Przynależność administracyjna i toponomastyka
- księstwo śląskie do 1247, księstwo legnickie do 1277, księstwo jaworskie (1277-1281), księstwo lwóweckie (1281-1290), księstwo fürstenberskie (1290-1312), księstwo jaworskie (1312-1741), dystrykt lwówecki/Weichbild Löwenberg (1217-1741), Kreis Löwenberg (1741-1945), województwo wrocławskie (1945-1975), województwo jeleniogórskie (1975-1998)
- historyczne nazwy miejscowości: 1217 – Hac, 1367 – mediam indaginem vulgariter Hag nuncupatam, sitam prope Lawenberg, 1369 – Hacke zwischen Lewenberg und Luben gelegende in em wichbilde Lewenberg, 1375 – dorf Neulande genant des weichbildes Lawenberg undir dem Hayn gelegen
- historyczne nazwy obiektu: Pirczim, Poitzen, Poitzenburg
Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu
Założenie obronne znajduje się na szczycie skalistego wzgórza o względnej wysokości około 30 metrów, którego stoki stromo opadają. Warownia, o owalnym zarysie i dwuczłonowej strukturze, zajmuje powierzchnię około 5000 m². Całość została ufortyfikowana wspólnym obwodem obronnym, składającym się z dwóch wałów oraz suchej fosy rozdzielającej je. Centralna część założenia, wyniesiona o około 8 metrów powyżej poziomu podzamcza, zajmuje powierzchnię około 600 m². Jest oddzielona od podzamcza dwoma wałami oraz fosą pomiędzy nimi. Powierzchnia podzamcza wynosi około 1500 m². Konstrukcja wałów charakteryzuje się zastosowaniem kamiennego jądra, co zapewniało im dodatkową stabilność i trwałość.
Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu na podstawie przyczynków źródłowych
Miejscowość Gradówek po raz pierwszy pojawia się w źródłach w 1217 roku, w dokumencie Henryka Brodatego, gdzie została zapisana pod nazwą Hac. Według tradycji obiekt w Gradówku utożsamiany jest z grodem Pirszyn, który miał funkcjonować w 1277 roku. Koniec użytkowania tej warowni przypisuje się okresowi budowy zamku w Rząsinach (zamek Podskale), który przejął jej dotychczasowe funkcje militarne. Teren, na którym znajduje się założenie obronne, najprawdopodobniej można utożsamiać z lasem Hag/Hacke/Hain, który w źródłach pisanych był lokalizowany między Lwówkiem a Lubaniem.
Do 1367 roku użytkownikiem lasu Hag była Katsche, wdowa po Gotpoldzie von Waldau. Po jej śmierci część lasu przeszła na własność syna Gotpolda, a w 1369 roku na jego żonę Ende von Redern.
W 1372 roku Fryczko von Waldau sprzedał roczne czynsze w wysokości 7 grzywien ze swojej części lasu Ottonowi von Zedlitzowi. Trzy lata później, w 1375 roku, Gotpold sprzedał Fryczkowi von Waldau jedną czwartą lasu, którą w dożywociu posiadały jego matka Katsche oraz jego żona Ende.
W 1390 roku Fryczko sprzedał swoją połowę lasu Hag Janowi Renkerowi, jednocześnie informując, że jego żona Katarzyna nie zgłasza żadnych zastrzeżeń w tej sprawie.
Wzmianki konkretnie o tym obiekcie
Boguszewicz 2010, s. 209-211; Chorowska, Dudziak, Jaworski, Kwaśniewski 2009, s. 152-154; Grundmann 1982, s. 160; Hellmich 1930, s. 45; Nowakowski 2017, s. 308-309.
Zimmermann F A (Ed.)
Beiträge zur Beschreibung Schlesien, Bd 5 Collection
Tramp, Johann Ernst, Brieg, 1785.
@collection{@Zimmermann1795b,
title = {Beitr\"{a}ge zur Beschreibung Schlesien, Bd 5},
editor = {Friedrich Albert Zimmermann},
year = {1785},
date = {1785-01-01},
urldate = {1785-01-01},
volume = {5},
publisher = {Tramp, Johann Ernst},
address = {Brieg},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {collection}
}
Boguszewicz A
Corona Silesiae: zamki Piastów fürstenberskich na południowym pograniczu księstwa jaworskiego, świdnickiego i ziębickiego do połowy XIV wieku Book
2010.
@book{boguszewicz_2010,
title = {Corona Silesiae: zamki Piast\'{o}w f\"{u}rstenberskich na po\ludniowym pograniczu ksi\k{e}stwa jaworskiego, \'{s}widnickiego i zi\k{e}bickiego do po\lowy XIV wieku},
author = {A. Boguszewicz},
year = {2010},
date = {2010-01-01},
urldate = {2010-01-01},
number = {39},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {book}
}
Boguszewicz A
Wstęp do archeologii historycznej Dzierżoniowa Book Chapter
In: Adamska, D.; Ligarski, S.; Przerwa, T. (Ed.): Dzierżoniów. Wieki Minione, pp. 9–34, Dzierżoniów, 2009.
@inbook{boguszewicz2009_dzierzoniow_hummel,
title = {Wst\k{e}p do archeologii historycznej Dzier\.{z}oniowa},
author = {Artur Boguszewicz},
editor = {D. Adamska and S. Ligarski and T. Przerwa},
year = {2009},
date = {2009-01-01},
booktitle = {Dzier\.{z}oni\'{o}w. Wieki Minione},
pages = {9\textendash34},
address = {Dzier\.{z}oni\'{o}w},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {inbook}
}
Cetwiński M
Początki Dzierżoniowa (Rychbachu) Journal Article
In: Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, vol. 46, no. 3, pp. 285–299, 1991.
@article{cetwinski1991_dzierzoniow_hummel,
title = {Pocz\k{a}tki Dzier\.{z}oniowa (Rychbachu)},
author = {Marek Cetwi\'{n}ski},
year = {1991},
date = {1991-01-01},
journal = {\'{S}l\k{a}ski Kwartalnik Historyczny Sob\'{o}tka},
volume = {46},
number = {3},
pages = {285\textendash299},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {article}
}
Cetwiński M
Miasto i panowie von Reichenbach Book Chapter
In: Dąbrowski, S. (Ed.): Dzierżoniów. Zarys monografii miasta, pp. 54–60, Wrocław – Dzierżoniów, 1998.
@inbook{cetwinski1998_dzierzoniow_hummel,
title = {Miasto i panowie von Reichenbach},
author = {Marek Cetwi\'{n}ski},
editor = {S. D\k{a}browski},
year = {1998},
date = {1998-01-01},
booktitle = {Dzier\.{z}oni\'{o}w. Zarys monografii miasta},
pages = {54\textendash60},
address = {Wroc\law \textendash Dzier\.{z}oni\'{o}w},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {inbook}
}
Grundmann G
Burgen, Schlösser und Gutshäuser in Schlesien, Bd. 1. Die mittelalterlichen Burgruinen und Wohntürme Book
Frankfurt am Main, 1982.
@book{grundmann_burgen_1982,
title = {Burgen, Schl\"{o}sser und Gutsh\"{a}user in Schlesien, Bd. 1. Die mittelalterlichen Burgruinen und Wohnt\"{u}rme},
author = {G\"{u}nther Grundmann},
year = {1982},
date = {1982-01-01},
urldate = {1982-01-01},
volume = {1},
address = {Frankfurt am Main},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {book}
}
Guerquin B
Zamki śląskie Book
Warszawa, 1957.
@book{guerquin_1957,
title = {Zamki \'{s}l\k{a}skie},
author = {Bohdan Guerquin},
year = {1957},
date = {1957-01-01},
urldate = {1957-01-01},
address = {Warszawa},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {book}
}
Kajzer J; Kołodziejczyk S; Salm J
Leksykon zamków w Polsce Book
Warszawa, 2001.
@book{kajzer_kolodziejczyk_salm_2001,
title = {Leksykon zamk\'{o}w w Polsce},
author = {J. Kajzer and S. Ko\lodziejczyk and J. Salm},
year = {2001},
date = {2001-01-01},
urldate = {2001-01-01},
address = {Warszawa},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {book}
}
Lutsch H
Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien: Bd. II, Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Breslau Book
Breslau, 1889.
@book{Lutsch1889,
title = {Verzeichnis der Kunstdenkm\"{a}ler der Provinz Schlesien: Bd. II, Kunstdenkm\"{a}ler des Regierungsbezirks Breslau},
author = {H. Lutsch},
year = {1889},
date = {1889-01-01},
urldate = {1889-01-01},
address = {Breslau},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {book}
}
Müller K A
Vaterländische Bilder, in einer Geschichte und Beschreibung der alten Burgfesten und Ritterschlösser Schlesiens Book
Glogau, 1837.
@book{Muller1837,
title = {Vaterl\"{a}ndische Bilder, in einer Geschichte und Beschreibung der alten Burgfesten und Ritterschl\"{o}sser Schlesiens},
author = {K. A. M\"{u}ller},
year = {1837},
date = {1837-01-01},
urldate = {1837-01-01},
address = {Glogau},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {book}
}
Pilch J
Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska Book
Warszawa, 2005.
@book{Pilch2005,
title = {Leksykon zabytk\'{o}w architektury Dolnego \'{S}l\k{a}ska},
author = {J. Pilch},
year = {2005},
date = {2005-01-01},
urldate = {2005-01-01},
address = {Warszawa},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {book}
}
Pfotenhauer P (Ed.)
CDS X = Codex Diplomaticus Silesiae, Surkunden des Kloster Kamenz, Bd. X Collection
Breslau, 1881.
@collection{\ssCDS10,
title = {CDS X = Codex Diplomaticus Silesiae, Surkunden des Kloster Kamenz, Bd. X},
editor = {P. Pfotenhauer},
year = {1881},
date = {1881-01-01},
urldate = {1881-01-01},
address = {Breslau},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {collection}
}
Grünhagen C; Wutke K (Ed.)
CDS XVI = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte 1301-1315, Bd. XVI Collection
Breslau, 1892, (używany również skrót 'RS' lub 'RSIV').
@collection{\ssCDS16,
title = {CDS XVI = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte 1301-1315, Bd. XVI},
editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke
},
year = {1892},
date = {1892-01-01},
urldate = {1892-01-01},
address = {Breslau},
note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\' lub \'RSIV\'},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {collection}
}
Grünhagen C; Wutke K (Ed.)
CDS XVIII = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte 1316-1326, Bd. XVIII Collection
Breslau, 1898, (używany również skrót 'RS' lub 'RS V').
@collection{\ssCDS18,
title = {CDS XVIII = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte 1316-1326, Bd. XVIII},
editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke},
year = {1898},
date = {1898-01-01},
urldate = {1898-01-01},
address = {Breslau},
note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\' lub \'RS V\'},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {collection}
}
Croon G (Ed.)
CDS XXVII = Codex Diplomaticus Silesiae, Die landständische Verfassung von Schweidnitz-Jauer zur Geschichte des Ständewesens in Schlesien, Bd. XXVII Collection
Bre2lau, 1912.
@collection{\ssCDS27,
title = {CDS XXVII = Codex Diplomaticus Silesiae, Die landst\"{a}ndische Verfassung von Schweidnitz-Jauer zur Geschichte des St\"{a}ndewesens in Schlesien, Bd. XXVII},
editor = {Gustav Croon},
year = {1912},
date = {1912-01-01},
urldate = {1915-01-01},
address = {Bre2lau},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {collection}
}
Jurek T (Ed.)
LANDBUCH I = Landbuch księstw świdnickiego i jaworskiego, tom I: 1366-1376 Collection
Poznań, 2000.
@collection{\ssLandbuch01,
title = {LANDBUCH I = Landbuch ksi\k{e}stw \'{s}widnickiego i jaworskiego, tom I: 1366-1376},
author = {I LANDBUCH},
editor = {T. Jurek},
year = {2000},
date = {2000-01-01},
urldate = {2000-01-01},
address = {Pozna\'{n}},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {collection}
}
Grünhagen C; Markgraf H (Ed.)
LuB 1 = Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter, Bd. 1 Collection
Leipzig, 1881, (Publicationen aus den königlichen preußischen Staatsarchiven Bd. 7; alternatywne skróty: LuBS, LBuS).
@collection{\sslehns_i_1881,
title = {LuB 1 = Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen F\"{u}rstenth\"{u}mer im Mittelalter, Bd. 1},
author = {C. Gr\"{u}nhagen and H. Markgraf},
editor = {C. Gr\"{u}nhagen and H. Markgraf},
year = {1881},
date = {1881-01-01},
urldate = {1881-01-01},
booktitle = {Publicationen aus den k\"{o}niglichen preu\ssischen Staatsarchiven Bd. 7},
address = {Leipzig},
note = {Publicationen aus den k\"{o}niglichen preu\ssischen Staatsarchiven Bd. 7; alternatywne skr\'{o}ty: LuBS, LBuS},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {collection}
}
Grünhagen C; Markgraf H (Ed.)
LuB 2 = Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter. Bd. 2 Collection
Leipzig, 1883, ( alternatywne skróty: LuBS, LBuS).
@collection{\ssLuB,
title = {LuB 2 = Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen F\"{u}rstenth\"{u}mer im Mittelalter. Bd. 2},
author = {C. Gr\"{u}nhagen and H. Markgraf},
editor = {C. Gr\"{u}nhagen and H. Markgraf},
year = {1883},
date = {1883-01-01},
urldate = {1883-01-01},
booktitle = {Th. Leipzig},
volume = {II},
address = {Leipzig},
note = { alternatywne skr\'{o}ty: LuBS, LBuS},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {collection}
}
Appelt H; Menzel J; Irgang W (Ed.)
SUb VI = Schlesisches Urkundenbuch. Tom VI: 1291-1300 Collection
Köln, 1998.
@collection{\ssSub06,
title = {SUb VI = Schlesisches Urkundenbuch. Tom VI: 1291-1300},
author = {VI SUB},
editor = {H. Appelt and J. Menzel and W. Irgang},
year = {1998},
date = {1998-01-01},
urldate = {1998-01-01},
address = {K\"{o}ln},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {collection}
}
Zimmermann F A (Ed.)
Beiträge zur Beschreibung Schlesien, Bd. 4 Collection
1785.
@collection{\sszimmermann_1785,
title = {Beitr\"{a}ge zur Beschreibung Schlesien, Bd. 4},
author = {Friedrich Albert Zimmermann},
editor = {Friedrich Albert Zimmermann},
year = {1785},
date = {1785-01-01},
urldate = {1785-01-01},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {collection}
}
Wójtowicz M
Dzierżoniów, Kościół cmentarny, ob. pomocniczy, p.w. św. Trójcy Technical Report
Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, nr 1741, Dolnośląskie Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, Delegatura w Wałbrzychu, 1991, (maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, Delegatura w Wałbrzychu, Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, nr 1741, Dolnośląskie).
@techreport{wojtowicz1991,
title = {Dzier\.{z}oni\'{o}w, Ko\'{s}ci\'{o}\l cmentarny, ob. pomocniczy, p.w. \'{s}w. Tr\'{o}jcy},
author = {M. W\'{o}jtowicz},
year = {1991},
date = {1991-01-01},
urldate = {1991-01-01},
address = {Archiwum Wojew\'{o}dzkiego Urz\k{e}du Ochrony Zabytk\'{o}w, Delegatura w Wa\lbrzychu},
institution = {Karta Ewidencyjna Zabytk\'{o}w Architektury i Budownictwa, nr 1741, Dolno\'{s}l\k{a}skie},
note = {maszynopis w archiwum Wojew\'{o}dzkiego Urz\k{e}du Ochrony Zabytk\'{o}w, Delegatura w Wa\lbrzychu, Karta Ewidencyjna Zabytk\'{o}w Architektury i Budownictwa, nr 1741, Dolno\'{s}l\k{a}skie},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {techreport}
}
Zimmermann F A
Beytrage zur Beschreibung von Schlesien, Bd. V Book
Brieg, 1785.
@book{zimmermann1785_dzierzoniow_hummel,
title = {Beytrage zur Beschreibung von Schlesien, Bd. V},
author = {F. A. Zimmermann},
year = {1785},
date = {1785-01-01},
address = {Brieg},
keywords = {},
pubstate = {published},
tppubtype = {book}
}
![, sky view factor (stopień widoczności nieba) na podstawie numerycznego modelu terenu (oprac. M. Legut-Pintal, P. Rajski, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-SA 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])](https://zamki.pwr.edu.pl/wp-content/uploads/2024/07/gradowek-013_4-300x300.jpg)
![gradowek , cieniowany model reliefu otoczenia stanowiska (oprac. M. Legut-Pintal, P. Rajski, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-SA 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])](https://zamki.pwr.edu.pl/wp-content/uploads/2024/07/gradowek-013_5-300x241.jpg)
![gradowek , cieniowany model reliefu otoczenia stanowiska (oprac. M. Legut-Pintal, P. Rajski, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-SA 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])](https://zamki.pwr.edu.pl/wp-content/uploads/2024/07/gradowek-013_5.jpg)
![, sky view factor (stopień widoczności nieba) na podstawie numerycznego modelu terenu (oprac. M. Legut-Pintal, P. Rajski, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-SA 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])](https://zamki.pwr.edu.pl/wp-content/uploads/2024/07/gradowek-013_4.jpg)
