Kręsko, st. 1, gm Brzeg Dolny, motte

Przynależność administracyjna i toponomastyka

Obecna: Kręsko (niem. Kranz), ob. osiedle w EW części Brzegu Dolnego, gm. Brzeg Dolny, pow. wołowski, woj. dolnośląskie, Stan. nr 1, AZP 2/76–26

Przynależność historyczna: księstwo wrocławskie

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Obiekt położony na cyplu wcinającym się w dolinę Odry, wśród podmokłych łąk, na południe od siedliska wsi.

Wybór źródeł do dziejów miejscowości i obiektu

1342 – rycerz Hoger von Prittwitz wystawił dokument na dworze w Kręsku (auf dem Hofe zu Kranz) potwierdzający sprzedaż Henrykowi z Radecza 2 łanów sołeckich, dochodu z sołectwa i łąki do wypasu owiec (RS 6826)
1353 – wieś zwana Wenigin Reichenwalde z 14 łanami, w tym, 2 sołeckie i 12 czynszowych (Reg. Wrat., s. 86)
1355 Konrad i Jan Reinsbergowie sprzedali dobra we wsi mieszczanom wrocławskim (Rś, III, nr 155)
1358 – Konrad von Reinsberg zrezygnował na rzecz brata Jana z dóbr we wsi, w tym prawa do połowu ryb w Odrze i lasu olchowego położonego naprzeciwko dworu (curia); w tym samym roku dobra te Jan odsprzedał Popponowi von Haugwitz (RF, I, 510; RŚl, IV, nr 85)
1358 – Konrad von Reinsberg przekazał żonie Annie jako oprawę 12 łanów i karczmę we wsi (RF, I, 510)
1367 – Jan i Poppchin synowie Poppona von Haugwitz sprzedali Kriegowi Haugwitzowi wszystkie dobra we wsi z folwarkiem i prawami dominialnymi (RF, I, 510)
1395 – podział majątku między Janem Haugwitzem zw. Kranz, a jego braćmi Henrykiem i Mulichem; dobra Kranz otrzymali Henryk i Mulich (RF, I, 244)
1398 – Jan Haugwitz vom Crancz (Haugwitz 1910, s. 176)
1401 – bracia Mulich zw. Krieg i Kretzing Haugwitzowie sprzedali Polanowi Haugwitzowi dobra we wsi, w tym prawo połowu ryb w Odrze i las położony przy dworze (Hofe) (RF, I, 510)
1425 – wymieniona wieś Reychenwalde alias Crancz (KPW, nr 151)
1438 – Jerzy zw. Polan Haugwitz z Kręska (RF, IV, 2645)
1460 Maciej von Haugwitz przekazał żonie jako oprawę 12 grzywien na dobrach w Warzyniu i Kręsku (Haugwitz 1910, s. 186)
1463 – ugoda między braćmi Maciejem i Janem Haugwitzami w sprawie podziału ojcowizny; Kręsko wraz z lasem i prawem połowu ryb zatrzymał Maciej (APWr. Rep. 1b, nr 178 [437b])
1468–1487 – Maciej Haugwitz z Kręska (APWr., Rep. 9, nr 47; Rep. 1b, nr 436e; 751; Haugwitz 1910, s. 189–190)
1495 – Krzysztof i Wacław Haugwitzowie w imieniu braci Mikołaja, Bernarda i Jana zawarli ugodę w sprawie Kręska, na mocy której wieś przejął Krzysztof (APWr., Rep. 1b, nr 438)
1507–1509 – Bernard Haugwitz vom Crantcz (Haugwitz 1910, s. 194)
1509–1511 – Krzysztof Haugwitz vom Crantcz (Haugwitz 1910, s. 194–195)
1509–1512 – Wacław Haugwitz vom Crantz (Haugwitz 1910, s. 194–195)
1511 – Mikołaj Haugwitz de Krancz (Haugwitz 1910, s. 195)
1529 – bracia Krzysztof i Bernard Haugwitzowie z Kręska (RF, I, 182)
1548 – majątek posiadał Krzysztof Haugwitz (APWr., AmWr., C 22, f. 9v)

Opis obiektu

Dwuczłonowe założenie o całkowitych wymiarach około 203 × 95 m. Jego głównym elementem jest położony w części południowo-wschodniej kopiec, założony na planie owalu o średnicy u podstawy około 43 × 49 m, u góry około 26 × 30 m i wysokości 2,5–3 m. Od północnego-zachodu przylega do niego rozległe plateau o planie wieloboku o szerokości 87–90 m. Oba człony oddziela częściowo zachowana fosa o szerokości 11–12 m. Całość otacza kolejna zewnętrzna fosa, widoczna obecnie od północnego-zachodu i południowego-zachodu. Na plateau głównego kopca widoczne są ruiny budowli murowanych.

Ratownicze badania wykopaliskowe prowadzone na terenie „podzamcza” wykazały, że późnośredniowieczne założenie obronne zbudowano na miejscu grodziska z IX–X wieku. W wykopie odkryto fragmenty ceramiki z XIV–XV wieku bez śladów zabudowy, co może sugerować, że teren podzamcza nie był intensywnie wykorzystywany. Funkcjonujące tu budynki gospodarcze były prawdopodobnie zlokalizowane przy krawędzi plateau, podobnie jak przedstawione na nowożytnych rycinach zabudowania folwarku.

Chronologia

Grodzisko: VIII–IX wiek

Ufortyfikowany folwark z gródkiem stożkowatym: XIV–XVIII wiek

Mapy i plany

Zdjęcia

Wzmianki konkretnie o tym obiekcie

Altschlesische Blätter 1929, s. 13; Hellmich 1930, s. 42; Hellmich 1932, s. 21; Juhnke 1937, s. 88; Informator Konserwatora Zabytków Archeologicznych 1964, s. 87; Antoniewicz, Wartołowska 1964, s. 36; Kaletyn 1981, s. 271; Pawłowski 1978, s. 265–266; Pokora 1980; Pokora 1982, s. 154–156; Prus 1994, s. 59; Nowakowski 2017, s. 339–340; Nowakowski 2023, s. 200-201.

@article{altschlesische1929,

title = {Altschlesische Bl\"{a}tter},

editor = {Fritz Geschwendt},

year  = {1929},

date = {1929-01-01},

pages = {13},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{antoniewicz_mapa_1964,

title = {Mapa grodzisk w Polsce},

author = {W. Antoniewicz and Z. Warto\lowska},

year  = {1964},

date = {1964-01-01},

urldate = {1964-01-01},

journal = {Wroc\law},

pages = {29},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{Hellmich1930,

title = {Schlesische Wehranlagen},

author = {Max Hellmich},

year  = {1930},

date = {1930-01-01},

urldate = {1930-01-01},

journal = {Altschlesien},

volume = {3},

pages = {40\textendash41},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{Hellmich1932,

title = {Neue Ergebnisse der Wehranlagen-Untersuchung},

author = {M. Hellmich},

year  = {1932},

date = {1932-01-01},

urldate = {1932-01-01},

journal = {Heimatbl\"{a}tter des Kreises Wohlau},

volume = {11},

number = {3},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@booklet{informator1964,

title = {Informator Konserwatora Zabytk\'{o}w Archeologicznych},

year  = {1964},

date = {1964-01-01},

urldate = {1964-01-01},

pages = {78-79},

month = {01},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {booklet}

}

@article{juhnke1937,

title = {Aus der Vorgeschichte der Heimat (cz. 19), Wandalen Funde \textendash die fr\"{u}hester deutschen Funde},

author = {R. Juhnke},

year  = {1937},

date = {1937-01-01},

journal = {Heimatbl\"{a}tter},

volume = {16},

pages = {88},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{kaletyn1981,

title = {Sprawozdanie z dzia\lalno\'{s}ci w zakresie ochrony i ratownictwa zabytk\'{o}w archeologicznych na obszarze woj. wroc\lawskiego i m. Wroc\lawia w roku 1979, prowadzonej przez WOAK we Wroc\lawiu},

author = {T. Kaletyn},

year  = {1981},

date = {1981-01-01},

urldate = {1981-01-01},

journal = {Silesia Antiqua},

volume = {23},

pages = {263\textendash273},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@bachelorthesis{nokey,

title = {R\'{S}l V = Regesty \'{s}l\k{a}skie. T. V, 1360},

editor = {Wac\law Korta},

year  = {1992},

date = {1992-01-01},

urldate = {1992-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {bachelorthesis}

}

@book{Nowakowski2017,

title = {\'{S}l\k{a}skie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne},

author = {Dominik Nowakowski},

year  = {2017},

date = {2017-01-01},

urldate = {2017-01-01},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{nowakowski2023,

title = {Zamki i dwory ksi\k{e}stwa wroc\lawskiego od XIII do XVI wieku},

author = {D. Nowakowski},

year  = {2023},

date = {2023-01-01},

urldate = {2023-01-01},

pages = {149\textendash152},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@phdthesis{pawlowski_grody_1978,

title = {Grody sto\.{z}kowate, ostros\lupowe i wie\.{z}e mieszkalno-obronne na \'{S}l\k{a}sku w \'{s}redniowieczu},

author = {A. Paw\lowski},

year  = {1978},

date = {1978-01-01},

urldate = {1978-01-01},

pages = {199-200},

school = {KHASiT Politechniki Wroc\lawskiej},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {phdthesis}

}

@techreport{pokora1980,

title = {Sprawozdanie z bada\'{n} ratowniczo-wykopaliskowych wczesno\'{s}redniowiecznego grodziska w Kr\k{e}sku, gm. Brzeg Dolny, woj. Wroc\law, przeprowadzonych w roku 1980},

author = {H. Pokora},

year  = {1980},

date = {1980-01-01},

address = {Wroc\law},

note = {maszynopis w archiwum Wojew\'{o}dzkiego Urz\k{e}du Ochrony Zabytk\'{o}w we Wroc\lawiu},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {techreport}

}

@article{pokora1982,

title = {Odkrycia pod grodziskiem w Kr\k{e}sku},

author = {H. Pokora},

year  = {1982},

date = {1982-01-01},

journal = {Z Otch\lani Wiek\'{o}w},

volume = {48},

number = {4},

pages = {154\textendash156},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@techreport{prus_katalog_1994,

title = {Katalog stanowisk archeologicznych wojew\'{o}dztwa wroc\lawskiego (stanowiska opublikowane, cz. I)},

author = {O. Prus},

year  = {1994},

date = {1994-01-01},

urldate = {1994-01-01},

address = {Wroc\law},

note = {maszynopis w Archiwum Naukowy Muzeum Archeologicznego we Wroc\lawiu},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {techreport}

}

@collection{\ssCDS29b,

title = {CDS XXX = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur schlesischen Geschichte 1338-1342, Bd. XXX},

editor = {Konrad Wutke and Erich Randt and Hans Bellee},

year  = {1925},

date = {1925-01-01},

urldate = {1925-01-01},

publisher = {Breslau},

series = {Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. XXX},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssregwrat,

title = {Reg. Wrat. = Das Registrum Wratislaviense censuum et reddituum ad episcopatum spectantium, Quellen zur Geschichte der Besitzverh\"{a}ltnisse des Bistums Breslau, Darstellungen und Quellen zur schlesischen Geschichte, Bd. 3},

editor = {W. Schulte},

year  = {1907},

date = {1907-01-01},

urldate = {1907-01-01},

address = {Breslau },

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@article{βKPW_1953,

title = {Nieznana ksi\k{e}ga podatkowa ksi\k{e}stwa wroc\lawskiego z 1425 r.},

author = {W Korta},

year  = {1953},

date = {1953-01-01},

urldate = {1953-01-01},

journal = {Sob\'{o}tka},

volume = {8},

pages = {223\textendash256},

note = {skr\'{o}t KPW},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@collection{βRF,

title = {RF = Repertorium Frobenianum (Repertorium Investiturarum in Praediis Ducatus Vratislaviensis, quae in Libris eiusdem Cancellariae continentur), t. 1-4},

note = {APWr., Akta miasta Wroc\lawia, sygn. C 24/I\textendashIV},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{βR\'{S}l_3,

title = {R\'{S}l III = Regesty \'{s}l\k{a}skie. T. III, 1355-1357},

editor = {Wac\law Korta},

year  = {1990},

date = {1990-01-01},

urldate = {1990-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}