Biestrzyków (gm. Siechnice), wieża mieszkalna

Przynależność administracyjna i toponomastyka

• Współczesna: gmina Siechnice, pow. wrocławski, woj. dolnośląskie.
• Historyczne jednostki administracyjne: księstwo wrocławskie.
• Nazwy historyczne: Biestrzyków (niem. Eckersdorf), wcześniejsze formy m.in. Petrez, Petrzsoua, villa Eckehardisdorff.

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Na płaskim i suchym terenie, w sąsiedztwie niewielkiego cieku, w południowo-wschodniej części wsi. Wieża posadowiona jest w SE części czworobocznego w planie kopca otoczonego fosą i zewnętrznym wałem. Fosa zachowana jest obecnie wyraźnie od strony zachodniej i południowej, gdzie jej szerokość dochodzi do ok. 13 m. W tych partiach wysokość nasypu, liczona od poziomu wody w fosie, wynosi ok. 3 m, natomiast w częściach zniwelowanych ok. 1,5 m. Z konfiguracji terenu i analizy numerycznego modelu (LiDAR) wynika, że kopiec ma plan zbliżony do czworoboku o wymiarach u podstawy ok. 30 × 40 m.

W trakcie badań sondażowych na plateau kopca stwierdzono warstwę kulturową o miąższości 0,3–0,4 m oraz sztuczny nasyp o miąższości 1,2–1,5 m. Badania wiertnicze wykazały zaleganie warstw gliny na kulminacji i stokach kopca, bez śladów zaprawy wapiennej i gruzu ceglanego, co sugeruje pierwotnie drewniano-glinianą zabudowę założenia. W materiałach ruchomych pozyskano m.in. fragmenty ceramiki stalowoszarej i kremowej, dna naczyń zagładzane na podsypce oraz drobne fragmenty cegieł.

Wybór źródeł do dziejów miejscowości i dóbr ziemskich

• 1221 – biskup Wawrzyniec potwierdził szpitalowi św. Ducha we Wrocławiu otrzymanie od magistra Idziego i kanonika katedralnego Witosława dziesięcin z kilku wsi, w tym Petrez (SUb, I, nr 209).
• 1234 – dziesięciny ze wsi Petrzsoua pobierał szpital św. Ducha we Wrocławiu (SUb, II, nr 60).
• 1353 – wzmianka o villa Eckehardisdorff (RWN, s. 104).
• 1381 – wieś należąca do dziekana kapituły katedralnej obrabowana przez wojska Wacława IV Luksemburskiego (Grünhagen 1867, s. 17).
• 1382 – wieś Ekhardsdorff w posiadłościach wrocławskiej kapituły katedralnej (AAWr., sygn. C 20).
• 1384 – Henryk legnicki, dziekan kapituły kolegiaty św. Krzyża, sprzedał kapitule na prośbę biskupa Wacława za 200 grzywien wieś i folwark Biestrzyków (AAWr., sygn. BB 43).
• 1395 – administrator wsi, kanonik Jan Westfali, za zgodą biskupa przeniósł wieś na prawo niemieckie i wydzierżawił ją (Dola 1983, s. 69).
• 1410 – folwark z murowaną wieżą (turra murata) oraz pozostałymi budynkami (ceterique edificii) i wszelkimi prawami dominialnymi otrzymał w dożywocie za 40 grzywien archidiakon i kanonik wrocławski Mateusz de Lamberto de Neapoli, zobowiązany do utrzymania w należytym stanie zabudowań i gospodarstwa (PBD, s. 136).
• 1445 – splądrowane dobra kapituły kolegiackiej, w tym Biestrzyków (Chron. Wrat., s. 135).
• 1447 – Konrad Nebelschütz kupił od kapituły katedralnej folwark Biestrzyków: 2 łany pola, kopiec z wieżą otoczoną fosą (den Wall mit dem Turme, den Graben um den Wall), sad i ogrody położone przy dworze (Hof) (AAWr., sygn. 15.06.1447).
• 1469 – Konrad Nebelschütz odsprzedał kapitule wszelkie prawa do folwarku w Biestrzykowie (AAWr., sygn. 18.06.1469).
• 1514 – majątek w Biestrzykowie (Przeterzitze) otrzymał w zarząd kanonik Wigand von Salza; dokument wzmiankuje również posiadacza wieży (posessor turris) Berghansa, do którego należały 2 łany we wsi (Dittrich 1909b, s. 246, 252).
• 1536 – sołtys Paweł ławnikiem sądu kapituły katedralnej (AAWr., sygn. O 47).

Historia budowlana obiektu

Wieża mieszkalna wzniesiona została w południowo-wschodniej części czworobocznego kopca otoczonego fosą. Sama wieża zbudowana jest z cegły w wątku gotyckim na planie prostokąta o wymiarach ok. 8 × 9 m, na kamiennej podmurówce. Obiekt posiada trzy jednoprzestrzenne kondygnacje. Pierwotnie była to budowla jednopiętrowa z wysoką piwnicą sklepioną krzyżowo, do której prowadziła murowana pochylnia. Na poziomie pierwszej kondygnacji również zastosowano sklepienie krzyżowe, a w ścianie wschodniej zachowały się trzy ostrołukowe, podwójnie rozglifione okna. Kolejne, nieco większe otwory okienne znajdują się w osiach ścian północnej i południowej. Na tym poziomie funkcjonował narożny kominek, a wejście zlokalizowano w ścianie północnej.

Kondygnację trzecią (mieszkalną) przekrywał drewniany strop, a oświetlenie zapewniały trzy duże okna z siedziskami. Także na tym poziomie istniał pierwotnie kominek, a ściany zdobiły polichromie. W ścianie zachodniej znajdowało się wąskie przejście, prawdopodobnie prowadzące na ganek hurdycjowy. W XVI wieku wieżę przebudowano, nadbudowując kolejną kondygnację. Na jej poziomie, w elewacji południowej, zachowany jest wykusz latrynowy, świadczący o mieszkalnym charakterze izby.

W wyniku rozbudowy dokonanej po połowie XVII wieku obiekt uległ daleko idącym przekształceniom. Według opisu z 1651 roku przy wieży stała drewniana kuchnia i obora, a całość otaczała fosa i wał. Późniejsze przekształcenia nowożytne i nowoczesne, związane z funkcjonowaniem zespołu dworskiego, zatarły czytelność części dawnych elementów obronnych, choć zasadniczy układ kopca, fosy i wału pozostaje w terenie rozpoznawalny.

Chronologia: wieża mieszkalna z 2 poł. XIV w., przebudowana w XVI i XVII w.

Konkretne wzmianki (wybór): SUb I, nr 209; SUb II, nr 60; RWN, s. 104; Grünhagen 1867, s. 17; Dola 1983, s. 69; PBD, s. 136; Chron. Wrat., s. 135; AAWr., sygn. C 20; AAWr., sygn. BB 43; AAWr., sygn. 15.06.1447; AAWr., sygn. 18.06.1469; AAWr., sygn. O 47; Dittrich 1909b, s. 246, 252; Nowakowski 2017, s. 264–265; Nowakowski 2023, s. 166–167.

Wybór literatury: Lutsch 1889, s. 440; Dittrich 1909, s. 411; Probst 1938, s. 103; Bimler 1940, s. 63; Guerquin 1957, s. 33–34; Gumiński, Olszewski 1963, s. 314; Degen 1965, s. 45–47; Weczerka 1977, s. 87–88; Pilch 1978, s. 12–13; Pawłowski 1978, s. 204; Grundmann 1982, s. 131–133; KZŚ 1991, s. 6–7; Prus 1994, s. 24; Jacaszek 1996, s. 12; Kajzer, Kołodziejski, Salm 2001, s. 93–94; Chorowska 2003, s. 145–147; Nowakowski 2017, s. 264–265; Nowakowski 2023, s. 166–167.

@book{bimler1940,

title = {Die schlesischen massiven Wehrbauten, Bd. I, F\"{u}rstentum Breslau. Kreise Breslau, Neumarkt, Namslau},

author = {K. Bimler},

year  = {1940},

date = {1940-01-01},

urldate = {1940-01-01},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{chorowska_2003,

title = {Rezydencje \'{s}redniowieczne na \'{S}l\k{a}sku. Zamki, pa\lace, wie\.{z}e mieszkalne},

author = {Ma\lgorzata Chorowska},

year  = {2003},

date = {2003-01-01},

urldate = {2003-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Degen1965,

title = {Die Bau- und Kunstdenkm\"{a}ler des Landkreises Breslau, Bau- und Kunstdenkm\"{a}ler des deutschen Ostens, R. C: Schlesien, Bd. I},

author = {K. Degen},

year  = {1965},

date = {1965-01-01},

urldate = {1965-01-01},

address = {Frankfurt a. Main},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{Dittrich1909Biestrzykow,

title = {Der Eckersdorfer Turm},

author = {P. Dittrich},

year  = {1909},

date = {1909-01-01},

journal = {Schlesien},

volume = {2},

number = {16},

pages = {411},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{grundmann_burgen_1982,

title = {Burgen, Schl\"{o}sser und Gutsh\"{a}user in Schlesien, Bd. 1. Die mittelalterlichen Burgruinen und Wohnt\"{u}rme},

author = {G\"{u}nther Grundmann},

year  = {1982},

date = {1982-01-01},

urldate = {1982-01-01},

volume = {1},

address = {Frankfurt am Main},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{guerquin_1957,

title = {Zamki \'{s}l\k{a}skie},

author = {Bohdan Guerquin},

year  = {1957},

date = {1957-01-01},

urldate = {1957-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{GuminskiOlszewski1963Biestrzykow,

title = {Gotycka wie\.{z}a mieszkalna w Witkowie i jej renesansowa dekoracja},

author = {S. Gumi\'{n}ski and A. M. Olszewski},

year  = {1963},

date = {1963-01-01},

journal = {Biuletyn Historii Sztuki},

volume = {25},

number = {4},

pages = {314},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{Jacaszek_1996,

title = {\'{S}redniowieczne murowane wie\.{z}e mieszkalne na \'{S}l\k{a}sku},

author = {B. Jacaszek},

year  = {1996},

date = {1996-01-01},

urldate = {1996-01-01},

journal = {Acta Universitatis Nicolai Copernici},

number = {27},

issue = {298},

pages = {3-24},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{kajzer_kolodziejczyk_salm_2001,

title = {Leksykon zamk\'{o}w w Polsce},

author = {J. Kajzer and S. Ko\lodziejczyk and J. Salm},

year  = {2001},

date = {2001-01-01},

urldate = {2001-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{KZS04/02,

title = {KZS IV/2 = Sob\'{o}tka, K\k{a}ty Wroc\lawskie i okolice. Katalog zabytk\'{o}w sztuki w Polsce, tom IV, wojew\'{o}dztwo wroc\lawskie, zeszyt 2},

author = {J. Pokora and M. Zlat},

editor = {J. Pokora and M. Zlat},

year  = {1991},

date = {1991-01-01},

urldate = {1991-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Nowakowski2017,

title = {\'{S}l\k{a}skie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne},

author = {Dominik Nowakowski},

year  = {2017},

date = {2017-01-01},

urldate = {2017-01-01},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{nowakowski2023,

title = {Zamki i dwory ksi\k{e}stwa wroc\lawskiego od XIII do XVI wieku},

author = {D. Nowakowski},

year  = {2023},

date = {2023-01-01},

urldate = {2023-01-01},

pages = {149\textendash152},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@phdthesis{pawlowski_grody_1978,

title = {Grody sto\.{z}kowate, ostros\lupowe i wie\.{z}e mieszkalno-obronne na \'{S}l\k{a}sku w \'{s}redniowieczu},

author = {A. Paw\lowski},

year  = {1978},

date = {1978-01-01},

urldate = {1978-01-01},

pages = {199-200},

school = {KHASiT Politechniki Wroc\lawskiej},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {phdthesis}

}

@book{Pilch1978,

title = {Zabytki architektury Dolnego \'{S}l\k{a}ska},

author = {J. Pilch},

year  = {1978},

date = {1978-01-01},

urldate = {1978-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{probst_fr\"{u}hdeutsche_1938,

title = {Fr\"{u}hdeutsche Wohnt\"{u}rme},

author = {R. Probst},

year  = {1938},

date = {1938-01-01},

urldate = {1938-01-01},

journal = {Altschlesische Bl\"{a}tter},

number = {3},

pages = {103},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@techreport{prus_katalog_1994,

title = {Katalog stanowisk archeologicznych wojew\'{o}dztwa wroc\lawskiego (stanowiska opublikowane, cz. I)},

author = {O. Prus},

year  = {1994},

date = {1994-01-01},

urldate = {1994-01-01},

address = {Wroc\law},

note = {maszynopis w Archiwum Naukowy Muzeum Archeologicznego we Wroc\lawiu},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {techreport}

}

@book{Weczerka1977,

title = {Handbuch der Historischen St\"{a}tten \textendash Schlesien},

author = {H. Weczerka},

year  = {1977},

date = {1977-01-01},

urldate = {1977-01-01},

address = {Stuttgart},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

Mapy i plany

Fotografie

Lokalizacja