Pracze Widawskie, Wrocław, motte i dwór (nieistniejące)

Przynależność administracyjna i toponomastyka

Obecna: Pracze Widawskie (niem. Protsch–Weide), obecnie część miasta Wrocław, gm. Wrocław, pow. Wrocław, woj. dolnośląskie

Przynależność historyczna: księstwo wrocławskie

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Obiekt był położony przy krawędzi doliny Widawy, w północnej części wsi. Obecnie teren ten znajduje się w granicach miasta Wrocław. Średniowieczne założenie nie zachowało się do naszych czasów. Prawdopodobnie na jego miejscu w ostatniej ćwierci XVII wieku zbudowano trójskrzydłowy, dwukondygnacyjny pałac z trzema narożnymi wieżyczkami. Obiekt ten przedstawiono na rycinie F.B. Wernera oraz na XVIII-wiecznych mapach wsi. Aktualnie założenie jest całkowicie zniszczone.

W literaturze i archiwaliach jako relikty średniowiecznego grodziska stożkowatego uznawany był nasyp położony na północ od wsi, w widłach rzeki Widawy. Badania wiertnicze przeprowadzone w 1971 roku przez E. Cnotliwego, T. Nawrolskiego i R. Rogosza wykazały, że jest to element założenia parkowego z XVIII wieku.

Wybór źródeł do dziejów miejscowości i obiektu

• 1266 – komora celna in Pratsche (SUb, III, 539)
• 1342 – mieszczanin Henryk von Kalow, dziedziczny pan wsi Pracze, zapisał żonie Elżbiecie, córce Jana Ohme, jako oprawę 4 łany folwarczne, 7 łanów czynszowych, 1 łan sołecki, ½ młyna na Widawie, 1 ½ grzywny na łowisku (RS 6976; Jurek 1996, s. 205)
• 1342-1350 – Henryk von Kalow von Pracz (RS 6977, 6984–6985, 6987; RŚl, II, nr 27; RF, III, 2520; IV, 2612)
• 1348 – biskup Przecław na prośbę plebana kościoła Wszystkich Świętych we Wrocławiu i Henryka von Kalow, właściciela wsi Pracze, zezwolił na założenie tam kościoła parafialnego dla wsi Pracze, Polanowice i Rędzin (RŚl, I, nr 842)
• 1348 – bracia Henryk i Guncel von Kalow z Pracz (RF, III, 2340)
• 1351 – Zofia wdowa po Janie Małym Gunterze i Konrad Winer z wujem Konradem zrezygnowali na rzecz Henryka von Kalow ze stawu zw. Elgot, który od dawna należał do dóbr Pracze (RF, II, 1064)
• 1352 – Guncel von Kalow zrezygnował na rzecz brata Henryka z działu we wsi (RF, II, 1064)
• 1353 – wieś Protsch prope Widauiam z 20 łanami, w tym 3 ½ pańskich folwarcznych (Reg. Wrat., s. 75)
• 1376 – wytyczenie granicy między Praczami Małymi i Wielkimi; wzmiankowani bracia Kalow jako właściciele majątku (AAWr., sygn. CC 21)
• 1396 – Stefan i Jan Kalow, synowie Henryka, w imieniu swoim i brata Jenlina sprzedali mieszczaninowi Piotrowi Rosternowi ½ wsi (RF, II, 1064–1065)
• 1413 – mieszczanin Gabriel Jensdorf sprzedał mieszczaninowi Bedzie połowę z połowy swoich dóbr we wsi (RF, II, 1065)
• 1418 – Dorota, żona mieszczanina Henryka Schonhalsa, sprzedała mieszczaninowi Piotrowi Rosternowi trzecią część z dóbr w Praczach (RF, II, 1065)
• 1418 – mieszczanin Beda przekazał żonie Jadwidze połowę wsi (RF, II, 1065)
• 1420 – Zygmunt Luksemburski potwierdził mieszczaninowi Bedzie Villen (Willen) posiadanie połowy wsi Pracze Widawskie (RF, II, 1065, 1068)
• 1425 – podatek od majątku w Proicz prope Wydawiam płacił mieszczanin Beda (KPW, nr 106)
• 1469 – Brygida, córka Jana Kalow, żona Aleksandra Gullina, zrezygnowała na rzecz Wawrzyńca Garwolskiego z połowy dóbr Pracze (RF, II, 1068)
• 1479 – Mikołaj Beda zrezygnował na rzecz Macieja Zirkwitza z połowy wsi (RF, II, 1068)
• 1480 – dobra posiadał mieszczanin Jan Klag (RF, II, 1068)
• 1508 – konwent klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu sprzedał mieszczaninowi Mikołajowi Uthmannowi Starszemu połowę dóbr Pracze Widawskie z lennem kościelnym i połową karczmy (RF, II, 1068–1069)
• 1528 – Mikołaj Uthmann nabył od kapituły katedralnej dobra w Klein Protsch oraz Lingental, Weyda genannt (AAWr., sygn. CC 24, 31)
• 1548 – wieś należała do Kaspra Dompniga (APWr., AmWr., C 22, f. 12)

Opis obiektu

Średniowieczny obiekt nie zachował się do naszych czasów. Prawdopodobnie na jego miejscu w ostatniej ćwierci XVII wieku zbudowano trójskrzydłowy, dwukondygnacyjny pałac z trzema narożnymi wieżyczkami. Budowlę tę przedstawiono na rycinie F.B. Wernera oraz na XVIII-wiecznych mapach wsi. Obecnie całe założenie jest całkowicie zniszczone.

W literaturze i archiwaliach jako relikty średniowiecznego grodziska stożkowatego uznawany był nasyp położony na północ od wsi, w widłach rzeki Widawy. Badania wiertnicze przeprowadzone w 1971 roku przez E. Cnotliwego, T. Nawrolskiego i R. Rogosza wykazały, że jest to element założenia parkowego z XVIII wieku.

Ilustracje

Wzmianki konkretnie o tym obiekcie

Czechowicz 1998, s. 19; Nowakowski 2023, s. 231-232; RS 6976-6987; RŚl, I, nr 842; RŚl, II, nr 27; RF, II, 1064-1069; RF, III, 2340, 2520; RF, IV, 2612; Jurek 1996, s. 205.

@inbook{czechowicz_1998,

title = {Dawny pa\lac w Praczach Widawskich, ul. Fryzjerska, nie istnieje},

author = {Bogus\law Czechowicz},

editor = {Jan Harasimowicz},

year  = {1998},

date = {1998-01-01},

booktitle = {Atlas architektury Wroc\lawia},

volume = {2},

pages = {19},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {inbook}

}

@book{Jurek1996,

title = {Obce rycerstwo na \'{S}l\k{a}sku do po\lowy XIV wieku},

author = {T. Jurek},

year  = {1996},

date = {1996-01-01},

urldate = {1996-01-01},

address = {Pozna\'{n}},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{nowakowski2023,

title = {Zamki i dwory ksi\k{e}stwa wroc\lawskiego od XIII do XVI wieku},

author = {D. Nowakowski},

year  = {2023},

date = {2023-01-01},

urldate = {2023-01-01},

pages = {149\textendash152},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@collection{\ssCDS29b,

title = {CDS XXX = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur schlesischen Geschichte 1338-1342, Bd. XXX},

editor = {Konrad Wutke and Erich Randt and Hans Bellee},

year  = {1925},

date = {1925-01-01},

urldate = {1925-01-01},

publisher = {Breslau},

series = {Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. XXX},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssregwrat,

title = {Reg. Wrat. = Das Registrum Wratislaviense censuum et reddituum ad episcopatum spectantium, Quellen zur Geschichte der Besitzverh\"{a}ltnisse des Bistums Breslau, Darstellungen und Quellen zur schlesischen Geschichte, Bd. 3},

editor = {W. Schulte},

year  = {1907},

date = {1907-01-01},

urldate = {1907-01-01},

address = {Breslau },

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub03,

title = {SUB III = Schlesisches Urkundenbuch. Tom III},

author = {III SUB},

year  = {1984},

date = {1984-01-01},

urldate = {1984-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@article{βKPW_1953,

title = {Nieznana ksi\k{e}ga podatkowa ksi\k{e}stwa wroc\lawskiego z 1425 r.},

author = {W Korta},

year  = {1953},

date = {1953-01-01},

urldate = {1953-01-01},

journal = {Sob\'{o}tka},

volume = {8},

pages = {223\textendash256},

note = {skr\'{o}t KPW},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@collection{βRF,

title = {RF = Repertorium Frobenianum (Repertorium Investiturarum in Praediis Ducatus Vratislaviensis, quae in Libris eiusdem Cancellariae continentur), t. 1-4},

note = {APWr., Akta miasta Wroc\lawia, sygn. C 24/I\textendashIV},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{βR\'{S}l_1,

title = {R\'{S}l I = Regesty \'{s}l\k{a}skie. T. I, 1343-1348},

editor = {Wac\law Korta},

year  = {1975},

date = {1975-01-01},

urldate = {1975-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{βR\'{S}l_2,

title = {R\'{S}l II = Regesty \'{s}l\k{a}skie. T. II, 1349-1354},

editor = {Wac\law Korta},

year  = {1983},

date = {1983-01-01},

urldate = {1983-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}