel we wczesnym \'{s}redniowieczu},

author = {J. Lodowski},

year  = {1972},

date = {1972-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{muller_1844,

title = {Vaterl\"{a}ndische Bilder, in einer Geschichte und Beschreibung der alten Burgfesten und Ritterschl\"{o}sser Schlesiens (beider Antheile) so wie der Grafschaft Glatz},

author = {K. A. M\"{u}ller},

year  = {1844},

date = {1844-01-01},

urldate = {1844-01-01},

address = {Glogau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Neuling1902,

title = {Schlesiens Kirchorte und ihre kirchlichen Stiftungen bis zum Ausgang des Mittelalters},

author = {H. Neuling},

year  = {1902},

date = {1902-01-01},

urldate = {1902-01-01},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@inbook{Nowakowski2008,

title = {Wznowienie bada\'{n} na grodzisku kasztela\'{n}skim w S\k{a}dowlu (Lechit\'{o}w, stan. 4), gm. W\k{a}sosz},

author = {D. Nowakowski},

editor = {J. Kolenda},

year  = {2008},

date = {2008-01-01},

booktitle = {Milicz. Clavis Regni Poloniae. Gr\'{o}d na pograniczu},

pages = {171-211},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {inbook}

}

@book{Nowakowski2017,

title = {\'{S}l\k{a}skie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne},

author = {Dominik Nowakowski},

year  = {2017},

date = {2017-01-01},

urldate = {2017-01-01},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@collection{\ssCDS14,

title = {CDS XIV = Codex Diplomaticus Silesiae, Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis, Bd. XIV},

author = {14 CDS},

editor = {H. Markgraf and W. Schulte},

year  = {1889},

date = {1889-01-01},

urldate = {1889-01-01},

publisher = {Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis},

address = {Breslau},

note = {tak\.{z}e skr\'{o}towo jako LfeV; Lf; LF},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\sslehns_i_1881,

title = {LuB 1 = Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen F\"{u}rstenth\"{u}mer im Mittelalter, Bd. 1},

author = {C. Gr\"{u}nhagen and H. Markgraf},

editor = {C. Gr\"{u}nhagen and H. Markgraf},

year  = {1881},

date = {1881-01-01},

urldate = {1881-01-01},

booktitle = {Publicationen aus den k\"{o}niglichen preu\ssischen Staatsarchiven Bd. 7},

address = {Leipzig},

note = {Publicationen aus den k\"{o}niglichen preu\ssischen Staatsarchiven Bd. 7; alternatywne skr\'{o}ty: LuBS, LBuS},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub01,

title = {SUb I = Schlesisches Urkundenbuch. Tom I},

editor = {H. Appelt and W. Irgang},

year  = {1963},

date = {1963-01-01},

urldate = {1963-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub02,

title = {SUb II = Schlesisches Urkundenbuch. Tom II},

author = {II SUB},

editor = {W. Irgang},

year  = {1977},

date = {1977-01-01},

urldate = {1977-01-01},

volume = {II},

address = {K\"{o}ln-Graz-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub03,

title = {SUB III = Schlesisches Urkundenbuch. Tom III},

author = {III SUB},

year  = {1984},

date = {1984-01-01},

urldate = {1984-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub05,

title = {SUb V = Schlesisches Urkundenbuch. Tom V: 1282-1290},

author = {V SUB},

editor = {H. Appelt and J. Menzel and W. Irgang},

year  = {1993},

date = {1993-01-01},

urldate = {1993-01-01},

address = {K\"{o}ln-Weimar-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub06,

title = {SUb VI = Schlesisches Urkundenbuch. Tom VI: 1291-1300},

author = {VI SUB},

editor = {H. Appelt and J. Menzel and W. Irgang},

year  = {1998},

date = {1998-01-01},

urldate = {1998-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@book{Weclewski1878,

title = {KPP = Kronika ksi\k{a}\.{z}\k{a}t polskich},

author = {Kronika ksi\k{a}\.{z}\k{a}t polskich},

editor = {Z. W\k{e}clewski},

year  = {1878},

date = {1878-01-01},

address = {Lw\'{o}w},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}