Gniechowice, st. 29, gm. Kąty Wrocławskie, motte

Przynależność administracyjna i toponomastyka

Obecna: Gniechowice (Gniechwitz, Kr. Breslau, MBl. 5066, 5067), gm. Kąty Wrocławskie, pow. wrocławski, woj. dolnośląskie; stan. nr 29, AZP 42/82–26

Przynależność historyczna: księstwo wrocławskie

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

W południowo-wschodniej części miasta lokacyjnego, w kwartale między Bramą Szpitalną, kaplicą Bożego Ciała i Furtą Bożego Ciała

Wybór źródeł do dziejów miejscowości i obiektu

• 1299 – pleban Wilhelm de Gnechowiz (SUb, VI, nr 394)
• 1311 – Henryk VI wrocławski zastawił Fryczkowi von Waldau i jego synom za 2000 grzywien na 2 lata zwolnioną z powinności wieś z sołectwem i prawem patronatu, z zastrzeżeniem, że jeżeli książę po upływie terminu nie zwróci wymienionej sumy, to Fryczko i jego dziedzice będą mogli dzierżyć wieś na prawie lennym (RS 3232)
• 1337 – syn Konrada Reichenbacha Herman z uwagi na długi ojca sprzedał za 500 grzywien mieszczaninowi Mikołajowi Sittenowi i synom jego brata Jakuba ½ wsi, którą odziedziczył po ojcu i dziadku Hermanie (RS 5845)
• 1338 – Stefan syn Hermana Reichenbacha oraz jego bratanek Herman syn Konrada Reichenbacha sprzedali mieszczanom Piotrowi Schwarzowi, synom Jakuba Sittena oraz Mikołajowi Bankowi wieś z sołectwem, patronatem kościelnym, niższym i wyższym sądownictwem oraz prawami dominialnymi (RS 6059)
• 1346–1348 – podział majątku między Stefanem Reichenbachem synem Stefana, a Hermanem, Janem i Konradem Reichenbachami; wieś którą wcześniej posiadał Fryczko Waldau otrzymał Stefan (RF, I, 178; RŚl, I, nr 798)
• 1398–1402 – dobra Hermana Reichenbacha, który w 1402 r. sprzedał mieszczanom legnickim Mikołajowi i Piotrowi Ungeratenom oraz mieszczaninowi wrocławskiemu Jakubowi Schwarzowi wieś z sołectwem i karczmą oraz dworem z siedzibą (Hofe und Gesasse), a także wszystko co posiadała jako oprawę jego matka Elżbieta wdowa po Stefanie Reichenbachu (AAWr., sygn. CC 27; RF, I, 179, 180)
• 1404 – Wacław IV Luksemburski przeniósł majątki Mikołaja i Piotra Ungeratenów oraz Jakuba i Wacława Schwarzów z prawa lennego na dziedziczne (RF, I, 178–179)
• 1425 – Katarzyna wdowa po Wacławie Schwarzu wraz z synami Jostem i Mikołajem sprzedała ½ wsi Piotrowi Ungeratenowi (RF, I, 179)
• 1435 – wieś na prawie dziedzicznym posiadał Kasper Ungeraten (RF, I, 179)
• 1458–1494 – połowę wsi dzierżył Melchior Ungeraten (RF, I, 179, 182; APWr., AmWr., 107, nr 4950; Rep. 66, nr 697b, 717b)
• 1529 – bracia Krzysztof i Bernard Haugwitzowie z Kręska sprzedali mieszczanom Sebastianowi i Pawłowi Monaw swoje prawa do dóbr we wsi (RF, I, 182)
• 1534–1548 – Paweł Monaw zu Gnichwitz (RF, II, 874; APWr., AmWr., C 22, f. 22)
• 1562 – Kasper Ungeraten zu Gnichwitz (RF, II, 875)

Opis obiektu

Obiekt obronny w Gniechowicach to obecnie całkowicie zniszczony dwór na kopcu. Na planie katastralnym wsi widoczny jest owalny nasyp otoczony mokrą fosą, przedzieloną od wschodu groblą. Według inwentarza z 1582 r. była to murowana siedziba z dwiema sklepionymi piwnicami, czterema przestronnymi izbami i pokojami z kominkami, a całe założenie otaczała głęboka fosa, przez którą prowadził zwodzony most. Obiekt ten identyfikuje się z przedstawioną na rycinie F.B. Wernera co najmniej trzykondygnacyjną wieżą zlokalizowaną na północ od obecnego pałacu. W wyniku zniszczeń dokonanych w 1642 r. prawdopodobnie odbudowano starą wieżę, obok której wzniesiono zachowany do dziś budynek dworu. Degen podaje informacje, że w 1847 r. podczas prac związanych z oczyszczaniem fosy natrafiono na groty kuszy i kamienne kule, natomiast w 1857 r. przy pracach rozbiórkowych wieży i niwelacyjnych znaleziono rycerski hełm i inne elementy oporządzenia oraz groty kuszy.

Chronologia

Na podstawie źródeł pisanych i ikonograficznych XIV-XVIII w.

Ilustracja

Wzmianki konkretnie o tym obiekcie

Schlesiens Vorzeit im Bild und Schrift, Bd. III, s. 114; Probst 1938, s. 104; Degen 1965, s. 57; Katalog Zabytków Sztuki w Polsce 1991, s. 22; Eysymontt 2010, s. 260-261; Nowakowski 2017, s. 300-301; Nowakowski 2023, s. 184-185

@book{Degen1965,

title = {Die Bau- und Kunstdenkm\"{a}ler des Landkreises Breslau, Bau- und Kunstdenkm\"{a}ler des deutschen Ostens, R. C: Schlesien, Bd. I},

author = {K. Degen},

year  = {1965},

date = {1965-01-01},

urldate = {1965-01-01},

address = {Frankfurt a. Main},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Eysymontt2010,

title = {Architektura renesansowych dwor\'{o}w na dolnym \'{S}l\k{a}sku},

author = {K. Eysymontt},

year  = {2010},

date = {2010-01-01},

urldate = {2010-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{KZS04/02,

title = {KZS IV/2 = Sob\'{o}tka, K\k{a}ty Wroc\lawskie i okolice. Katalog zabytk\'{o}w sztuki w Polsce, tom IV, wojew\'{o}dztwo wroc\lawskie, zeszyt 2},

author = {J. Pokora and M. Zlat},

editor = {J. Pokora and M. Zlat},

year  = {1991},

date = {1991-01-01},

urldate = {1991-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{nowakowski2023,

title = {Zamki i dwory ksi\k{e}stwa wroc\lawskiego od XIII do XVI wieku},

author = {D. Nowakowski},

year  = {2023},

date = {2023-01-01},

urldate = {2023-01-01},

pages = {149\textendash152},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{probst_fr\"{u}hdeutsche_1938,

title = {Fr\"{u}hdeutsche Wohnt\"{u}rme},

author = {R. Probst},

year  = {1938},

date = {1938-01-01},

urldate = {1938-01-01},

journal = {Altschlesische Bl\"{a}tter},

number = {3},

pages = {103},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{schlesiens_vorzeitb,

title = {Schlesiens Vorzeit im Bild und Schrift. Band V},

editor = {E. Trewendt},

year  = {1904},

date = {1904-01-01},

urldate = {1904-01-01},

volume = {V},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@collection{\ssCDS16,

title = {CDS XVI = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte 1301-1315, Bd. XVI},

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke

},

year  = {1892},

date = {1892-01-01},

urldate = {1892-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\' lub \'RSIV\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS29,

title = {CDS XXIX = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur schlesischen Geschichte 1334-1337, Bd. XXIX},

editor = {Konrad Wutke and Erich Randt and Hans Bell\'{e}e},

year  = {1923},

date = {1923-01-01},

urldate = {1923-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS29b,

title = {CDS XXX = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur schlesischen Geschichte 1338-1342, Bd. XXX},

editor = {Konrad Wutke and Erich Randt and Hans Bellee},

year  = {1925},

date = {1925-01-01},

urldate = {1925-01-01},

publisher = {Breslau},

series = {Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. XXX},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub06b,

title = {SUb IV = Schlesisches Urkundenbuch. Tom IV},

author = {IV SUB},

editor = {W. Irgang},

year  = {1988},

date = {1988-01-01},

urldate = {1988-01-01},

address = {K\"{o}ln-Weimar-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{βRF,

title = {RF = Repertorium Frobenianum (Repertorium Investiturarum in Praediis Ducatus Vratislaviensis, quae in Libris eiusdem Cancellariae continentur), t. 1-4},

note = {APWr., Akta miasta Wroc\lawia, sygn. C 24/I\textendashIV},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{βR\'{S}l_1,

title = {R\'{S}l I = Regesty \'{s}l\k{a}skie. T. I, 1343-1348},

editor = {Wac\law Korta},

year  = {1975},

date = {1975-01-01},

urldate = {1975-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}