Ciechanowice (gm. Marciszów), pałac

Przynależność administracyjna i toponomastyka

• Współczesna: gmina Marciszów, pow. kamiennogórski, woj. dolnośląskie.
• Historyczne jednostki administracyjne: w średniowieczu Weichbild Hayn / Bolkenhain, do 1741 Weichbild Bolckenhainer-Landeshutisch, 1741–1945: Kreis Landeshut
• Toponimia: 1278 – Rudolphi villa (CDS VII/1, nr 1560); 1570 – Rudelsdorff (Reichenbach 1906, s. 203 nr 1049); 1689 – Rudolphsdorff (Lucae 1689, s. 932); 1754–1945 – Rudelstadt. Nazwa miejscowości wywodzona od imienia właściciela z okresu lokacji (por. Reichenbach 1907, s. 258–260).

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Ciechanowice leżą w dolinie Bobru, na styku Rudaw Janowickich od zachodu i Gór Ołowianych od północnego wschodu. To jedna z licznych wsi lokowanych w XIII w. na prawie zachodnim i rozplanowanych jako wieś łanowa (Waldhufendorf). Ze względu na uwarunkowania terenowe układ osady od początku był nieregularny i dziś – na skutek przekształceń parcelacyjnych i późniejszego zagospodarowania – dawne rozplanowanie łanowe jest trudniejsze do odczytania; zachowały się jednak fragmenty śródpolnych dróg i miedz. Nie zmieniło się też położenie dwóch funkcjonalnych dominant o średniowiecznej metryce: kościoła (wzmiankowanego w 1335 r.; por. Adamska 2005, s. 241) oraz położonego ok. 300 m dalej pałacu (dawnego dworu obronnego).

Przed 1945 r. areał pałacowy – położony na płaskiej terasie zalewowej Bobru i objęty od południa i zachodu zakolem rzeki oraz starą drogą wiejską – obejmował: a) budynek pałacowy posadowiony na lekko wyniesionym plateau otoczonym fosą i stawem; b) zespół zabudowy gospodarczej, administracyjnej i oficynowej, którymi z trzech stron zamykano trapezoidalny podwórzec (w części przypałacowej przekształcony w ogród ozdobny), przy czym czwarty bok tworzyła fasada pałacu z wjazdem od strony dawnej drogi; c) ogrody użytkowe (w miejscu XVIII-wiecznego ogrodu ozdobnego) i drogę dojazdową po wschodniej stronie folwarku; d) park krajobrazowy od zachodu; e) grunty uprawne i drogę alejową w północnej części areału, której oś zamyka na zboczu leśny grobowiec Friedricha von Moltke z 1913 r. (Henke 1913); rozpoznanie to oparto na przekazach kartograficznych UrMtb ark. 3010, Mtbl. ark. 3010 Neue Nr 5161 „Kupferberg” oraz mapach z AP Ww, sygn. 82_170_0_2.4_IV.482.

Po II wojnie światowej społeczne centrum wsi zostało w dużej mierze zniszczone (m.in. rozebrano znaczną część zabudowy pofolwarcznej i kościół ewangelicki), a historyczna struktura areału pałacowego uległa dalszemu zatarciu na skutek wtórnych podziałów działek i własności. Dodatkowe przekształcenia przyniosła adaptacja otoczenia do ruchu turystycznego po 2008 r. (place parkingowe, stylizowane założenia ogrodowe i nowe wygrodzenia zakłóciły dawny układ funkcjonalno-przestrzenny i zlikwidowały relikty historycznego rozplanowania).

Sam pałac stoi na czworobocznym plateau, które przed 1945 r. było wyspą w obrębie stawu (obecnie „półwysep”; wschodnią partię stawu przekształcono w suchą fosę). Jest to budowla dwukondygnacyjna, częściowo podpiwniczona, nakryta niezbyt stromym dachem dwuspadowym z facjatami od strony frontowej i ogrodowej oraz wieżyczką (odtworzoną po 2009 r.). Od północy dobudowano współcześnie murowaną partię w miejsce historycznej drewnianej werandy. W obrębie murów obwodowych na planie lekko zdeformowanego prostokąta (ok. 32 × 22 m) ściany nośne tworzą układ trójpasmowy, dwu- i trzytraktowy, typowy w zarysie dla tzw. dworów zwartych XVI–XVII w. Za nietypowe można również uznać powojenne losy budynku: nie uległ on zniszczeniu ani opuszczeniu, które doprowadziłoby go do rujnacji, lecz był użytkowany (jako szkoła, dom dziecka), a po przejściu w ręce prywatne został zagospodarowany, poddany zabiegom konserwatorskim i udostępniony do zwiedzania.

Wybór źródeł do dziejów miejscowości i obiektu

Pełne opracowanie przemian własności dóbr ziemskich można znaleźć w odrębnej zakładce „Opis szczegółowy”.

• Geneza. Osadnictwo w ramach tzw. 500 łanów cystersów z Lubiąża (między Jaworem, Świerzawą i Kamienną Górą). „Dokument z datą 1203” to falsyfikat sporządzony w klasztorze, nie może więc stanowić podstawy datowania lokacji (por. Büsching 1821, s. 403–405; Freudenthal 1927, s. 54–56).
• Wczesne wzmianki pewne. 1256 Pomocne; 1278 Ciechanowice i Jägendorf; 1283 Muchów; 1310 Mysłów, Świdnik, Pastewnik; 1334 Dobków (CDS VII/1, s. 79; CDS VII/2, s. 56; CDS XXIX, s. 113).
• Zależności własnościowe. Cystersi zachowali głównie prawa zwierzchnie; poszczególne majątki przechodziły w ręce rycerskie jako lenna opactwa (por. Königshaus 2004, s. 71–73).
• 1278 r. – Książę Henryk V potwierdza zrzeczenie się przez Alberta de Hayn pretensji do Jägendorf i 10 łanów w Rudolphi villa; pada także zgoda na założenie folwarku (CDS VII/2, s. 212).
• XIV w. – Własność niejednoznaczna; pojawia się ród von Czirn (wzmianki 1367, 1380, 1399, 1406). Zapisy z 1380 i 1406 potwierdzają siedzibę rycerską w Jägendorf (Reichenbach 1906, s. 21; Reichenbach 1907, s. 37–38).
• 1406. – Podział kompleksu na co najmniej dwie części — linia Hocke oraz linia Czirn (Landbuch II, s. 145; zestawienie własności w Reichenbach 1907, s. 40–41).
• XV w. – Ciągłe transakcje i spory; w 1451 część dóbr trafia do Hansa von Zedlitza; 1476–1488 przewija się Hans von Luck; 1484 sprzedaż Ciechanowic i części Jägendorf Cunzowi Bielerowi (von Reichenbach) (Reichenbach 1906, s. 27; Reichenbach 1907, s. 45).
• ok. 1484–1520 – Bieler/Reichenbachowie — Cunze („Młodszy”), po nim Heinze; od 1520 bracia Heinrich i Cunze wspólnie, następnie sam Heinrich (†1557), starosta świdnicko-jaworski (1557) (Reichenbach 1907, s. 49–52).
• 1594 r. – podział między synów starosty — Heinrich (Młodszy) bierze Ciechanowice z Jägendorf; bracia otrzymują inne części (Jaczków, Wierzchosławice itd.) (Reichenbach 1907, s. 57–59).
• 1626–1637 r. – Georg von Polsnitz (Dachs genannt), po nim Georg (syn) do ok. 1654; zarząd sprawuje szwagier Hans Christoph von Schweinitz (Seeliger & Dienst 2011, s. 88).
• po 1654–1712. – Linia von Schweinitz (Hans Christoph mł., następnie Friedrich, potem spadkobiercy; w 1690 i 1717 jako lennicy z Rudelsdorf/Jägendorf/Nieder-Kunzendorf) (Stillfried 1833, s. 213–214).
• przed 1731–1769. – Hans Friedrich Freiherr von Schweinitz — baron, kamerdyner królewski; intensyfikuje górnictwo, zakłada Rudelstadt (przywileje 1747–1754), funduje kościół ewangelicki (1742–1743). Z balkonu pałacowego ogłasza w 1754 nadanie statusu miasta górniczego (Werner 1745, tabl. B-2, s. 382; Schweinitz 1761, s. 615).
• 2. poł. XVIII w. – Przejście do Seherr-Thoss, następnie do Prittwitz und Gaffron (kolonia Prittwitzdorf od 1779) (Knie 1830, s. 17).
• XIX w.
• • 1826–1863: Friedrich Wilhelm Georg Bernhard von Prittwitz und Gaffron (przebudowa pałacu w 1846 według Dunckera) (Duncker 1857–1883, tabl. 24).
• • 1863–1873: Joachim Heinrich Alexander von Prittwitz und Gaffron; po nim sprzedaż (Knie 1845, s. 22).
• • 1870–1900: właściciele z rodu von Beust (Adolf, potem Max) — potwierdzają księgi adresowe z 1876, 1886, 1894 oraz wpisy z 1896 i 1900 (Adressbuch 1876, s. 47; Adressbuch 1886, s. 65; Adressbuch 1894, s. 72).
• • ok. 1900–1914: Friedrich Wilhelm Karl Freiherr Senfft von Pilsach (poległ 1914 pod Verdun); właściciel notowany 1902, 1905, 1912 (Adressbuch 1902, s. 78; Adressbuch 1912, s. 81).
• 1916/17–1943. – Krótkotrwale Walter Brassel (Adressbuch 1917, s. 69), następnie Eduard von Eichborn — wrocławski bankier (współwłaściciel Bankhaus Eichborn & Co., m.in. konsul Królestwa Belgii), właściciel notowany 1921–1937; zmarł 1943 (Adressbuch 1921, s. 74; Nachruf 1943, s. 3).
• Po 1945. – Nacjonalizacja; pałac kolejno: obiekt wojskowy (kompanie karne), ośrodek kolonijny, Dom Dziecka (do 1976), od 1977 — szkoła (z mieszkaniami na poddaszu) (Wrabec 1977, s. 56).

Historia budowlana obiektu

Pałac w Ciechanowicach nie był przedmiotem badań architektonicznych, dlatego obraz jego przekształceń budowlanych i funkcjonalno-przestrzennych jest hipotetyczny, oparty na oglądzie budowli, analizie rzutów i nielicznych przekazów ikonograficznych, a przede wszystkim na interpretacji wystroju malarskiego pomieszczeń (odsłanianego sukcesywnie spod tynków od 2008 r.).

W świetle kwerendy przekazów pisanych początki siedziby szlacheckiej w obecnym miejscu należy datować dopiero na schyłek średniowiecza i łączyć z działalnością Cunza Bielera (von Reichenbach). Brak jakichkolwiek przesłanek wskazujących na zamieszkiwanie Rudelsdorf przez właścicieli dóbr ziemskich pochodzenia rycerskiego – taka siedziba istniała natomiast w Jägendorf (południowej części obecnych Ciechanowic) i funkcjonowała co najmniej do początku XVI wieku. Z pewnością w ramach lokacji Rudelsdorf, zapewne w centralnej części osady, powstało gospodarstwo sołtysie (Gericht) z przywilejami ekonomicznymi, które w XV w. należały do przedstawicieli stanu rycerskiego. Nie można więc wykluczyć, że obecny areał pałacowy znajduje się w miejscu dawnego sołectwa.

FAZA I. Dwór obronny (zamek) Cunza Bilera, zbudowany między 1484 a 1488 r.

Według tezy Rafała Eysymontta pozostałością budowli średniowiecznej są mury piwniczne i fundamentowe traktu zachodniego (tylnego) oraz pasma południowego (Eysymontt 2024, referat: Pałac w Ciechanowicach. Przemiany architektoniczne od dworu do rezydencji, konferencja „Architektura rezydencjonalna na Śląsku i w dawnym hrabstwie kłodzkim – historia i współczesność”, Wrocław–Kliczków, 11–12 X 2024). Znaleziony w fosie fragment płyty piaskowcowej z datą „1503” (dziś eksponowany w lapidarium pałacowym) najpewniej jest późniejszą kreacją „późnośredniowiecznej” przeszłości miejsca z okresu wczesnonowożytnego; przy tym w literaturze pojawiło się błędne odczytanie tej daty jako „1505” (Eysymontt 2010, s. 251).

Jeśli przyjąć powyższą hipotezę, dwór należałoby rekonstruować jako obiekt z murem obwodowym na planie prostokąta (wyznaczonym przez obrys plateau-majdanu), z dwuskrzydłowym budynkiem mieszkalnym bez piwnic (do dziś północno-zachodnie i południowo-zachodnie partie pałacu pozostają niepodpiwniczone) i z wewnętrznym, relatywnie niewielkim dziedzińcem. Mur okalający dziedziniec od północy i wschodu mógł być tzw. parkanem, a nie „pełnowymiarowym” murem obronnym. Brama istniała z pewnością w kurtynie wschodniej, tj. od strony podwórca folwarcznego, którego lokalizacja wydaje się być pierwotna (każde inne położenie podwórca względem dworu byłoby funkcjonalnie ułomne).

FAZA II. Dwór Heinricha [starszego] von Reichenbach Bieler genannt, późniejszego starosty świdnicko-jaworskiego, z połowy XVI wieku.

Podstawą wydzielenia i datowania tej fazy są wczesnorenesansowe polichromie (w tym malowidło w jednym z pomieszczeń piętra z datą „1556”) oraz płaskorzeźbione detale kamieniarskie odsłonięte podczas prac budowlanych w dworze i jego otoczeniu (m.in. elementy z ornamentem kandelabrowym, płyta z medalionowym przedstawieniem głowy kobiecej — najpewniej relikt obramienia portalu). (por. omówienie materiału ikonograficznego i dekoracji)

Należy przyjąć, że efektem rozbudowy podjętej przez Heinricha był dwór, którego mury nośne przetrwały w większej mierze do dziś: na planie prostokąta (w obecnym obrysie), z rozplanowaniem dwutraktowym, trójpasmowym (tzw. „układ sześciodzielny”), zapewne dwukondygnacyjny, z wysokim dachem (lub dachami) i szczytami.

W porównaniu z rozplanowaniem dziesiątek śląskich dworów „sześciodzielnych” z lat ok. 1540–1620 siedziba ciechanowicka wykazuje istotne odstępstwa od powszechnie stosowanego schematu. Wyróżniające się pomieszczenie parteru (w północno-zachodniej części dworu) — ze sklepieniem wspartym na centralnie umieszczonej kolumnie oraz z zejściem do piwnic — daje się interpretować jako Hofstube (izba czeladna, skupiająca codzienne życie dworu: domowników, służby, gości), ale znajduje się w trakcie tylnym, a nie przednim, bezpośrednio przy sieni. Tę anomalię można tłumaczyć istnieniem takiej izby w tym miejscu w dworze wcześniejszym — na północnym końcu hipotetycznego skrzydła wschodniego. Tym samym należałoby przyjąć, że sklepione pomieszczenie na tyłach obecnego westybulu, przyległe do tej izby, nie było kuchnią — jak we wszystkich innych dworach „sześciodzielnych” — lecz przedsionkiem; wskazuje na to zarówno brak śladów po palenisku i kominie, jak i reprezentacyjny charakter pomieszczenia (wydatne żebrowanie krawędzi sklepień, polichromia z datą „1585”). Dekorację malarską posiada także przyległe mniejsze pomieszczenie na tyłach westybulu.

W świetle powyższych ustaleń lokalizacja kuchni pozostaje w sferze hipotez — najbardziej dogodne byłoby pomieszczenie północno-wschodnie w trakcie frontowym, przyległe i do sieni, i do Hofstube. Na piętrze można przyjąć funkcjonowanie dwóch obszernych apartamentów — z izbą od frontu i komorą na tyłach w pasmach bocznych.

W wyniku przekształceń z połowy XVI w. hipotetyczne walory obronne późnośredniowiecznego dworu zostały zredukowane do samej fosy i zapewne mostu ze zwodzonym przęsłem.

FAZA III. Dwór Heinricha [młodszego] von Reichenbach Bieler genannt, ok. 1585 r.

Przekształcenia tej fazy datowane są wyłącznie przez obecność wystroju malarskiego z inskrypcjami zawierającymi daty „1585” („przedsionek” na tyłach westybulu) i „1588” (wielka sala na piętrze).

Najbardziej spektakularnym efektem prac był wystrój malarski największego pomieszczenia dworu, które zajęło ¾ powierzchni przedniego traktu na kondygnacji piętra. Obejmował on m.in. zespół portretów cesarzy umieszczony w partii podstropowej. Za wzorzec medalionowych przedstawień i towarzyszących im inskrypcji posłużyły ilustracje zamieszczone w księdze Huberta Goltziusa, *Lebendige Bilder Gar Nach Allen Keysern (…) * wydanej w Antwerpii w 1557 r. Wg Andrzeja Kozioła wystrój sali stanowił polityczną demonstrację – wyraz hołdu złożonego cesarzowi Maksymilianowi II przez Heinricha von Reichenbach (uczestnika pogrzebu tego władcy w 1577 r.) w obliczu absolutystycznej polityki jego następcy, Rudolfa II Habsburga (Kozioł 2024). Analogiczna galeria cesarzy została zrealizowana w Strudze, w „Tafelstube” położonej w skrzydle północno-zachodnim – także tam źródłem był Goltzius (Kozioł 2024).

Wystrój malarski – komponowany w partii podstropowej i „boazeryjnej” – uzyskały zapewne wszystkie pomieszczenia dworu. Ich analiza wykracza jednak poza ramy niniejszego hasła katalogowego.

Przebudowa w fazie III objęła zapewne powiększenie wnęk okiennych w niektórych pomieszczeniach (wnęki z dwóch różnych faz można oglądać w pomieszczeniach pasma południowego na piętrze). O zastosowaniu nowych profilowanych piaskowcowych obramień świadczy relikt (portalu?) eksponowany w lapidarium pałacowym. Można przypuszczać, że także partia dachu została dostosowana do ówczesnych standardów architektury rezydencjonalnej – uzyskując szczyty z wolutowym konturem oraz szereg lukarn. Najpóźniej w fazie III areał dworski został dopełniony odcinkami muru parkanowego z quasi-blankowaniem i bastejami (pozostałości tego obwodu ukazał Friedrich Bernard Werner na rysunku z połowy XVIII w.). Dwór uformowany przez trzy pokolenia Reichenbachów trwał zapewne bez zmian w XVII wieku; Friedrich Lucae zaliczył go do wyróżniających się siedzib rycerskich w dystrykcie bolkowskim (Lucae 1689, s. 932).

FAZA IV. Pałac barona Hansa Friedricha von Schweinitz, lata 30. XVIII wieku

Podstawą datowania prac są m.in. formy architektoniczne portalu głównego oraz regencyjna ornamentyka polichromii odsłoniętych w pomieszczeniach parteru i piętra. Precyzyjne datowanie tej przebudowy na „1732”, pojawiające się w obiegu internetowym (np. hasło „Schloss Rudelstadt” w Wikipedii), nie opiera się na przekazach źródłowych ani innych wiarygodnych przesłankach (Wikipedia, „Schloss Rudelstadt”, b.r.).

Przebudowa w sposób gruntowny zmieniła architekturę budowli, zachowując jedynie korpus i układ części murów nośnych. W trakt środkowy wbudowano wygodną, wielobiegową klatkę schodową, „przycinając” przy tym pomieszczenia traktu tylnego. W paśmie północnym wykonano trakt korytarzowy (do obsługi pokojów położonych od frontu i od tyłu). Przypuszczalnie zachowano wielką salę jako jadalnię (Tafelstube) – służyła ona w latach 1741–1742 za salę modlitwy dla miejscowej gminy ewangelickiej, do czasu budowy Bethaus’u (Werner B-2, s. 382).

Przekształcono wnęki okienne, wprowadzając przekrycie poziome; wykonano nowe stropy z sufitami zdobionymi sztukateriami. Przypuszczalnie w tej fazie pomieszczenie północno-zachodnie na piętrze podzielono na dwie mniejsze. Pomieszczenia uzyskały wystrój malarski (głównie z ornamentyką regencyjną).

XVI-wieczny wystrój elewacji (portal bramny, obramienia okien, zapewne szczyty i sgraffita) uległ całkowitej likwidacji. Dążąc do uzyskania wrażenia symetrii w zakomponowaniu fasad, wykonano artykulację z użyciem zdwojonych pilastrów jońskich i dekoracyjnych płycin nadokiennych. Bryłę zwieńczył dach mansardowy z facjatami (od frontu i od tyłu), z lukarnami oraz wieżyczka z hełmem prześwitowym (Werner B-2, s. 380). Pozorną oś symetrii fasady akcentował portal balkonowy — 7.03.1754 r. z tego miejsca wygłosił uroczystą mowę Hans Friedrich von Schweinitz, ogłaszając nadanie Ciechanowicom statusu miasta górniczego (Schweinitz 1754, s. 7; Schweinitz 1761, s. 615).

Dopełnienie reprezentacyjnego programu budowli pałacowej stanowiły: „przedogródek” w obrębie podwórca folwarcznego poprzedzający fasadę, ogród ozdobny (z pawilonami, stawem, fontannami, kopcami, labiryntem itd.) oraz park-zwierzyniec. Zamkowy charakter budowli — demonstrowany poprzez usytuowanie pałacu na wyspie — został dodatkowo wzmocniony poprzez most zwodzony nad kanałem łączącym stawy, „ryglujący” drogę dojazdową.

FAZA V. Pałac Friedricha Wilhelma Georga Bernharda von Prittwitz und Gaffron, 1846 (wg Dunckera)

Przebudowa nie naruszyła w istotny sposób ani układu przestrzennego, ani „późnobarokowego” wystroju pomieszczeń. Kluczową zmianą było zastąpieniem dachu mansardowego dachem dwuspadowym ze szczytami – z zachowaniem facjat i odtworzeniem wieżyczki. Uproszczono artykulację elewacji nie naruszając jednak podziałów pilastrowych. Integralna część rezydencji stanowiło ogrodowe zagospodarowanie plateau w bezpośrednim otoczeniu budowli. Litografia z albumu Dunckera pozwala twierdzić, że w najpóźniej w tej fazie założony został ogród krajobrazowy po północnej i zachodniej stronie pałacu.

FAZA VI. Późne dobudowy (koniec XIX – początek XX w.).

Do elewacji północnej dostawiono przeszkloną, drewnianą werandę na poziomie parteru i piętra, o bogatej snycerce słupów, belek i zastrzałów, posadowioną na murowanym podpiwniczeniu. Inwestorem mógł być Max von Beust (lata 90. XIX w.) lub Friedrich Wilhelm Karl Freiherr Senfft von Pilsach (początek XX w.) (Eysymontt 2024).

Po 1945 r. pałac trwał bez istotnych przekształceń. Przed 1971 r. rozebrano wieżyczkę wieńczącą dachy, w latach 60. lub 70. XX w. w pałacu wprowadzono wtórne podziały ściankami działowymi, a w jego otoczeniu – zasypano fosę i część stawu między plateau a podwórcem folwarcznym. W trakcie prac adaptacyjnych po 2009 r. przywrócono wieżyczkę, ale jednocześnie wyburzono drewniana werandę zastępując ją murowaną parterową dobudówką z tarasem i pseudobarokową balustradą.

Charakterystyka wartości kulturowych

Do 2008 r. pałac w Ciechanowicach należał do rzeszy zabytków śląskiej architektury rezydencjonalnej o metryce XVI-wiecznej bądź starszej, w których nawarstwienia z XIX i XX w. w znacznej mierze przesłoniły starsze fazy budowlane. Wciąż były tu czytelne komponenty „barokowe”, ale ślady po „renesansowych” zanikły. O dawnym czasie budowy i cechach obronnych tej budowli zaświadczała jedynie lokalizacja na plateau otoczonym wodą. Obraz ten diametralnie zmienił się za sprawą sukcesywnego odsłaniania i konserwowania polichromii z XVI i XVIII w. (w ramach praktyk studenckich prowadzonych na Wydziale Konserwacji Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie). Ujawnienie malowideł w niemal wszystkich pomieszczeniach dawnego dworu, na powierzchni kilkuset metrów kwadratowych pozwala zaliczyć siedzibę ciechanowicką do obiektów o wybitnej wartości zabytkowej: historycznej, artystycznej i naukowej.

Należy żałować, że przy okazji prac konserwatorskich nie przeprowadzono badań historyczno-architektonicznych w oparciu o współczesne standardy, że w niektórych miejscach chęć upiększeń została zrealizowana kosztem autentyzmu zabytku (np. w aranżacji piwnic pałacu i parkowo-ogrodowego otoczenia). Docenić jednak trzeba postawę właściciela obiektu, który ochronę wartości zabytkowych, ich wyeksponowanie i udostępnienie społeczeństwu uczynił priorytetem zamierzenia inwestycyjnego. Dopełnieniem tych działań ma być publikacja przygotowywana przez wrocławskich historyków sztuki. Dobrze byłoby, gdyby stała się ona okazją do poszerzenia stanu wiedzy przez interdyscyplinarny zespół badawczy, z udziałem historyków architektury, archeologów, a w szczególności dendrochronologów. Z pewnością informacji o ogromnym znaczeniu dla historii budowlanej dostarczą drewniane pale fundamentowe wydobyte z dna fosy (ich żelazne okucia to unikat na skalę krajową), belki stropowe, elementy więźby dachowej.

Pałac ciechanowicki i dokonane w nim odkrycia powinny stanowić naukę i przestrogę dla tych wszystkich inwestorów, wykonawców prac budowlanych i wykonawców badań architektonicznych, którzy traktują stare tynki we wnętrzach budowli zabytkowych jako przeszkodę w osiąganiu celów (użytkowych i badawczych), a nie nośnik istotnych wartości naukowych i artystycznych. Być może w przyszłości Ciechanowice jeszcze zaskoczą badaczy rezydencji: gdy uda się natrafić na pozostałości średniowiecznej siedziby rycerskiej Jägendorf.

Początki Ciechanowic wiązać należy z akcją kolonizacyjną prowadzoną przez klasztor cystersów w Lubiążu na obszarze tzw. 500 łanów – gruntach zajmujących dawne tereny górskie, puszczańskie pomiędzy Jaworem, Świerzawą i Kamienną Górą. O pozyskaniu przez cystersów tych ziem z nadania książęcego i o utworzonych tam wsiach mówi dokument zaopatrzony datą 1203, sygnowany przez księcia śląskiego Henryka I. Odnotowano w nim „lokowane na prawie niemieckim” (iure theotonico locatarum) wsie Pomozin (Pombsen, Pomocne), Muchovo (Mochau, Muchów), Helmerichesdorf (Helmsdorf, Dobków), Sibotendorf (Seitendorf, Mysłów), Rudengeresdorf (Röhrsdorf, Rochowice), Rudolfesdorf (Rudelsdorf, Ciechanowice), Cuncendorf (Steinkunzendorf, Pastewnik), Jegerdorf (Jägendorf, ob. płd. część Ciechanowic)[1], Streckenbach (Streckenbach, Świdnik)(Büsching 1821, s. 38–42; RS 1a, nr 93; SUb II, nr 334). Dokument ten jest jednak falsyfikatem, sporządzonym w kancelarii klasztornej zapewne jeszcze w XIII w. w celu wykazania praw zwierzchnich (ius ducale) do pozyskanego terytorium (RS 1a, s. 79; Freudenthal 1927, s. 5, 42). Brak więc podstaw do datowania lokacji Ciechanowic na początek XIII stulecia. Błędne datowanie 1203 r. utrwalono nawet w inskrypcji pomnika we wsi (810 LECIE / CIECHANOWICE / 1203–2013), choć badacze od dawna uznają dokument za falsyfikat. Tym bardziej, że w dokumentach papieża Grzegorza IX z 1227 i 1232, poświadczających stan posiadania klasztoru, mowa jest jedynie o „500 łanach koło Złotoryi”, bez wzmianki o wsiach (1227: de Quingentis Mansis in nemore ad aurum in vicino de zlup, 1232: Quingentos magnos manos in silva citra Oppidum quod Mons aureus vulgaliter appellatur) (Büsching 1821, s. 94–103, zwł. 96; RS 1a, nr 323; Freudenthal 1927, s. 5; Büsching 1821, s. 113–115; RS 1a, nr 382; Freudenthal 1927, s. 5).

Dopiero w źródłach kancelaryjnych tworzonych po połowie XIII w. znajdujemy wzmianki o osadach utworzonych na 500-łanowym terytorium cystersów: w 1256 r. odnotowano Pomocne (SUb II, nr 192), w 1278 – Ciechanowice i Jägendorf (SUb IV, nr 327; RS 1b, nr 1560), w 1283 Muchów jako karczowany las (SUb V, nr 49; Königshaus 2004, s. 443), w 1310 Mysłów, Świdnik i Pastewnik (RS 2, nr 3246; Königshaus 2004, s. 435, 459, 462), a w 1334 Dobków (RS 5, nr 5369; Königshaus 2004, s. 427).

Już w średniowieczu prawa własności cystersów do obszaru „500 łanów” ograniczały się przeważnie do praw zwierzchnich, w dodatku zredukowanych w porównaniu z zakresem „iura ducalia” przysługujących książętom i monarchom (Freudenthal 1927, s. 31). Folwarki, lasy, czynsze z łanów kmiecych itd. przechodziły w ręce osób świeckich, które stawały się formalnie lennikami opata klasztoru. W przypadku Ciechanowic o świeckim właścicielu mówi już dokument z 1278 r., w którym książę Henryk V Brzuchaty potwierdził, że rycerz Albert de Hayn zrzekł się pretensji do Jegerdorfu i 10 łanów w Rudolphi villa, a cystersi otrzymali zgodę na założenie folwarku (RS 1b, nr 1560; Freudenthal 1927, s. 39).

Stosunki własnościowe w XIV w. pozostają niejasne. W landbuchach księstw świdnickiego i jaworskiego z lat 1366–1376 oraz 1385–1407 znajduje się tylko jeden zapis dotyczący tych dwóch wsi: w 1400 r. bracia Nicklaus i Stephan Granchin oraz bracia Thamme i Hannus von Logaw wraz z siostrami Dorotheą i Margarethą zrzekli się wszelkich praw i roszczeń do majątków i wsi Rudilsdorf i Jegerdorf, „które należą do klasztoru w Lubiążu” (LKŚJ III, nr 957).

Z przekazów XV-wiecznych wynika jednak, że wieś Jegerdorf stanowiła majątek rodu von Czirn, który już w XIV w. posiadał dobra w pobliskich wsiach objętych zwierzchnictwem klasztoru: w Rochowicach, Pastewniku, Świdniku i Kaczorowie (LKŚJ III, nr 1620).. Czy również Jägendorf należał do nich w XIV w. – trudno dać jednoznaczną odpowiedź na to pytanie, bo wprawdzie kanceliści dworscy odnotowywali w landbuchach posiadłość Czirnów o takiej nazwie, ale podawali przy tym różną przynależność administracyjną.

• 1367 – Heinrich von Czirn zapisał żonie Annie kilka majątków w księstwie świdnickim, w tym Jegirdorf w dystrykcie kamiennogórskim (districtus Landeshutensis) (LKŚJ I, nr 59).
• 1380 – odnotowany został Heinrich von Czirnen zu Jegerdorf gesessin, bez określenia przynależności dystryktu (LKŚJ I, nr A62).
• 1399 – Henrici de Czirnaw posiadał dobra ziemskie in villa Jegirdorf districtus Sweydnicensis (w dystrykcie świdnickim) oraz in villa Wernhersdorf (identyfikowaną jako Wojnarowice koło Świdnicy lub Dobrociesz = Marciszów Górny w dystrykcie kamiennogórskim) (LKŚJ III, nr 638).
• 1406 – Junge Hanns von Czirnaw zu Jegerdorf gesessen wystąpił jako świadek na dokumencie odnoszącym się do posiadłości rycerskiej we wsi Sokola w dystrykcie bolkowskim (LKŚJ III, nr 1706).
• 1406 – tego samego roku Heinrich von Czirnaw sprzedał swój majątek w Jegerdorf Hansowi Hocke i Konradowi von Czirn za 310 grzywien, „bez szkody dla praw lennych klasztoru w Lubiążu” (Henke 1911, s. 6).

Ten ostatni zapis wskazuje, że przedmiotem transakcji był cysterski Jegerdorf, a więc część obecnych Ciechanowic.

Powyższe zapisy z 1380 i 1406 r. wskazują jednoznacznie na istnienie siedziby rycerskiej w Jägendorf. Milczą zarazem o rezydencjonalnych funkcjach wsi Rudilsdorf. Sugerują też dokonanie przed 1406 r. podziału dwuwioskowego kompleksu dóbr na co najmniej dwa majątki: jeden obejmował siedzibę w Jägendorf (i jakieś grunty kmiece), drugi – grunty (łany kmiece) w tejże wsi oraz (na co wskazują późniejsze przekazy) dobra w Ciechanowicach. Podział ten utrzymywał się jeszcze w 2. połowie XV w.

• 1451 – bracia von Czirn, Opitz „na Gromniku” i Hayn „na Bolkowie” sprzedali za 800 guldenów węgierskich majątek w Jägendorf i w Świdniku wraz z karczmą i prawem patronatu kościelnego (Kirchlehn) oraz podatkiem zwanym schos (Geschössern) pobieranym z Ciechanowic – w ręce Hansa von Seitendorf („z Mysłowa”), tj. Hansa von Zedlitz (Henke 1911, s. 6; Königshaus 2004, s. 460).
• 1484 – Cunze Bieler (von Reichenbach) nabył majątek – Ciechanowice i część Jägendorf, wraz z podatkiem Geschösse – od Hansa Luca (von Luckaw, von Luck), który w dokumencie z 1485 pisał się von Jegersdorf (Reichenbach 1906, s. 107 nr 569 i 573; Henke 1911, s. 6).
• 1488 – tenże Cunz wiódł spór sądowy o karczmę z braćmi Hansem, Lasselem, Ernstem i Jungelingiem (z rodu von Luck?) piszącymi się von Jegirdorff i dzierżącymi ten majątek jako wspólne lenno (Reichenbach 1906, s. 109–110 nr 586).

Rekonstruowany obraz przemian własności dóbr Ciechanowice (wraz częścią Jägendorf) przedstawia się następująco:

• przed 1399–1406 – Heinrich von Czirn
• 1406 – Hans Hocke oraz Konrad von Czirn – przypuszczalnie wtedy nastąpił podział na dwie części: linia Hocke i linia Czirn

Majątek Hocke:

• 1406–po 1414 – Hans Hocke; w 1414 zakupił od klasztoru lubiąskiego czynsz roczny w zbożu z Ciechanowic i Jägendorf (Königshaus 2004, s. 453).
• XV w. – rodzina von Hocke (protokół sądowy z 1488, zeznanie Jorga Aldehannsa) (Reichenbach 1906, s. 109, nr 584).
• XV w. – Enleyn Hochbergyn (Reichenbach 1906, s. 109, nr 584).
• XV w. – Hans von Luck (Königshaus 2004, s. 453).

Majątek Czirn

• 1406–? – Konrad von Czirn
• ?–1451 – bracia Opitz i Hayn von Czirn
• 1451–1468 – Hans von Zedlitz z Mysłowa, następnie przekazał prawa krewniakowi (Königshaus 2004, s. 453).
• 1468–? – Georg von Zedlitz z Maciejowej (Königshaus 2004, s. 453).
• ?–1476 – Frau Culin, sprzedała majątek (Königshaus 2004, s. 453).
• 1476 – Hans Luca (von Luck) rezydował w majątku Jägendorf. Okoliczności nabycia nie są znane, ale przed 1484 stał się właścicielem wszystkich majątków rycerskich w Ciechanowicach i Jägendorf.

Bielerowie / Reichenbachowie

• 1484–1498? – Cunze Bieler (von Reichenbach), zw. „der Junge”, syn Cunz’a Starszego (biogram: Reichenbach 1907, s. 118–120).
  • wzm1484–1498? — Cunze Bieler (von Reichenbach), „der Junge”, syn Cunz’a „Starszego”. Wzmiankowany w źródłach od 1458 r. (ur. zapewne ok. 1420–30); zmarł po 21 IV 1498. (Reichenbach 1907, s. 118–120).
  • Aktywny uczestnik wojny (Fehde) między częścią rycerstwa świdnicko-jaworskiego a biskupstwem wrocławskim w 1467 r. (Reichenbach 1907, s. 118–120).
  • Odziedziczył Karpniki, Strużnicę (Neu-Fischbach) i Krogulec w dystrykcie jeleniogórskim — sprzedał je w 1476 r. braciom Christophowi, Ernstowi, Antonowi i Ulrichowi Schaff Gotsche genannt z Chojnika; Zielenice i Podlesie w dystrykcie niemczańskim przekazał w 1458 r. matce (Reichenbach 1907, s. 118–120).
  • Po sprzedaży Karpnik przeniósł się w okolice Bolkowa i nabywał kolejne majątki (Reichenbach 1907, s. 118–120):
  • 1476–1479 — Wierzchosławice i Półwsie oraz połowę praw patronackich kościoła w Bolkowie od Nicola von Czirn (Reichenbach 1907, s. 118–120).
  • 1476 — parcela (Hofestadt) z ogrodem w Bolkowie, na terenie jurydyki zamkowej (Freiheit), od starosty świdnicko-jaworskiego Stephana Zapolyi (Reichenbach 1907, s. 118–120).
    • 1484 — Ciechanowice i część (Antheil) Jägendorf od Hansa Luca (Reichenbach 1906, s. 107, nr 569).
    • 1485 — układ z właścicielem pozostałej części Jägendorf dotyczący karczmy i sędziostwa (Gerichte) (Reichenbach 1906, s. 107, nr 573).
    • 1488–1489 — spór w tej sprawie toczony jeszcze przed sądami (Reichenbach 1906, s. 109–110, nr 584).
    • 1488 — zakup opuszczonej wsi Jaczków wraz z folwarkiem od Ulricha von Liebenthal (Reichenbach 1907, s. 118–120).
  • Małżeństwo: Euphemia von Zedlitz z Lipy; dzieci: syn Heinze i córka Margaretha (Reichenbach 1907, s. 118–120).
  • Jako pierwszy właściciel tutejszych dóbr pisał się „z Ciechanowic” — w 1488 r.: Cuntz Beler von Rudelssdorff (Reichenbach 1906, s. 109, nr 584) — co pozwala przypisać mu budowę pierwszej rezydencjonalnej siedziby w Ciechanowicach (w miejscu obecnego pałacu).
• 1498?–ok. 1520 – Heinze [Heinrich] Bieler (von Reichenbach), syn Cunza (biogram: Reichenbach 1907, s. 120–122);
  • Za życia ojca zamieszkiwał zapewne w Jaczkowie; po nim odziedziczył: Wierzchosławice, Półwsie, Ciechanowice (z częścią Jägendorf) oraz Jaczków. (Reichenbach 1907, s. 120–122)
  • Jeszcze za życia ojca pisał się „z Ciechanowic”: 2 IV 1498 jako Heinze Beler von Rudelsdorf — co wskazuje, że już tu mieszkał albo traktował tutejszą rezydencję jako gniazdo rodowe. (Reichenbach 1906, s. 114, nr 612)
  • Występował jako świadek na dokumentach (okresowo ławnik sądu manów w Świdnicy). (Reichenbach 1907, s. 122)
  • Prowadził spory majątkowe z właścicielami sąsiednich posiadłości, nie angażując się jednak w zbrojne Fehde. (Reichenbach 1907, s. 120–122)
  • 1512: powiększył posiadłości, nabywając od Caspara von Zedlitz Rochlitz genannt, pana na Wleniu, wieś Gotschendorf. (Reichenbach 1907, s. 120–122)
  • Małżeństwo ok. 1500: Barbara von Nimptsch z Sędziszowa; w 1521 odnotowana jako wdowa, zu Rudelsdorf gesessen; zm. po 1538; ponownie zamężna przed 1531 z Franzem von Czirn z Jaskulina. (Reichenbach 1906, s. 134, nr 742; Reichenbach 1907, s. 120–122)
  • Potomstwo: pozostawił trzy córki oraz dwóch synów — Heinricha i Cunza. (Reichenbach 1907, s. 120–122).
• 1520–po 1534 — bracia Heinrich i Cunz Bieler (von Reichenbach), synowie Heinza i Barbary; od 1521 wzmiankowani jako współwłaściciele, początkowo reprezentowani przez pełnomocników. (Reichenbach 1907, s. 124–128)
• 1534–1557 — Heinrich (starszy) Reichenbach, Bieler genannt, syn Heinza i Barbary. (Reichenbach 1907, s. 124–128)
  • Ur. 1508; zm. 21 X 1557 na zamku w Świdnicy. (Reichenbach 1907, s. 124–128)
  • Spis powinności wojskowych 1550: dochody — Wieściszowice i Półwieś 1651 guldenów; Ciechanowice i Jägendorf (część?) 1747½ guldena; część Pastewnika 219 guldenów. (Reichenbach 1906, s. 131)
  • Przyrodni brat Georg von Czirn zapisuje mu w testamencie Siodłkowice z Predelberg i Jaskulin. (Reichenbach 1906, s. 158, nr 863)
  • Dochody z górnictwa w Kaczorowie i Radzimowicach. (Reichenbach 1907, s. 124–128)
  • 1555 — pożyczka dla arcyksięcia Ferdynanda Habsburga: 4100 guldenów; synowie będą dochodzić spłaty niemal 20 lat. (Reichenbach 1907, s. 129–130)
  • 1557 — mianowany starostą księstw świdnickiego i jaworskiego; przenosi się do Świdnicy; urząd sprawuje tylko kilka miesięcy do śmierci. (Reichenbach 1906, s. 176, nr 932)
  • Małżeństwa:
    • z Cathariną von Gersdorff a.d.H. Tauchritz (zm. 1532 w Ciechanowicach) — syn Heinrich;
    • ok. 1537 z Ursulą von Czettritz z Grodna — dzieci: Conrad, Barbara, Fabian, Caspar, Margaretha, Hans;
    • ok. 1550 z Margarethą von Hochberg (córką Christopha na Książu; po owdowieniu żona Hansa Christopha Schaffgotscha; zm. 1584) — dzieci: Catharina, Christoph. (Reichenbach 1907, s. 124–128)
• 1557–1594 — Heinrich (młodszy) von Reichenbach, Bieler genannt, wraz z braćmi (synowie Heinricha oraz Cathariny/Ursuli/Margarethy). (Reichenbach 1907, s. 128–132)
  • Ur. 1530; jako jedyny pełnoletni po śmierci ojca zarządza całością w imieniu nieletniego rodzeństwa; dobra dzierżone wspólnie aż do podziału 1594. (Reichenbach 1907, s. 128–132)
  • Spory sądowe z właścicielami Bolkowa i z opactwem lubiąskim w latach 1560–1570. (Reichenbach 1907, s. 128–132)
  • Reprezentant stanów: uczestnik koronacji Maksymiliana II na króla Węgier (1563) oraz ceremonii pogrzebowej cesarza w Pradze 20 III 1577. (Reichenbach 1906, s. 131)
  • 1577 — buduje nowy kościół w Ciechanowicach; najpewniej rezyduje i gospodaruje na miejscu (inne posiadłości pozostawia braciom w użytkowaniu). (Reichenbach 1907, s. 128–132)
  • 1594 — podział dóbr między braci:
    • Heinrich: Ciechanowice z Jägendorf (veterliche haus und gutt Rudelosdorf, sowie das guett Jegendorff) — wartość 15 099 talarów;
    • Conrad (Stróża i Pierśnica): Pastewnik, grunty w Jägendorf, plus 10 420 talarów;
    • Fabian: Jaczków — 11 639 talarów;
    • Christoph: Wierzchosławice i Półwieś — 11 832 talary;
    • udziały w kopalniach pozostają wspólne. (Reichenbach 1907, s. 258–260, nr 1324)
  • 1595 — Heinrich (młodszy) samodzielnym właścicielem Ciechanowic; zm. 16 VII 1595; małżeństwo z Anną von Reibnitz ze Starej Kraśnicy bezdzietne; wdowa 1598 wychodzi za Joachima Buchta von Buchtiz; zm. 1614. (Reichenbach 1907, s. 132)
• 1595–1616 — Christoph von Reichenbach, Bieler genannt, najmłodszy syn starosty Heinricha. (Reichenbach 1907, s. 139–141)
  • Ur. III 1556; zm. 1 XII 1616. (Reichenbach 1907, s. 139–141)
  • W 1594 otrzymuje Wieściszowice i Półwieś; po śmierci brata Heinricha (1595) — zgodnie z porozumieniem z Fabianem z Jaczkowa — przejmuje Ciechanowice wraz z Jägendorf. (Reichenbach 1907, s. 139–141)
  • 1604 — zakup majątku w Pastewniku (Nieder-Kunzendorf) od Albrechta von Zedlitz z Płoniny. (Reichenbach 1906, s. 415, nr 1770)
  • Małżonka: Susanna von Niemitz, córka Nicolausa na Jungferndorf i Geseß, starosty księstwa wrocławskiego; zm. 17 V 1622 w Wierzchosławicach. (Reichenbach 1906, s. 415, nr 1770)
  • 1601 — Susanna funduje ołtarz w kościele w Ciechanowicach. (Reichenbach 1906, s. 294, nr 1435)
  • Dzieci: Maria, Susanna, Heinrich. (Reichenbach 1907, s. 139–141)
• 1616–1660 — Heinrich von Reichenbach, Bieler genannt, syn Christopha. (Reichenbach 1907, s. 152–166)
  • Ur. 10 VI 1590 na zamku we Wierzchosławicach; zm. 10 III 1660. (Reichenbach 1907, s. 152–166)
  • Edukacja poza domem od 8. roku życia (1605–1608 gimnazjum Marii Magdaleny we Wrocławiu); 1608–1609 podróż kawalerska (Strasburg, Frankfurt n. Menem, Paryż, Oxford, Londyn, Windsor). (Reichenbach 1907, s. 152–166)
  • 1613 — uczestnik sejmu Rzeszy w Ratyzbonie na polecenie cesarza Macieja. (Reichenbach 1907, s. 152–166)
  • 1616 — dziedziczy: Wierzchosławice z Półwsią, Ciechanowice z Jägendorf. (Reichenbach 1907, s. 152–166)
  • 1618 — sprzedaje dobra w Rząsinach i Podskalu (Talkenberg) Melchiorowi von Lest. (Reichenbach 1906, s. 398, nr 1693)
  • 1625 — bierze w zastaw Mierzwin (dystrykt bolesławiecki) i Thiergarten (jaworski) od Carla von Stiebitz und Liebichau; 1654 przejmuje je na własność. (Reichenbach 1906, s. 425, nr 1813)
  • 1626 — nabywa Ocice oraz drugi majątek w Mierzwinie od Hansa Georga von Stentsch (Przytok/Kożuchów). (Reichenbach 1906, s. 432, nr 1841)
  • 23 X 1626 — sprzedaje Ciechanowice z Jägendorf, częścią Pastewnika oraz prawem wydobycia kruszców i żelaza w Świdniku Georgowi von Polsnitz, Dachs genannt, na Lubiechowej, za 43 000 talarów; zastrzega prawo pochówku w grobie rodzinnym w kościele oraz czasowego korzystania z izb i stajni dworu na czas pogrzebu jego i córki (pełny passus w jęz. niem.). (Reichenbach 1906, s. 436–438, nr 1855)
  • 1626 — ławnik sądu manów i starszy ziemski (dystrykt nieokreślony). (Reichenbach 1907, s. 152–166)
  • Małżeństwa:
    • 2 II 1610, Wierzchosławice — Lucretia Schlik, hr. zu Passau und Weißkirchen, wdowa po Heinrichu von Hochberg und Güttmansdorf; dziedziczka Welkersdorf i Talkenstein-Podskale; ur. 1576 Neudeck, zm. 14 III 1613. (Reichenbach 1907, s. 152–166)
    • 3 VII 1618, Ciechanowice — Hedwig von Zedlitz; wiano: Dębowy Gaj k. Lwówka Śl.; ur. 17 VIII 1602, zm. 19 III 1621 w Ciechanowicach. (Reichenbach 1906, s. 410, nr 1753–1754)
    • 30 XI 1627 — Margaretha Ursula von Tschammer und Osten, wdowa po Dietrichu von Mühlheim (Domanice, Pożarzysko); ur. 11 IX 1595, zm. 14/16 IX 1644. (Reichenbach 1907, s. 152–166)
  • Po 1618 — przebudowa zamku w Dębowym Gaju; na stałe osiada tam po sprzedaży Ciechanowic (3 III 1626 pisał się „auf Rudelsdorf, Siebeneichen…”, w akcie sprzedaży „auf Sieben-Euchaw, Rudels- und Ottendorff etc.”). (Lutsch 1891, s. 536; Reichenbach 1906, s. 432, nr 1841; s. 436, nr 1855)
  • 1629 — w mowie pogrzebowej córki Susanny Barbary określony m.in. jako „Heinrich von Reichenbach und Rudersdorff auf Siebeneichen…”, a także „…der fürstenthümber Schweidnitz und Jawer ober-landrechtsitzer und landesältester” — bez wzmianki o Ciechanowicach, już sprzedanych. (Reichenbach 1906, s. 463–465, nr 1942)

Polsnitzowie (1626–1654)

• 1626–1637 — Georg von Polsnitz, Dachs genannt, syn Georga na Lubiechowej. (Henke 1911, s. 39)
  • Ur. 7 IV 1587; zm. 3 XII 1637 w Ciechanowicach. (Henke 1911, s. 39)
  • 1629 — w poselstwie szlachty księstw świdnickiego i jaworskiego do Wiednia (m.in. wraz z Heinrichem von Reichenbach z Dębowego Gaju). (Reichenbach 1907, s. 157)
  • Określany jako „George von Dachs oder von Polßnitz und Liebenthal, Herr auf Rudelsdorff, Kleinwandritsch und Nieder-Kuntzendorf, Landesbestellten der Fürstentümer Schweidnitz und Jauer”. (Henke 1911, s. 24)
  • IX 1632 — w czasie wojny trzydziestoletniej uchodzi z rodziną z Ciechanowic do Legnicy, później do Polski; powrót w VIII 1635. (Henke 1911, s. 24)
  • 1623 — żona Margaretha von Schliewitz ze Starej Kraśnicy (córka Adama von Schliewitz von und auf Klein Wandritsch und Alten-Schönau), ur. 12 II 1598, zm. 17 VI 1636; potomstwo: 1 syn, 2 córki. (Sinapius 1720, s. 709; Henke 1911, s. 24)
• 1637–po 1654 — Georg von Polsnitz, Dachs genannt, syn Georga na Ciechanowicach.
  • Ur. 1628; zm. 11 IX 1671 bezżennie (pochowany w Krotoszycach, w grobowcu von Schweinitz). (Sinapius 1720, s. 709; Sinapius 1728, s. 870; Heim 1685, s. 59; Lucae 1689, s. 1231–1232)
  • Ponad 20 lat podróżuje po Europie, „überaus wohl peregrinirter und hochqualificirter Cavalier” (notacja z 1664). (Sinapius 1720, s. 709; Sinapius 1728, s. 870)
  • Do ok. 1649 małoletni; następnie administrowany przez szwagra Hansa Christopha von Schweinitz (po ślubie z siostrą Georga w 1643 r.). (Henke 1911, s. 39)

Schweinitzowie (po 1654–XVIII w.)

• po 1654–1668 — Hans Christoph von Schweinitz (mł.), syn Georga na Krajowie (k. Legnicy). (Lucae 1689, s. 1228)
  • Ur. 9 III 1606; zm. 28 V 1668 w Krajowie; pan na Krajowie, Ciechanowicach i Haenichen. (Lucae 1689, s. 1228)
  • Kariera: Chur-Sächsischer Hauptmann; następnie radca książąt legnickich, sędzia dworski i starszy ziemski (dystrykt legnicki). (Lucae 1689, s. 1228)
  • 6 I 1643 — ślub z Evą von Polsnitz und Rudelsdorf (ur. 21 V 1627 Ciechanowice, zm. 24 XI 1683 Krajów); dzieci: 8 synów, 3 córki. (Heim 1685, s. 41–47, 80–87; Sinapius 1728, s. 440; Boetticher 1913, s. 859)
  • Okoliczności nabycia Ciechanowic niejasne; 4 II 1654 wzmiankowany jeszcze jako dzierżawca podczas konfiskat kościołów: „Rudelsdorf, Georgen von Polsnitz zuständig… Der Miethmann, Hans Christoph von Schweinitz…”. (Berg 1854, s. 178)
• 1668–1712 — Friedrich von Schweinitz, syn Hansa Christopha.
  • Ur. 26 II 1647 (Jawor); zm. 15 I 1712 (Reinevelt onder Delft); pan na Ciechanowicach i Pastewniku. (Sinapius 1728, s. 441)
  • Małżeństwa: 25 X 1673 z Evą Heleną von Stosch (zm. 2 XI 1682); ok. 1692, po niemal 10-letnim pobycie w Holandii po konwersji na kalwinizm, z Hedwig von Goltstein (ur. 28 XII 1663 Rijswijk, zm. 12 IX 1729 Reinevelt); dzieci: Hans Friedrich, Georg Wilhelm i cztery córki. (Sinapius 1728, s. 441; Boetticher 1913, s. 859)
  • 1690 — w matrykule lenników: „wegen Rudelsdorff, Jagendorff und Nieder Cuntzendorff”. (Matrykuła SJ 1690, s. 187)
  • Podczas emigracji majątkami zarządzają pełnomocnicy; 1703 odnotowany pułkownik Georg von Schweinitz. (Henke 1911, s. 59)
  • Po 1712 — w matrykule 1717 figurują „Erben” Friedricha „wegen Rudelsdorff, Jägerndorff, und Nieder Kuntzendorff”. (Matrykuła SJ 1717, pag. 49)
• Przed 1731–1769 — Hans Friedrich von Schweinitz, syn Friedricha na Ciechanowicach; ur. 1695; zm. 1769. (Schweinitz 1761, Vorrede; Stillfried 1833, s. 22)
  • 1726 — wyniesiony do stanu pańskiego (Herrenstand). (Doerr 1900, s. 211)
  • 1731 — w matrykule lenników: „wegen Rudelsdorff und Nieder Kutzendorff”. (Matrykuła.SJ.1731, pag. 50)
  • 1735, VII — zakup zamku Świny od Ernsta Ferdinanda von Schweinitz auf Schweinhaus. (Stillfried 1833, s. 22)
  • 1741 — pruskie zatwierdzenie tytułu barona (preußischer Freiherr). (Stillfried 1833, s. 22)
  • 1744 — mianowany komornikiem (Kammerherr) Fryderyka II. (Stillfried 1833, s. 22)
  • Aktywność w Ciechanowicach:
    • 20 XII 1741 — królewskie zezwolenie na budowę kościoła ewangelickiego; nabożeństwa czasowo w pałacu; budowa 25 IX 1742 – 7 I 1743. (Anders 1867, s. 561)
    • 1747 — przywilej na prace górnicze; początek eksploatacji miedzi w dobrach. (Schweinitz 1761)
    • 31 I 1754 — królewski przywilej wolnego miasta górniczego dla Ciechanowic (Rudelstadt). (Schweinitz 1754; Schweinitz 1761, s. 587–589, 613–616)
  • 1761 — tytulatura: „Herrn Hans Friedrich Freyherrn von Schweinitz… Herrn der Güter Rudelsdorf und Adlersruh, Jägendorf, Schönbach, Nieder-Kunzendorf, Schweinhaus, Schönthälchen, Mertschütz, Rodeland und Ulbersdorf etc.” (Schweinitz 1754, s. 603)
  • Zainteresowania: portret z księgą; przekład z fr. „Allgemeine Geschichte der Waldenser…”, Breslau 1750; edycja źródeł górniczych (1761). (Schweinitz 1761)
  • [Małżonka nieustalona]; prawdopodobny syn: Hans Friedrich Bernhardt Freyherr von Schweinitz aus dem Hause Rudelstadt… (Seeliger, Dienst 2011, s. 20)
  • [1769 – ?] — spadkobiercy Hansa Friedricha von Schweinitz; wyprzedaż majątków:
  • 1769 — Świny (administrowane przez Friedricha Wilhelma Freiherr von Schweinitz) sprzedane hr. von Churschwandt, panu na Stolcu. (Stillfried 1833, s. 22–23)

Różni właściciele w XVIII wieku

• ? – 1778 — Carl Ferdinand Sigismund Freiherr von Seherr-Thoss, syn Carla Heinricha (ur. 1735, 3 XII; zm. 1778). (Fülleborn 1755, Tabula IX; Prittwitz.J.B.; Hoverden 1854, s. 33; Duncker 4, nr 216)
  • 1765 — sprzedaż Siedlimowic za 32 000 tal. Gottliebowi Wilhelmowi von Gellhorn (być może wtedy zakup Ciechanowic). (https://www.izba.centrum.zarow.pl/siedlimowice-historia)
  • 1773–1775 — dyrektor Schlesischen Landschaft w pow. bolkowsko-kamiennogórskim (odnot.: auf Rudelstadt). (Hoverden 1854, s. 33)
• 1778–1799 — Marie Eleonore geb. von Seherr-Thoss, siostra Carla; ur. 1739, 2 I Siedlimowice; zm. 1799, 23 II Berlin. (Duncker 4, nr 216)
  • Małżeństwa:
    • z Hansem Adamem von Paczenski von Tenczin (Peterwitz itd.). (Prittwitz.J.B.)
    • 16 XII 1762, Berlin — z Joachimem Bernhardem von Prittwitz und Gaffron (ur. 1726, 3 II; zm. 1793, 4 VI). (Prittwitz 1870, s. 225, 230–251; Prittwitz.J.B.)
  • Joachim Bernhard: oficer, bohater Kunersdorfu, od 1768 pułkownik, 1775 gen. maj., 1789 gen. kawalerii; faworyt Fryderyka II; rezydencja w Quilitz (Brandenburgia). (Prittwitz 1870, s. 225–251)
  • 1779–1783 (wg Dunckera 1781) — założenie kolonii Prittwitzdorf (Przybkowice) na gruntach Ciechanowic. (Duncker 4, nr 216)
  • Posiadany portfel: m.in. Peterwitz, Pollogwitz, Groß-/Klein-Sägewitz (pow. wrocł.), Schönfeld, Ludwigsdorf, Schwenkfeld, Esdorf, Erlicht (pow. świdnicki), Rudelstadt (pow. kamiennogórski), Buchwald (pow. jeleniogórski). (Prittwitz.J.B.)
  • Do śmierci — formalna właścicielka dóbr ciechanowickich. (Prittwitz 1870, s. 303)
  • Dzieci z Joachimem Bernhardem: Charlotta Eleonora; synowie Friedrich Wilhelm Bernhard i Carl Heinrich — założyciel linii ciechanowieckiej Prittwitzów. (Prittwitz 1870, s. 225–226)

Prttiwitz und Gaffron

• 1799–1826 — Carl Heinrich von Prittwitz, syn Joachima Bernharda; ur. 1767, 5 II; zm. 1826, 9 VI. (Prittwitz 1870, s. 226–227)
  • Oficer pruski (1806 major, 1808 pułk.). (Prittwitz 1870, s. 226–227)
  • Przejmuje dobra ciechanowickie po matce (wg Dunckera: kupuje Rudelstadt, Jägendorf, kolonie Schönbach, Prittwitzdorf, Adelsruh, Nieder Kunzendorf już w 1797 — zatem za jej życia). (Duncker 4, nr 216)
  • Dokupuje Lampersdorf (pow. ścinawski).
  • 2 XII 1802, Filehne — ślub z hr. Friederike Julianą von Blankensee a.d.H. Filehne (ur. 1784, 12 VII; zm. 1856, 17 XII); dzieci: Ida Friederike Augusta Eleonore (1806), Clara Wilhelmina Augusta Maria (1820), synowie: Joachim Heinrich, Friedrich Wilhelm. (Prittwitz 1870, s. 226–227; geneanet linki)
• 1826 – (1844) – 1863 — Friedrich Wilhelm Georg Bernhard von Prittwitz und Gaffron, młodszy syn Carla Heinricha; ur. 1816, 16 X Jelenia Góra; zm. 1863, 28 I. (Duncker 4, nr 216; Prittwitz 1870, s. 228–229)
  • 1844 — po uzyskaniu pełnoletności obejmuje Ciechanowice. (Duncker 4, nr 216)
  • Porucznik, później kapitan armii pruskiej; starszy ziemski w Schweidnitz-Jauerschen Fürstentum-Landschaft. (Prittwitz 1870, s. 228–229)
  • Małżeństwo z siostrzenicą Marią geb. von Borcke (po rozwodzie z von Röhl); bezdzietni. (Prittwitz 1870, s. 228–229)
  • 1846 — przebudowa pałacu w Ciechanowicach. (Duncker 4, nr 216)
• 1863–1873 — Joachim Heinrich Alexander von Prittwitz und Gaffron, starszy syn Carla Heinricha; ur. 1810, 10 X Jelenia Góra; zm. 1873, 6 I Berlin. (Prittwitz 1870, s. 227–228)
  • Porucznik do 1844; 1850 w landwerze — kapitan.
  • Dziedziczy Kazimierz (pow. głubczycki) po wuju; 1859 nabywa Klisino.
  • 1863 — dziedziczy Ciechanowice po bracie.
  • 1851–1854 — członek Izby Panów (Preussisches Herrenhaus); starszy ziemski w pow. prudnickim; od 1862 dyrektor Oberschlesischen Landschaft.
  • 20 V 1838, Neumarkt — ślub z baronówną Johanną von Wallbrunn (ur. 1813, 2 VII Poczdam; zm. 1879, 5 II Kazimierz); dzieci: Hedwig (1841), Anna (1849), synowie: Erdmann Friedrich (1845), Johannes Georg (1847). (Prittwitz 1870, s. 227–228; geneanet linki)
  • Rezydencja na Górnym Śląsku (Kazimierz). (SGA 1870, s. 80)
• 1873[–1874?] — spadkobiercy J. H. A. von Prittwitz und Gaffron — prawdopodobna sprzedaż dóbr.
• [1874?]–po 1896? — Adolf Freiherr von Beust (Reichstädt); 1876 wymieniony z imienia jako właściciel Ciechanowic, zam. w Dreźnie; 1886, 1894 jako „Freiherr von Beust-Reichstädt, Herzögl. Altenburgischer Kammerherr und Forstmeister in Dresden” — zapewne ten sam Adolf. (SGA 1876, s. 145; SGA 1886, s. 213; SGA 1894, s. 201)
• między 1894/1896 – między 1900/1902 — Max Freiherr von Beust-Reichstädt; właściciel wg księgi adresowej 1896; w 1900 kawaler Baliwatu Brandenburskiego (Johanniter): „Rittergutsbesitzer Max Freiherr von Beust, auf Rudelstadt…”; być może tożsamy z „Maxem juniorem” notowanym już w 1874 jako zarządca majątku w Rudelstadt. („Wochenblatt…”, 1900, Nr 34, s. 200; „Amtsblatt… Liegnitz” 1874, Nr 36)
• między 1900/1902 – 1914 — Friedrich Wilhelm Karl Freiherr Senfft von Pilsach; ur. 1875, 23 III Berlin; poległ pod Verdun 23 IX 1914; syn Günthera, ppłk. (GGTFH 1920, s. 795)
  • Przed 1900 zam. w Sępolnie, później w Ciechanowicach.
  • 23 X 1895 — ślub z Euphemią Freiin von Richthofen (ur. 1875, 12 XII).
    • 1904 — w Ciechanowicach rodzi się syn Otto-Heinrich. (GGTFH 1912, s. 751)
  • Porucznik 8. regimentu kirasjerów w Jeleniej Górze; adres: am Kavalierberg, Villa Hugershoff.
  • Właściciel Ciechanowic w SGA 1902, 1905, 1912. (SGA 1902, s. 229; SGA 1909, s. 257; SGA 1912, s. 265)
• 1914–1916/1917 — spadkobiercy barona F. W. K. Senfft von Pilsach; 15 XI 1916 ślub jego córki Irmgard Louise Theodora w Ciechanowicach. (GGTFH 1920, s. 795)
• 1916/1917 – przed 1921 — Walter Brassel, właściciel wg SGA 1917. (SGA 1917, s. 276)
• przed 1921–1943 — Eduard von Eichborn; ur. 1874, 7 X; zm. 1943, 14 II (zawał) w Bad Gräfenberg (Jeseník-Lázně); syn Philippa von Moritz-Eichborn.
  • Małżeństwa: 4 VII 1906 Szczecin — Erika von Diest; 28 XII 1940 Wrocław — Erika von Prittwitz und Gaffron (ur. 1899, 7 X Lubliniec, zm. 12 V 1945 w Czechach; wcześniej żona Alberta Ludwiga von Katte). (familysearch link; „Warschauer Zeitung” 25 II 1943, s. 10)
  • Dr praw, współwłaściciel Bankhaus Eichborn & Co. (Wrocław), wiceprezes IHK, konsul Królestwa Belgii w st. spoczynku. (worldhistory.de)
  • Właściciel w SGA 1921–1937. (SGA 1921, s. 290; SGA 1926, s. 360; SGA 1930, s. 389; SGA 1937, s. 437)
• [1943–1945] — spadkobiercy Moritza von Eichborn.

Po II wojnie światowej majątek znacjonalizowany; pałac kolejno:

• po 1945 — obiekt wojskowy (kompanie karne),
• ośrodek kolonijny,
• do 1976 — Dom Dziecka,
• od 1977 — szkoła (z mieszkaniami na poddaszu). (Karta ewidencyjna zabytku, E. Sawińska 1992)

Lokalizacja