Mikołów, st. 1 (gm. Mikołów), motte

Przynależność administracyjna

Obecna: Maniów Mały (Wenig Mohnau, Kr. Schweidnitz, MBl. 2952), gm. Mietków, pow. wrocławski, woj. dolnośląskie; stan. nr 1, AZP 6/83-25

Przynależność historyczna: księstwo świdnicko-jaworskie

Lokalizacja

Na naturalnym wyniesieniu, w widłach rzeki Jamny i niewielkiego strumienia, na krawędzi bagien w NE części miasta

Wybór źródeł do dziejów miejscowości i dóbr ziemskich:

• 1222-1234 – kasztelan Andrzej de Micul, de Miculow (SUb, I, nr 222, 291; II, nr 23, 80)
• 1258-1260 – kasztelan Jan (SUb, III, nr 269, 277, 317)
• 1276 – kościół św. Wojciecha w Mikołowie (SUb, IV, nr 276)
• 1287 – Mieszko opolski potwierdził, że do kościoła św. Wojciecha należą dobra przekazane przez Jana de Grabe, dziedzicznego pana Mikołowa i Borka de Laszka, w tym dwa ogrody położone ante fortalicium oraz parafia św. Mikołaja in antiquo oppido Micolawiensi (SUb, V, nr 505)
• 1366 – Jan opawsko-raciborski otrzymał od cesarza Karola w lenno księstwo Raciborskie, tym miasto Nicklaw (LuBS, II, s. 386-387)
• 1375 – miasto i dystrykt mikołowski jako lenno księcia Władysława opolskiego (LuBS, II, s. 388)
• 1475 – książę Henryk młodszy z Ziębic odstąpił bratu Wiktorynowi zamek i miasto Pszczynę, wraz z należącym do nich Mikołowem, do którego nie mógł rościć pretensji spłacony Jan Bohumensky  (LuBS, II, s. 396)
• 1517 – książę Kazimierz cieszyński z synem Wacławem sprzedali Aleksemu Turzo zamek w Pszczynie i inne miasteczka, w tym Mikołów (LuBS, II, 404)

Opis obiektu

Pierwotnie założenie obronne z Mikołowa składało się z dwóch przylegających do siebie nasypów. Główny człon ma formę kopca założonego na planie owalu, o średnicy u podstawy około 31 x 39 metrów, u góry 18 x 23 metry i wysokości do 8 metrów. Część południowa, znacznie zniwelowana w XIX wieku, jest nadal czytelna w terenie jako płaskie wyniesienie o planie nieregularnego czworoboku o wymiarach 30 x 40 metrów. Oba kopce oddzielała fosa, której relikty są obecnie widoczne jedynie od strony wschodniej. Zachodnia część założenia została zniszczona przez współczesną zabudowę.

W wykopie założonym na majdanie głównego stożka stwierdzono warstwę ciemnobrunatnej próchnicy o miąższości 0,7-0,8 metra z grudkami spalenizny i rozrzuconymi kamieniami ze śladami przepalenia. Na głębokości 0,75 metra odkryto warstwę silnie przepalonego piasku i gliny, pod którą zalegały spalone konstrukcje drewnianej zabudowy majdanu. Konstrukcje te składały się z dwóch belek ułożonych na styk, z których lepiej zachowana przebiegała na całej długości wykopu na linii północ-południe. W środkowej części wykopu odnotowano kolejne trzy belki poprzeczne, przecinające poprzednie pod kątem prostym. Dwie z nich ułożone były równolegle, a trzecia w odległości 0,8 metra, wszystkie biegnące w kierunku zachodnim profilu wykopu. W otoczeniu konstrukcji drewnianych znaleziono skupiska kamieni i polepy.

Bezpośrednio pod drewnianymi konstrukcjami odnotowano warstwę niwelacyjną z żółtego piasku rzecznego. Na tym samym poziomie, w północno-wschodnim narożniku wykopu, odkryto palenisko, składające się z zwartego brukowanego kamienia o wymiarach 0,6 x 1,2 metra, ułożonego na warstwie gliny z intensywnie przepalonym stropem. W jego okolicy znaleziono dużą ilość ceramiki i kości zwierzęcych. Drugie palenisko odkryto w południowo-zachodnim narożniku wykopu, w obrębie jednego z pomieszczeń drewnianej budowli. Składało się ono z luźnego skupiska kamieni i glinianego toku, również wypalonego na kolor ceglasty. W pobliżu paleniska stwierdzono ślady zbutwiałych i przepalonych belek.

Podczas badań archeologicznych pozyskano liczne fragmenty ceramiki, noże, fragmenty podków, sierp, żelazny klucz hakowaty, gwoździe, żużle żelazne, przęślik, liczne groty bełtów, grudki ołowiu, ołowiany ciężarek beczułkowaty, krążek ołowiany, kościane szydło, kamienne osełki, fragment wędzidła, okucia wiader i kabłąk wiadra, kamienną kulkę do gry. Podczas niwelowania niższego kopca zaobserwowano smugi spalenizny po bliżej nieokreślonej zabudowie drewnianej. Również wówczas, prawdopodobnie podczas prac związanych z osuszaniem fosy, odkryto w jej obrębie pale po dawnym moście. Na podstawie materiałów archeologicznych oraz źródeł pisanych, obiekt datowano na XIII-XIV wiek.

Ilustracje

Wzmianki konkretnie o tym obiekcie

Kostrzewski 1928, s. 89; Żurowski, Jakimowicz 1939, s. 19-22; Antoniewicz, Wartołowska 1964, s. 38; Galasińska-Hrebenda 1971, s. 58-60; Galasińska-Hrebenda 1975; Szydłowska 1977, s. 256; Pawłowski 1978, s. 284-285; Pierzak, Rozmus 1994, s. 324-325; Walker, Tomczak 2002, s. 493; Tomczak 2012, s. 122-125; Lewicki 2015, s. 159-162; Nowakowski 2017, s. 362-364

@article{antoniewicz_mapa_1964,

title = {Mapa grodzisk w Polsce},

author = {W. Antoniewicz and Z. Warto\lowska},

year  = {1964},

date = {1964-01-01},

urldate = {1964-01-01},

journal = {Wroc\law},

pages = {29},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{Galasinska-Hrebenda1971,

title = {Grodzisko w Miko\lowie},

author = {W. Galasi\'{n}ska-Hrebenda},

year  = {1971},

date = {1971-01-01},

pages = {58\textendash60},

address = {Katowice},

institution = {Informator Wojew\'{o}dzkiego Konserwatora Zabytk\'{o} na wojew\'{o}dztwo katowickie za lata 1966-1970},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@techreport{Galasinska-Hrebenda1975,

title = {Sprawozdanie z bada\'{n} ratowniczych przeprowadzonych na \'{s}redniowiecznym gr\'{o}dku w Miko\lowie w 1975 roku},

author = {W. Galasi\'{n}ska-Hrebenda},

year  = {1975},

date = {1975-01-01},

address = {Katowice},

institution = {Muzeum G\'{o}rno\'{s}l\k{a}skie w Bytomiu},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {techreport}

}

@article{Kostrzewski1928,

title = {Nowe materia\ly do pradziej\'{o}w G\'{o}rnego \'{S}l\k{a}ska},

author = {J. Kostrzewski},

year  = {1928},

date = {1928-01-01},

urldate = {1928-01-01},

journal = {Przegl\k{a}d Archeologiczny},

volume = {IV},

number = {1},

pages = {81\textendash90},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@bachelorthesis{lewicki_poznosredniowieczne_2015,

title = {P\'{o}\'{z}no\'{s}redniowieczne gr\'{o}dki z obszaru G\'{o}rnego \'{S}l\k{a}ska},

author = {P. Lewicki},

year  = {2015},

date = {2015-01-01},

urldate = {2015-01-01},

pages = {79-81},

school = {Uniwersytet Jagiello\'{n}ski},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {bachelorthesis}

}

@book{Nowakowski2017,

title = {\'{S}l\k{a}skie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne},

author = {Dominik Nowakowski},

year  = {2017},

date = {2017-01-01},

urldate = {2017-01-01},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@phdthesis{pawlowski_grody_1978,

title = {Grody sto\.{z}kowate, ostros\lupowe i wie\.{z}e mieszkalno-obronne na \'{S}l\k{a}sku w \'{s}redniowieczu},

author = {A. Paw\lowski},

year  = {1978},

date = {1978-01-01},

urldate = {1978-01-01},

pages = {199-200},

school = {KHASiT Politechniki Wroc\lawskiej},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {phdthesis}

}

@article{Pierzak1994,

title = {Wyniki bada\'{n} powierzchniowych na obszarze 100-46},

author = {J. Pierzak and D. Rozmus},

year  = {1994},

date = {1994-01-01},

journal = {Badania archeologiczne na G\'{o}rnym \'{S}l\k{a}sku i ziemiach pogranicznych w latach 1991-1992},

pages = {321-331},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@collection{\ssLuB,

title = {LuB 2 = Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen F\"{u}rstenth\"{u}mer im Mittelalter. Bd. 2},

author = {C. Gr\"{u}nhagen and H. Markgraf},

editor = {C. Gr\"{u}nhagen and H. Markgraf},

year  = {1883},

date = {1883-01-01},

urldate = {1883-01-01},

booktitle = {Th. Leipzig},

volume = {II},

address = {Leipzig},

note = { alternatywne skr\'{o}ty: LuBS, LBuS},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub01,

title = {SUb I = Schlesisches Urkundenbuch. Tom I},

editor = {H. Appelt and W. Irgang},

year  = {1963},

date = {1963-01-01},

urldate = {1963-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub02,

title = {SUb II = Schlesisches Urkundenbuch. Tom II},

author = {II SUB},

editor = {W. Irgang},

year  = {1977},

date = {1977-01-01},

urldate = {1977-01-01},

volume = {II},

address = {K\"{o}ln-Graz-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub03,

title = {SUB III = Schlesisches Urkundenbuch. Tom III},

author = {III SUB},

year  = {1984},

date = {1984-01-01},

urldate = {1984-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub05,

title = {SUb V = Schlesisches Urkundenbuch. Tom V: 1282-1290},

author = {V SUB},

editor = {H. Appelt and J. Menzel and W. Irgang},

year  = {1993},

date = {1993-01-01},

urldate = {1993-01-01},

address = {K\"{o}ln-Weimar-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub06b,

title = {SUb IV = Schlesisches Urkundenbuch. Tom IV},

author = {IV SUB},

editor = {W. Irgang},

year  = {1988},

date = {1988-01-01},

urldate = {1988-01-01},

address = {K\"{o}ln-Weimar-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@article{Szydlowska1977,

title = {Sprawozdanie z dzia\lalno\'{s}ci konserwatora zabytk\'{o}w archeologicznych na woj. katowickie za rok 1975},

author = {E. Szyd\lowska},

year  = {1977},

date = {1977-01-01},

journal = {Silesia Antiqua},

volume = {19},

pages = {256-258},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{tomczak_malo_2012,

title = {Ma\lo znane warownie G\'{o}rnego \'{S}l\k{a}ska},

author = {E. Tomczak},

year  = {2012},

date = {2012-01-01},

urldate = {2012-01-01},

pages = {22-25},

address = {Katowice},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{Walker2002,

title = {Zabytki archeologiczne w krajobrazie},

author = {M. Walker and E. Tomczak},

year  = {2002},

date = {2002-01-01},

urldate = {2002-01-01},

journal = {Badania archeologiczne na G\'{o}rnym \'{S}l\k{a}sku i ziemiach pogranicznych w latach 1999-2000},

pages = {493},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{Zurowski1939,

title = {Atlas grodzisk i zamczysk \'{s}l\k{a}skich},

author = {J. \.{Z}urowski and R. Jakimowicz},

year  = {1939},

date = {1939-01-01},

urldate = {1939-01-01},

address = {Krak\'{o}w},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}