Chojnik, Jelenia Góra – Sobieszów, zamek

Przynależność administracyjna i toponomastyka

• księstwo jaworskie (1312-1741), dystrykt jeleniogórski/Weichbild Hieschberg (1281-1741), Kreis Hieschberg (1741-1945), województwo wrocławskie (1945-1975), województwo jeleniogórskie (1975-1998)
• historyczne nazwy miejscowości: ok. 1300 – Hermannivilla, 1337 – Hermansdorf, 1369 – Hermsdorf
• historyczne nazwy obiektu: 1364 – Kinast, 1393 – Kynast

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Założenie obronne zajmuje szczyt skalistej góry. Na kulminacji znajduje się zamek górny (wysoki) z murem obwodowym, wzniesionym na planie wydłużonego prostokąta ze ściętym narożem od strony południowej i cylindryczną wieżą w linii obwodu obronnego. Od strony południowo-wschodniej towarzyszy mu przedbramie oraz obiegające go z pozostałych kierunków międzymurze. Kolejnym członem warowni od strony południowo-wschodniej jest wielki dziedziniec II (zamek średni), wzniesiony na planie zbliżonym do trójkąta. Dziedziniec III ulokowany jest po stronie północnej założenia. Miał on swoją kontynuację, tworząc międzymurze dziedzińca II od strony wschodniej i południowo-zachodniej. Najbardziej wysuniętymi elementami obwodu obronnego są basteja o zarysie prostokąta z półkolistym zakończeniem od wschodu oraz system bastionów od północy.

Zamek wzniesiono z łamanego kamienia miejscowej skały granitowej. W młodszych partiach murów używano domieszki cegły, a detale architektoniczne wykonano z czerwonego piaskowca.

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu na podstawie przyczynków źródłowych

Pierwsza pewna wzmianka dotycząca warowni pochodzi dopiero z 1364 roku. W dokumencie wystawionym przez Karola IV, Chojnik (Kinast) został wymieniony wśród zamków Bolka II świdnicko-jaworskiego. Kolejna informacja pochodzi z 1393 roku, gdy biskup wrocławski Wacław zatwierdził fundację na zamku ołtarza św. Jerzego męczennika i św. Katarzyny, dokonaną przez Gotsche II Schaffa. Z jego też ramienia, w 1394 roku, burgrabią Chojnika był Wittschel von Bischofswerde. Nie wiadomo, od kiedy sam zamek znajdował się w rękach Schaffów, choć wsie leżące u jego podnóża, Sobieszów i Piechowice, należały do rodu jeszcze przed 1369 rokiem. Z tych dóbr Gotsche I uczynił oprawę dla swej żony, a w podanym wyżej roku również Gotsche II Schaff. Brak burgrabiego książęcego z tego zamku na dokumencie Karola IV z 1369 roku (pośrednio informującym o zasobie książęcych warowni w księstwie) może wskazywać, że obiekt ten był już wówczas prywatną własnością Schaffów. Hipotezę tę osłabia jednak fakt dysponowania jeszcze w 1393 roku dobrami w Sobieszowie przez innych właścicieli.

Warownia pozostała w rękach Schaffgotschów do 1634 roku, kiedy to po aresztowaniu Hansa Ulricha majątek rodziny uległ konfiskacie. Jego potomkowie odzyskali warownię w 1650 roku, jednak już w 1675 roku została ona opuszczona w wyniku pożaru.

Historia budowlana

Faza I – XIV w. zamek książęcy

Nowsze wyniki badań archeologicznych wskazują, że najstarszym zachowanym elementem zabudowy jest cylindryczna wieża, której relikty znajdują się w narożniku obwodu obronnego dziedzińca II (zamku średniego). Obiekt o średnicy 9,05 m i grubości ścian 3,3 m zachował się do wysokości 1,8 m. Na podstawie materiałów archeologicznych ustalono, że wieża funkcjonowała w XIV wieku. Jednocześnie stwierdzono, że są to najstarsze ślady osadnictwa odkryte w obrębie warowni, starsze od tych, które towarzyszyły zabudowaniom zamku górnego. Tym samym cylindryczna wieża poniżej kulminacji odpowiadałaby zamkowi Bolka II, odnotowanemu w 1364 roku.

Faza II – koniec XIV w. zamek rycerski Gotsche II Schaffa

Na schyłek XIV wieku datowany jest obecnie zamek górny z bergfriedem o trzech kondygnacjach. W przyziemiu znajdowało się wąskie, okrągłe pomieszczenie przykryte stropem. Na pierwszym piętrze wzniesiono sklepione wnętrze, gdzie znajdowało się pierwotne wejście do budowli. Konstrukcję wieńczył taras, który w późniejszych czasach został przykryty hełmem. Dzięki wzniesieniu poprzecznej ściany przed wieżą powstał dziedziniec, a w części północno-zachodniej zbudowano budynek mieszkalny. Trójkondygnacyjny obiekt o wymiarach 9,6 x 8,5 m był dostępny z dziedzińca oraz ganku. Na parterze ściany zachodniej i pierwszym piętrze ściany południowej znajdowały się wykusze latrynowe.

Dziedziniec otaczał drewniany krużganek na wysokości 9 m, z którego poziomu dostępna była niewielka kaplica umieszczona w grubości muru, z prezbiterium w bogato zdobionym wykuszu znajdującym się nad bramą. Według przekazów pisanych, kaplica wraz z zamkiem górnym miała powstać krótko przed 1393 rokiem lub na początku XV wieku.

Faza III – XV w.

Kolejnym elementem zabudowy, który prawdopodobnie powstał w XV wieku, było przedbramie i międzymurze zamku górnego.

Faza IV – okres nowożytny

Rozbudowa związana z czasami nowożytnymi zaowocowała powstaniem wielkiego dziedzińca II z zabudową wewnętrzną wzdłuż muru obwodowego. W jej skład wchodził między innymi budynek o wydłużonych proporcjach, z wydzielonym pomieszczeniem kuchni przykrytym kominem butelkowym. Następnie wzniesiono dziedziniec III oraz międzymurze okalające zamek średni. W skład zabudowy wewnętrznej wchodziła stajnia, znajdująca się w południowo-zachodniej części dziedzińca. Kolejnym elementem rozbudowy fortyfikacji była basteja o zarysie prostokąta z półkolistym zakończeniem. Ostatnią fazę rozbudowy fortyfikacji można łączyć z powstaniem systemu bastionów od strony północnej.

Mapy i plany

Zdjęcia

Ikonografia

Wzmianki konkretnie o tym obiekcie

Adamska 2005, s. 185-188; Boguszewicz 2010, s. 224-227; Chorowska, Dudziak, Jaworski, Kwaśniewski 2009, s. 41-55; Chorowska 2003, s. 92-93; Grundmann 1982, s. 75-78; Guerquin 1957, s. 40-42; Guerquin 1984, s. 108-110; Kajzer, Kołodziejski, Salm 2001, s. 128-129; Kononowicz, Ilow, Kononowicz 1976; Kubicka, Łuczak, Piekalski, Rajski 2015, s. 117-131; Lutsch 1889, s. 452-455; Łuczak, Piekalski 2020, s. 177-183; Stulin 1991; Stulin 2005, s. 109-118

@book{boguszewicz_2010,

title = {Corona Silesiae: zamki Piast\'{o}w f\"{u}rstenberskich na po\ludniowym pograniczu ksi\k{e}stwa jaworskiego, \'{s}widnickiego i zi\k{e}bickiego do po\lowy XIV wieku},

author = {A. Boguszewicz},

year  = {2010},

date = {2010-01-01},

urldate = {2010-01-01},

number = {39},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{chorowska2009,

title = {Zamki i dwory obronne w Sudetach. T. 2: Ksi\k{e}stwo Jaworskie},

author = {M. Chorowska and T. Dudziak and K. Jaworski and A. Kwa\'{s}niewski},

year  = {2009},

date = {2009-01-01},

urldate = {2009-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{grundmann_burgen_1982,

title = {Burgen, Schl\"{o}sser und Gutsh\"{a}user in Schlesien, Bd. 1. Die mittelalterlichen Burgruinen und Wohnt\"{u}rme},

author = {G\"{u}nther Grundmann},

year  = {1982},

date = {1982-01-01},

urldate = {1982-01-01},

volume = {1},

address = {Frankfurt am Main},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{hellmich1930b,

title = {Die Erforschung der Wehranlagen},

author = {M. Hellmich},

year  = {1930},

date = {1930-01-01},

urldate = {1930-01-01},

journal = {Unsere Heimat},

volume = {6},

pages = {41},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{Nowakowski2017,

title = {\'{S}l\k{a}skie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne},

author = {Dominik Nowakowski},

year  = {2017},

date = {2017-01-01},

urldate = {2017-01-01},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}