Dzierżoniów, zamek (obiekt nieistniejący)

Zamek w Dzierżoniowie, znany jako Klinkenhaus, stanowił istotny element miejskich fortyfikacji i był świadkiem burzliwej historii regionu. Położony przy murach miejskich, u wylotu odrynkowej ulicy Świdnickiej, zamek miał strategiczne znaczenie, które uwidoczniło się w licznych dokumentach historycznych od XIV wieku. Pierwsze wzmianki o zamku pojawiły się już w 1337 roku, a jego losy były ściśle związane z politycznymi zawirowaniami Śląska. Został rozebrany pod koniec XVIII wieku, by ustąpić miejsca nowemu kościołowi ewangelickiemu.

Lokalizacjawoj. dolnośląskie, pow. dzierżoniowski, gm. Dzierżoniów
Współrzędne50.7293055 N, 16.6484192 E
Obszar AZP88-25
Chronologiaśredniowiecze, późne średniowiecze
AutorzyArtur Boguszewicz
Data udostępnienia24.05.2024
DZIERŻONIÓW, plan miasta (archiwum Piotr Siemko)
DZIERŻONIÓW, plan miasta (archiwum Piotr Siemko)

Jak cytować?

Boguszewicz Artur. Dzierżoniów, gm. loco, zamek, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/dzierzoniow-zamek-obiekt-nieistniejacy/]. Licencja: CC BY-NC 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/]. Data dostępu: 13.02.2025.

Zdjęcia, ryciny, ilustracje, plany, przekroje, etc. – jak w podpisach

Opis

Przynależność administracyjna i toponomastyka

  • od 1247 księstwo wrocławskie, od 1291 księstwo fürstenberskie, 1321-1337 księstwo ziębickie, 1367-1741 księstwo świdnickie, 1258-1741 w obrębie dystryktu dzierżoniowskiego (Weichbild Reichenbach); 1741-1945 powiat dzierżoniowski (Landkreis Reichenbach), 1945-1975 województwo wrocławskie, 1975-1998 województwo wałbrzyskie
  • historyczne nazwy miejscowości: 1258 – Richinbach, 1946 – Dzierżoniów
  • historyczne nazwy obiektu: 1743 – Klinckenhaus, 1785 – Klinkenhau

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Zamek w Dzierżoniowie, zwany Klinkenhaus, znajdował się przy murach miejskich, u wylotu odrynkowej ulicy Świdnickiej. Lokalizacja ta spowodowała przesunięcie bramy miejskiej względem osi jezdni. Taka sytuacja może sugerować wcześniejszą genezę warowni w stosunku do siatki układu kwartalnego, a przynajmniej w stosunku do akcji fortyfikowania miasta murami, która miała miejsce przed 1284 r. lub na przełomie XIII i XIV w. Zamek został rozebrany w związku z budową na jego miejscu kościoła ewangelickiego, zaprojektowanego przez Carla Gottharda Langhansa, do której przystąpiono w 1795 roku i ukończono w 1798 roku.

Badania archeologiczne były prowadzone jedynie w przebiegu ulicy Świdnickiej, w wyniku czego na wysokości murów miejskich odkryto relikty bramy miejskiej, faktycznie przesuniętej na południowy zachód względem osi jezdni wychodzącej z rynku. Na podstawie widoku Wernera z połowy XVIII wieku można stwierdzić, że teren zamku był zamknięty czworobokiem muru obwodowego. Wieża była ulokowana w osi ulicy Świdnickiej, a od północnego zachodu sąsiadował z nią wydłużony budynek. Dalej w kierunku północno-zachodnim znajdowała się kaplica, dawniej pod wezwaniem św. Barbary, obecnie pod wezwaniem św. Trójcy, również otoczona murem będącym przedłużeniem ogrodzenia zamku.

Kwestią otwartą pozostaje związek tej świątyni z zamkiem, któremu niewątpliwie towarzyszyła co najmniej od pierwszej połowy XIV wieku. Obiekt ten wzniesiono na planie wydłużonego ośmioboku z czworoboczną wieżą od północnego wschodu i trójboczną absydą od południowego zachodu. Budowla jest oskarpowana, posiada wysokie ostrołuczne okna i nakryta jest dachem ośmiospadowym. W XV wieku wnętrze miało być przykryte sklepieniem wspartym na jednym filarze. Obecnie jest to pomieszczenie halowe nakryte drewnianym stropem.

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu na podstawie przyczynków źródłowych

W latach 1315-1324 pochodzą wzmianki o dzierżoniowskim sędzim dworskim Hermanie Reichenbachu, który jednocześnie pełnił funkcję wójta dziedzicznego. Nie można jednak wykluczyć, że książęcy urzędnik rezydował w dworze wójtowskim, utożsamianym z drugim zamkiem zlokalizowanym na terenie miasta, o nazwie Hummelschloss.

Pierwsza wzmianka o zamku w Dzierżoniowie pochodzi z 1337 roku. Został on odnotowany w dokumencie wystawionym przez Bolka Ziębickiego, w którym zastawił dystrykt dzierżoniowski swojemu bratankowi, Bolkowi II Świdnickiemu, za 2000 kop groszy praskich. Kolejna wzmianka o zamku dzierżoniowskim wraz z miastem pojawia się w 1364 roku przy okazji zawarcia umowy na przeżycie między Karolem IV a Ottonem Brandenburskim. Zamek i miasto znalazły się wśród dóbr księstwa świdnicko-jaworskiego, które miał odziedziczyć Wacław IV, syn cesarza z małżeństwa z Anną, bratanicą Bolka II Świdnickiego. W 1369 roku odnotowano burgrabiego zamku dzierżoniowskiego, Wasserrabe z Cierni.

Zamek najprawdopodobniej przeszedł jeszcze przed końcem XIV wieku w prywatne ręce, choć wzmianka o Dietrichu von Petzerswalde, właścicielu Klinkenhaus (nie wiadomo, czy zamku przy ulicy Świdnickiej, czy posiadłości pod miastem), pochodzi dopiero z 1479 roku.

Ilustracje

Ilustracje

Literatura

Wzmianki konkretnie o tym obiekcie

Boguszewicz 2010; Grundmann 1982, s. 161; Guerquin 1957, s. 46; Kajzer, Kołodziejski, Salm 2001, s. 137; Lutsch 1889, s. 164-165; Müller 1837, s. 72-73; Pilch 2005, s. 69; Wójtowicz 1991; Zimmermann 1785

Boguszewicz A

Corona Silesiae: zamki Piastów fürstenberskich na południowym pograniczu księstwa jaworskiego, świdnickiego i ziębickiego do połowy XIV wieku Book

2010.

BibTeX

Grundmann G

Burgen, Schlösser und Gutshäuser in Schlesien, Bd. 1. Die mittelalterlichen Burgruinen und Wohntürme Book

Frankfurt am Main, 1982.

BibTeX

Guerquin B

Zamki śląskie Book

Warszawa, 1957.

BibTeX

Kajzer J; Kołodziejczyk S; Salm J

Leksykon zamków w Polsce Book

Warszawa, 2001.

BibTeX

Lutsch H

Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien: Bd. II, Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Breslau Book

Breslau, 1889.

BibTeX

Müller K A

Vaterländische Bilder, in einer Geschichte und Beschreibung der alten Burgfesten und Ritterschlösser Schlesiens Book

Glogau, 1837.

BibTeX

Pilch J

Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska Book

Warszawa, 2005.

BibTeX

Zimmermann F A (Ed.)

Beiträge zur Beschreibung Schlesien, Bd. 4 Collection

1785.

BibTeX

Wójtowicz M

Dzierżoniów, Kościół cmentarny, ob. pomocniczy, p.w. św. Trójcy Technical Report

Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, nr 1741, Dolnośląskie Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, Delegatura w Wałbrzychu, 1991, (maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, Delegatura w Wałbrzychu, Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, nr 1741, Dolnośląskie).

BibTeX

Lokalizacja