Gorzyczki, st. 1 (gm. Gorzyce), motte

Obiekt w Gorzyczkach ma nietypową formę. Jego średnica u podstawy wynosi około 46 metrów, a wysokość osiąga 7 metrów. Otoczony fosą i wałem odcinkowym, ten kopiec przeszedł trzy różne epoki osadnicze, ukazując zmiany w funkcji i budowie. W XIV wieku pełnił rolę wału otaczającego pagórek, a w XV wieku został przebudowany poprzez podwyższenie. Podczas badań odsłonięto pozostałości spalonego drewnianego budynku, w którym znaleziono wiele zabytków datowanych na XVI wiek.

Lokalizacjawoj. śląskie, pow. wodzisławski, gm. Gorzyce
Współrzędne51.043333 N, 17.243056 E
Obszar AZP105-42
Chronologiapóźne średniowiecze
AutorzyDominik Nowakowski, Radosław Biel
Data udostępnienia21.12.2023
GORZYCZKI, dzisiejszy wygląd dawnego wzniesienia gródka
GORZYCZKI, dzisiejszy wygląd dawnego wzniesienia gródka (fot. S. Kulpa, za: Biel 2013, s. 14, ryc. 4)

Jak cytować?

Nowakowski Dominik. Czernica (gm. Czernica), motte, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/gorzyczki-st-1-gm-gorzyce-motte/]. Licencja: CC BY-NC 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/]. Data dostępu: 18.02.2025.

Zdjęcia, ryciny, ilustracje, plany, przekroje, etc. – jak w podpisach

Opis

Przynależność administracyjna

Obecna: Gorzyczki (Klein Gorzitz, Kr. Ratibor, MBl. 3448), gm. Gorzyce, pow. wodzisławski, woj. śląskie; stan. nr 1, AZP 1/105-42

Przynależność historyczna: ks. raciborskie, mniejsze wolne państwo stanowe, pow. rybnicki, rej. opolska

Lokalizacja

Na cyplu wysoczyzny wcinającym się w dolinę Olzy, przy S krańcu wsi.

Wybór źródeł do dziejów miejscowości i dóbr ziemskich:

  • 1409-1415 – Sambor von Gorsicz, von klein Goricz (RDGŚ, II, nr 95; Lewicki 2015, s. 121)
  • 1481 – Birko z Nasiedla jako posiadacz wsi (Lewicki 2015, s. 121)
  • 1481-1494 – Anna, pani na minori Gorzicze (CDS VI, s. 135, 137; Lewicki 2015, s. 121)
  • 1520 – wieś kupił Jerzy Lischka (Lewicki 2015, s. 121)

Stan badań

Po przyłączeniu części górnego Śląska do Polski w 1922 roku, tereny gminy Gorzyczki stały się obiektem zainteresowania polskich archeologów. Pierwsze prace archeologiczne na tym terenie przeprowadzono dopiero w 1969 roku. Kolejne badania prowadzono z przerwami od sierpnia 1969 roku do września 1976, pod kierownictwem W. Żalasińskiej-Hrebendy (1969-1973) i W. Pierzyny (1976). Pierwsze badania skupiały się na analizie struktury 7-metrowego kopca. W latach 1969, 1970 i 1971 zakładano kolejne sondaże wzdłuż linii północ-południe, biegnącej przez środek wzniesienia. W 1973 roku wykonano 4 wykopy zorientowane wschód-zachód, prostopadle do wcześniejszych, w celu zbadania najmniej zniszczonej części stożka.

Ostatnie prace archeologiczne na tym stanowisku to badania ratownicze przeprowadzone w 1976 roku przez W. Pierzynę. Sześć sondaży miało na celu przebadanie najbliższej okolicy gródka, w poszukiwaniu dodatkowych założeń gospodarczych oraz systemu umocnień. Dopiero w 2013 roku Radosław Biel przedstawił syntezę wyników badań w oparciu o archiwalną dokumentację, w ramach swojej pracy magisterskiej.

Opis obiektu

Głównym elementem założenia jest kopiec o kształcie zbliżonym do koła, o średnicy u podstawy około 46 metrów, u góry 25 metrów i wysokości około 7 metrów. Forma nasypu została prawdopodobnie uzyskana przez częściowe wycięcie w naturalnym podłożu. Kopiec otoczony jest fosą o szerokości 10-12 metrów oraz wałem odcinkowym zachowanym od strony płaskowzgórza o szerokości 10-14 metrów. Wysokość kopca wynika ze znacznej miąższości nawarstwień kulturowych, w tym nowożytnych. Obiekt powstał na miejscu osady kultury łużyckiej.

Badania wykopaliskowe ujawniły, że obiekt funkcjonował w ramach trzech faz osadniczych. W pierwszej fazie, datowanej na XIV wiek, usypano wał okalający pagórek. Na majdanie założenia odsłonięto skupisko kamieni zalegające w bogatej warstwie kulturowej. Przebudowa założenia miała miejsce w XV wieku i polegała głównie na podwyższeniu kopca o warstwę ziemi pozyskanej z kopania lub naprawy fosy. Intensywność osadnictwa z tego okresu potwierdza warstwa kulturowa na majdanie, której miąższość miejscami dochodziła do 1 metra.

W wykopie IV, w zachodniej części plateau, odsłonięto ruinę spalonego budynku drewnianego, po którym zachowały się dwie zwęglone belki ułożone prostopadle do siebie. Ich układ sugeruje, że budynek stał pierwotnie na linii północ-południe, równolegle do przebiegu krawędzi plateau. Na północnym zboczu kopca odsłonięto rów z negatywami po słupach palisady przebiegającej w linii zachód-wschód.

W drugiej fazie osadniczej głównym elementem założenia był drewniany budynek, wzniesiony w najwyższej, północnej części plateau. Niestety, nie odsłonięto żadnych wyraźnych reliktów konstrukcji, więc niewiele można powiedzieć na temat jego wyglądu i wymiarów. Pozostałością po nim jest warstwa ciemnobrunatnej próchnicy z węglami drzewnymi, tworząca rodzaj platformy, z której pozyskano bogaty materiał zabytkowy. Na zboczu odkryto także warstwę polepy, co może sugerować, że budynek mieszkalny miał lekką konstrukcję szachulcową.

Obiekty związane z drugą fazą zasiedlenia kopca uległy zniszczeniu w wyniku pożaru. W XVI wieku wzniesiono na ich miejscu nowe założenie, rozpoczynając od nawiezienia warstwy niwelacyjnej piasku, co pozwoliło ponownie podwyższyć nasyp. Na tak utworzonym plateau wzniesiono drewniano-gliniany budynek, którego podłogę stanowiło gliniane klepisko.

Podczas badań powierzchniowych i sondażowych pozyskano fragmenty ceramiki naczyniowej, cegieł i dachówek, płytowe kafle piecowe, w tym zdobione wyobrażeniem tarczy herbowej z orłem i szachownicą, gwoździe, kotwę, przebijak, bełt, topór. Materiały te datowano na drugą połowę XIV-XVI wieku.

Ilustracje

Mapy

Zdjęcia

Zabytki

Literatura

Wzmianki konkretnie o tym obiekcie

Galasińska-Hrebenda 1971, s. 56-57; Hrebenda 1972, s. 243; Pawłowski 1978, s. 239-240; Pierzak 1978, s. 219; Gorgolewski i Tomczak 1996, s. 35; Tomczak 2012, s. 56-57; Biel 2013; Lewicki 2015, s. 120-122; Nowakowski 2017, s. 304-305.

Biel R

Rycerze, święci i potwory, czyli opracowanie materiałów z gródka stożkowatego w Gorzyczkach Masters Thesis

2013, (praca magisterska napisana w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego pod kierunkiem Krzysztofa Wachowskiego, opublikowana online na profilu Academia.edu autora).

Links | BibTeX

Galasińska-Hrebenda W

Gródek w Gorzyczkach, pow. Wodzisław Śląski Journal Article

In: Informator KZA na woj. katowickie za lata 1966-1970, pp. 56-57, 1971.

BibTeX

Gorgolewski W; Tomczak E

Grodziska Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego z lotu ptaka Book

1996.

BibTeX

Hrebenda W

Sprawozdanie z działalności archeologicznej służby konserwatorskiej na terenie woj. katowickiego w 1970 roku Journal Article

In: Silesia Antiqua, vol. 14, pp. 242-244, 1972.

BibTeX

Lewicki P

Późnośredniowieczne gródki z obszaru Górnego Śląska Bachelor Thesis

Uniwersytet Jagielloński, 2015.

BibTeX

Nowakowski D

Śląskie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne Book

2017.

BibTeX

Pawłowski A

Grody stożkowate, ostrosłupowe i wieże mieszkalno-obronne na Śląsku w średniowieczu PhD Thesis

KHASiT Politechniki Wrocławskiej, 1978.

BibTeX

Pierzak J

Sprawozdanie z działalności wojewódzkiego konserwatora d/s zabytków archeologicznych na woj. katowickie za rok 1976 Journal Article

In: Silesia Antiqua, vol. 20, pp. 219-221, 1978.

BibTeX

Wattenbach W; Grünhagen C (Ed.)

CDS VI = Codex Diplomaticus Silesiae, Registrum St. Wenceslai, Bd. VI Collection

Breslau, 1865.

BibTeX

Barciak A; Müller K (Ed.)

RDGŚ I = Regesty dokumentów przechowywanych na Górnym Śląsku, t. I Collection

Wrocław-Opava, 2004.

BibTeX

Barciak A; Müller K (Ed.)

RDGŚ II = Regesty dokumentów przechowywanych na Górnym Śląsku, t. II Collection

Opava-Opole-Katowice, 2011.

BibTeX

Tomczak E

Mało znane warownie Górnego Śląska Book

Katowice, 2012.

BibTeX

Lokalizacja