Wrocław-Leśnica, dwór

Przynależność administracyjna i toponomastyka

• Współczesna: miasto Wrocław, woj. dolnośląskie.
• Historyczne jednostki administracyjne: księstwo wrocławskie; następnie księstwo legnickie; ponownie księstwo wrocławskie.
• Nazwy historyczne: Leśnica (niem. Lissa), zapisy średniowieczne m.in. jako Lesniza

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Na płaskim, suchym terenie, w niewielkiej odległości na zachód od koryta Bystrzycy. Relikty średniowiecznego założenia czytelne m.in. w partiach piwnic i układzie zabudowy; nowożytne przekształcenia w XVII–XVIII w. istotnie zatarły starsze elementy.

Wybór źródeł do dziejów miasta i dworu

• 1216/1227 – Henryk I Brodaty wystawił dokumenty w dworze w Leśnicy, w pomieszczeniu zw. caminata (SUb, I, nr 278).
• 1228 – Henryk I Brodaty wystawił dokumenty w dworze Leśnicy (curia ducis) (SUb, I, nr 293).
• 1240 – wzmiankowany dwór książęcy (curia) (SUb, II, nr 193).
• 1240 – Henryk II Pobożny wystawił dokument w Leśnicy (SUb, II, nr 194).
• 1247 – zjazd w Leśnicy (colloquium) zwołany przez Bolesława II Rogatkę (SUb, II, nr 323).
• 1248 – kanonik lubiąski Konrad, pleban w Leśnicy (SUb, II, nr 353).
• 1255 – klucznik książęcy (SUb, III, nr 160).
• 1261 – wójt Konrad (SUb, III, nr 379).
• 1271 – dwór książęcy (curia domini ducis) (SUb, IV, nr 145).
• 1289 – Henryk V legnicki udzielił zgody na lokację Mokrej, natomiast dla poprawy kondycji miasta Leśnicy przeniósł tamtejszy dwór (curia nostra) do Krępic (SUb, V, nr 428).
• 1319 – miasteczko i okręg miejski (RS 3983, 4045).
• 1326 – Henryk VI wrocławski przekazał prawo patronatu nad kościołem kapitule św. Krzyża (RS 4594).
• 1330 – Janko, sołtys Leśnicy (RS 4981a).
• 1336-1338 – wójt Bruno (RF, II, 602–603; RS 5936, 6188).
• 1339 – miasteczko od króla Jana Luksemburskiego kupił mieszczanin Gisko von Reste (RS 6328).
• 1340-1343 – wzmiankowany nieżyjący już wójt Brunon (RS 6468; RŚl, I, nr 83).
• 1343 – wystawił tu dokument Bolesław III legnicki (RŚl, I, nr 13).
• 1347-1348 – Mikołaj von Sitten z bratankami sprzedali Piotrowi Schwarzowi las położony przy (rzece) Leśnicy, a ten w tym samym roku odsprzedał go wraz z ufortyfikowanym obiektem (cum fundo aggere monticulo quod vulgo Wall dicitur) Henrykowi Schwarzenhornowi (RF, II, 606; RŚl, I, nr 690; Hoffmann 1989, s. 179).
• 1354 – wójt dziedziczny Sambor (RF, II, 605, 611).
• 1374 – mieszczanin Otton z Nysy sprzedał mieszczaninowi Mikołajowi z Kleciny wójtostwo (RF, II, 607).
• 1377-1381 – dział w miasteczku należał do Mikołaja z Kleciny (RF, II, 607).
• 1392-1398 – część Leśnicy należała do Piotra z Kleciny, który w 1398 r. sprzedał wójtostwo mieszczaninowi Janowi Seidenbergowi (RF, II, 610).
• 1410 – Małgorzata Seidenberg z siostrą Elżbietą sprzedały mieszczaninowi Michałowi Bankowi młyn położony powyżej mostu, a w 1416 r. wójtostwo miasteczka i inne dobra (RF, II, 607, 610, 611).
• 1417 – Michał Bank kupił niewielkie działy gruntowe od Wawrzyńca Flegela z Leśnicy, Henryka z Ozorowic i Jerzego Weirota (RF, II, 611).
• 1419 – Michał Bank przekazał szwagrowi Piotrowi Stronchenowi miasteczko z targiem, siedzibą (Gesäß oder Gebäude), wójtostwem i jego uposażeniem, które ponownie przyjął od niego w 1420 r. (RF, II, 611, 614).
• 1420 – król Zygmunt zatwierdził Michałowi Bankowi posiadanie ufortyfikowanego obiektu, który ten wybudował (den Bau und das Mauerwerk seines Hauses) (Gläser 1939, s. 3–4).
• 1438 – Katarzyna, wdowa po Michale Banku, sprzedała mieszczaninowi Franciszkowi Kriegowi miasteczko z targiem, siedzibą (Haus), wójtostwem i młynem (RF, II, 614).
• 1459 – Franciszek Krieg, dziedziczny pan Leśnicy, z pomocą wojsk Jerzego z Podiebradów wyparł ze swojego zamku (slos) załogę wrocławską, która wcześniej zajęła miasteczko (Eschenloer II, s. 275).
• 1459 – wojska wrocławskie zdobyły dwór obronny (fortalicium / hofe) (Eschenloer I, s. 61; II, s. 289, 291).
• 1465 – wojska wrocławskie spaliły Leśnicę (Eschenloer II, s. 486).
• 1469 – wrocławianie skarżyli się Maciejowi Korwinowi na krzywdy, jakich doznali ze strony (dworów) w Leśnicy, Zotnikach i Gałowie, które na własny koszt zniszczyli [zubrochen worden] (Eschenloer II, s. 771–772).
• 1494 – Jan Beyer i Krzysztof Schewitz sprzedali braciom Janowi i Wacławowi Hornigom przywileje i dobra w Leśnicy i Mokrej (RF, II, 614).
• 1509 – Jan Hornig przekazał bratu Pawłowi ½ miasteczka (RF, II, 614).
• 1529 – Baltazar Magnus sprzedał szwagrowi Baltazarowi Hornigowi działy w miasteczku i wsi Mokrej, które należały do jego żony; w tym samym roku dobra Baltazara potwierdzone zostały królewską konfirmacją (RF, II, 614).
• 1548 – majątek posiadał Baltazar Hornig (APWr., AmWr., C 22, f. 81).

Historia budowlana obiektu

Murowany renesansowo-barokowy dwór zbudowany został na miejscu i z wykorzystaniem elementów średniowiecznego założenia. Najstarszą częścią budowli, pochodzącą z 1. połowy XV wieku (po 1420 r.), są piwnice wzniesione z kamieni polnych i łamanych, należące do prostokątnego w planie domu o wymiarach ok. 10 × 20 m, podzielonego na trzy pomieszczenia.

Być może już w tym czasie od strony południowej do domu przylegał dziedziniec otoczony murem obwodowym. W drugiej fazie, datowanej na 2. ćwierć XVI wieku, wzniesiono trakt południowy, wieżę wejściową od strony wschodniej oraz trzy cylindryczne narożne wieżyczki. Jeszcze w XVI stuleciu trakt południowy rozbudowano w kierunku zachodnim, gdzie dobudowano czwartą, cylindryczną wieżyczkę narożną.

W XVII–XVIII wieku obiekt uległ licznym przebudowom, które w znacznym stopniu zatarły elementy starszego założenia. Podczas badań ratowniczych w wąskoprzestrzennych wykopach zlokalizowanych przed główną fasadą dworu odsłonięto krawędzie dwóch fos przecinających warstwy osadnicze z XIII–XIV wieku. Na ich stokach stwierdzono warstwę rdzawej gliny izolacyjnej, datowaną na okres nowożytny.

Chronologia: bliżej nieokreślony dwór książęcy – 1 poł. XIII w.; bliżej nieokreślona siedziba wójtowska – XIV w.; dwór murowany – 1 ćw. XV w.; rozbudowa renesansowa – XVI w.; przekształcenia – XVII–XVIII w.

Konkretne wzmianki (wybór): SUb I–V; RS 3983, 4045, 4594, 4981a, 5936, 6188, 6328, 6468; RŚl I, nr 13, 83, 690; RF II, 602–614; APWr., AmWr., C 22, f. 81; Gläser 1939; Eschenloer I–II; Brzezowski 1998; Chorowska 2003; Nowakowski 2023.

@techreport{APW_WSP\'{S}_719,

title = {APW WSP\'{S} lub APWr = Archiwum Pa\'{n}stwowe we Wroc\lawiu, Wydzia\l Samorz\k{a}dowy Prowincji \'{S}l\k{a}skiej},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {techreport}

}

@book{bimler1940,

title = {Die schlesischen massiven Wehrbauten, Bd. I, F\"{u}rstentum Breslau. Kreise Breslau, Neumarkt, Namslau},

author = {K. Bimler},

year  = {1940},

date = {1940-01-01},

urldate = {1940-01-01},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{brzezowski1998_lesnica,

title = {Dzieje rezydencji w Le\'{s}nicy},

author = {W. Brzezowski},

year  = {1998},

date = {1998-01-01},

journal = {Architectus},

number = {1\textendash2},

pages = {37\textendash51},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{chorowska_2003,

title = {Rezydencje \'{s}redniowieczne na \'{S}l\k{a}sku. Zamki, pa\lace, wie\.{z}e mieszkalne},

author = {Ma\lgorzata Chorowska},

year  = {2003},

date = {2003-01-01},

urldate = {2003-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@inbook{Chorowska2010,

title = {Pa\lac i kamienica. Wp\lyw siedziby pa\'{n}skiej na wroc\lawskie i podwroc\lawskie domy mieszczan w \'{s}redniowieczu},

author = {M. Chorowska},

editor = {M. R. Pauk and M. Saczy\'{n}ska},

year  = {2010},

date = {2010-01-01},

urldate = {2010-01-01},

booktitle = {Dom, maj\k{a}tek, klient, s\luga. Manifestacja pozycji elit w przestrzeni materialnej i spo\lecznej (XIII-XIX wiek)},

pages = {63\textendash80},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {inbook}

}

@inbook{czechowicz1998_lesnica,

title = {Pa\lac i park w Le\'{s}nicy, obecnie Dom Kultury "Zamek", pl. \'{S}wi\k{e}toja\'{n}ski 1},

author = {B. Czechowicz},

editor = {J. Harasimowicz},

year  = {1998},

date = {1998-01-01},

booktitle = {Atlas architektury Wroc\lawia, t. 2},

pages = {15\textendash17},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {inbook}

}

@book{Demidziuk1999,

title = {Archiwalia archeologiczne z terenu Wroc\lawia do 1945 roku},

author = {K. Demidziuk},

year  = {1999},

date = {1999-01-01},

urldate = {1999-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{glaeser1939_lesnica,

title = {Schloss Lissa. Rastort geschichtlicher Personlichkeiten durch sieben Jahrhunderte},

author = {E. Gl\"{a}ser},

year  = {1939},

date = {1939-01-01},

journal = {Schlesische Geschichtsbl\"{a}tter},

number = {1},

pages = {1\textendash11},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{guerquin_1957,

title = {Zamki \'{s}l\k{a}skie},

author = {Bohdan Guerquin},

year  = {1957},

date = {1957-01-01},

urldate = {1957-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{guerquin_1984,

title = {Zamki w Polsce},

author = {Bohdan Guerquin},

year  = {1984},

date = {1984-01-01},

urldate = {1984-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@techreport{kazmierczyktrudzik1960_lesnica,

title = {Tymczasowe sprawozdanie z wst\k{e}pnych bada\'{n} wykopaliskowych na zamku we Wroc\lawiu\textendashLe\'{s}nicy w r. 1960},

author = {J. Ka\'{z}mierczyk and Z. Trudzik},

year  = {1960},

date = {1960-01-01},

address = {Wroc\law},

institution = {Archiwum WUOZ Wroc\law},

note = {maszynopis},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {techreport}

}

@techreport{mierzwin_mozdzioch_nowacka1995_lesnica,

title = {Wst\k{e}pne sprawozdanie z nadzoru archeologicznego przeprowadzonego we Wroc\lawiu\textendashLe\'{s}nicy przy budowie przy\l\k{a}cza gazowego do Domu Kultury "Zamek"},

author = {A. Mierzwi\'{n}ski and S. Mo\'{z}dzioch and L. Nowacka},

year  = {1995},

date = {1995-01-01},

address = {Wroc\law},

institution = {Archiwum IAE PAN Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {techreport}

}

@inbook{mlynarska_kaletynowa2001_lesnica,

title = {W sprawie pocz\k{a}tk\'{o}w dworu ksi\k{a}\.{z}\k{e}cego w Le\'{s}nicy},

author = {M. M\lynarska-Kaletynowa},

editor = {M. Goli\'{n}ski and S. Rosik},

year  = {2001},

date = {2001-01-01},

booktitle = {Viae historicae. Ksi\k{e}ga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Lechowi A. Tyszkiewiczowi},

pages = {277\textendash282},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {inbook}

}

@book{Muller1837,

title = {Vaterl\"{a}ndische Bilder, in einer Geschichte und Beschreibung der alten Burgfesten und Ritterschl\"{o}sser Schlesiens},

author = {K. A. M\"{u}ller},

year  = {1837},

date = {1837-01-01},

urldate = {1837-01-01},

address = {Glogau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@bachelorthesis{nokey,

title = {R\'{S}l V = Regesty \'{s}l\k{a}skie. T. V, 1360},

editor = {Wac\law Korta},

year  = {1992},

date = {1992-01-01},

urldate = {1992-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {bachelorthesis}

}

@book{nowakowski2023,

title = {Zamki i dwory ksi\k{e}stwa wroc\lawskiego od XIII do XVI wieku},

author = {D. Nowakowski},

year  = {2023},

date = {2023-01-01},

urldate = {2023-01-01},

pages = {149\textendash152},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Pilch1978,

title = {Zabytki architektury Dolnego \'{S}l\k{a}ska},

author = {J. Pilch},

year  = {1978},

date = {1978-01-01},

urldate = {1978-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@inbook{rozpedowski1978_lesnica,

title = {P\'{o}\'{z}nogotyckie rezydencje na \'{S}l\k{a}sku},

author = {J. Rozp\k{e}dowski},

editor = {P. Skubiszewski},

year  = {1978},

date = {1978-01-01},

booktitle = {Sztuka i ideologia XV wieku},

pages = {496},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {inbook}

}

@collection{\ssCDS16,

title = {CDS XVI = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Bd. XVI: 1301-1315 (nr 2616-3542)},

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke

},

year  = {1892},

date = {1892-01-01},

urldate = {1892-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\' lub \'RSIV\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS18,

title = {CDS XVIII = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Bd. XVIII: 1316-1326 (nr 3542-4599) },

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke},

year  = {1898},

date = {1898-01-01},

urldate = {1898-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\' lub \'RS V\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS29,

title = {CDS XXIX = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur schlesischen Geschichte, Bd. XXIX: 1334-1337 (nr 5279-6020)},

editor = {Konrad Wutke and Erich Randt and Hans Bell\'{e}e},

year  = {1923},

date = {1923-01-01},

urldate = {1923-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS29b,

title = {CDS XXX = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur schlesischen Geschichte 1338-1342, Bd. XXX},

editor = {Konrad Wutke and Erich Randt and Hans Bellee},

year  = {1925},

date = {1925-01-01},

urldate = {1925-01-01},

publisher = {Breslau},

series = {Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. XXX},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub01,

title = {SUb I = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. I: 971-1230},

editor = {H. Appelt and W. Irgang},

url = {https://www.vr-elibrary.de/doi/book/10.7767/boehlau.9783205109853},

year  = {1963},

date = {1963-01-01},

urldate = {1963-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub02,

title = {SUb II = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. II: 1231-1250},

author = {II SUB},

editor = {W. Irgang},

url = {https://www.vr-elibrary.de/doi/book/10.7767/boehlau.9783205109891},

year  = {1977},

date = {1977-01-01},

urldate = {1977-01-01},

volume = {II},

address = {K\"{o}ln-Graz-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub03,

title = {SUb III = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. III: 1251-1266},

author = {III SUB},

year  = {1984},

date = {1984-01-01},

urldate = {1984-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub05,

title = {SUb V = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. V: 1282-1290},

author = {V SUB},

editor = {H. Appelt and J. Menzel and W. Irgang},

year  = {1993},

date = {1993-01-01},

urldate = {1993-01-01},

address = {K\"{o}ln-Weimar-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub06,

title = {SUb VI = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. VI: 1291-1300},

author = {VI SUB},

editor = {H. Appelt and J. Menzel and W. Irgang},

year  = {1998},

date = {1998-01-01},

urldate = {1998-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub06b,

title = {SUb IV = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. IV: 1267-1281},

author = {IV SUB},

editor = {W. Irgang},

year  = {1988},

date = {1988-01-01},

urldate = {1988-01-01},

address = {K\"{o}ln-Weimar-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@book{Weczerka1977,

title = {Handbuch der Historischen St\"{a}tten \textendash Schlesien},

author = {H. Weczerka},

year  = {1977},

date = {1977-01-01},

urldate = {1977-01-01},

address = {Stuttgart},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@inbook{Zlat1990,

title = {Nobilitacja przez sztuk\k{e} - jedna z funkcji mieszcza\'{n}skiego mecenatu w XIV i XV w.},

author = {M. Zlat},

editor = {J. Harasimowicz},

year  = {1990},

date = {1990-01-01},

urldate = {1990-01-01},

booktitle = {Sztuka miast i mieszcza\'{n}stwa XV-XVIII wieku w Europie \'{S}rodkowowschodniej},

pages = {77\textendash101},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {inbook}

}

@collection{βRF,

title = {RF = Repertorium Frobenianum (Repertorium Investiturarum in Praediis Ducatus Vratislaviensis, quae in Libris eiusdem Cancellariae continentur), t. 1-4},

note = {APWr., Akta miasta Wroc\lawia, sygn. C 24/I\textendashIV},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{βR\'{S}l_1,

title = {R\'{S}l I = Regesty \'{s}l\k{a}skie. T. I, 1343-1348},

editor = {Wac\law Korta},

year  = {1975},

date = {1975-01-01},

urldate = {1975-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{βR\'{S}l_2,

title = {R\'{S}l II = Regesty \'{s}l\k{a}skie. T. II, 1349-1354},

editor = {Wac\law Korta},

year  = {1983},

date = {1983-01-01},

urldate = {1983-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{βR\'{S}l_3,

title = {R\'{S}l III = Regesty \'{s}l\k{a}skie. T. III, 1355-1357},

editor = {Wac\law Korta},

year  = {1990},

date = {1990-01-01},

urldate = {1990-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{βR\'{S}l_4,

title = {R\'{S}l IV = Regesty \'{s}l\k{a}skie. T. IV, 1358-1359},

editor = {Wac\law Korta},

year  = {1992},

date = {1992-01-01},

urldate = {1992-01-01},

address = {Wroc\law-Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

Lokalizacja