Zamek w Dzierżoniowie, znany jako Klinkenhaus, stanowił istotny element miejskich fortyfikacji i był świadkiem burzliwej historii regionu. Położony przy murach miejskich, u wylotu odrynkowej ulicy Świdnickiej, zamek miał strategiczne znaczenie, które uwidoczniło się w licznych dokumentach historycznych od XIV wieku. Pierwsze wzmianki o zamku pojawiły się już w 1337 roku, a jego losy były ściśle związane z politycznymi zawirowaniami Śląska. Został rozebrany pod koniec XVIII wieku, by ustąpić miejsca nowemu kościołowi ewangelickiemu.
Lokalizacja | woj. dolnośląskie, pow. dzierżoniowski, gm. Dzierżoniów |
---|---|
Współrzędne | 50.7293055 N, 16.6484192 E |
Obszar AZP | 88-25 |
Chronologia | średniowiecze, późne średniowiecze |
Autorzy | Artur Boguszewicz |
Data udostępnienia | 24.05.2024 |
Jak cytować?
Zdjęcia, ryciny, ilustracje, plany, przekroje, etc. – jak w podpisach
Opis
Przynależność administracyjna i toponomastyka
- od 1247 księstwo wrocławskie, od 1291 księstwo fürstenberskie, 1321-1337 księstwo ziębickie, 1367-1741 księstwo świdnickie, 1258-1741 w obrębie dystryktu dzierżoniowskiego (Weichbild Reichenbach); 1741-1945 powiat dzierżoniowski (Landkreis Reichenbach), 1945-1975 województwo wrocławskie, 1975-1998 województwo wałbrzyskie
- historyczne nazwy miejscowości: 1258 – Richinbach, 1946 – Dzierżoniów
- historyczne nazwy obiektu: 1743 – Klinckenhaus, 1785 – Klinkenhau
Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu
Zamek w Dzierżoniowie, zwany Klinkenhaus, znajdował się przy murach miejskich, u wylotu odrynkowej ulicy Świdnickiej. Lokalizacja ta spowodowała przesunięcie bramy miejskiej względem osi jezdni. Taka sytuacja może sugerować wcześniejszą genezę warowni w stosunku do siatki układu kwartalnego, a przynajmniej w stosunku do akcji fortyfikowania miasta murami, która miała miejsce przed 1284 r. lub na przełomie XIII i XIV w. Zamek został rozebrany w związku z budową na jego miejscu kościoła ewangelickiego, zaprojektowanego przez Carla Gottharda Langhansa, do której przystąpiono w 1795 roku i ukończono w 1798 roku.
Badania archeologiczne były prowadzone jedynie w przebiegu ulicy Świdnickiej, w wyniku czego na wysokości murów miejskich odkryto relikty bramy miejskiej, faktycznie przesuniętej na południowy zachód względem osi jezdni wychodzącej z rynku. Na podstawie widoku Wernera z połowy XVIII wieku można stwierdzić, że teren zamku był zamknięty czworobokiem muru obwodowego. Wieża była ulokowana w osi ulicy Świdnickiej, a od północnego zachodu sąsiadował z nią wydłużony budynek. Dalej w kierunku północno-zachodnim znajdowała się kaplica, dawniej pod wezwaniem św. Barbary, obecnie pod wezwaniem św. Trójcy, również otoczona murem będącym przedłużeniem ogrodzenia zamku.
Kwestią otwartą pozostaje związek tej świątyni z zamkiem, któremu niewątpliwie towarzyszyła co najmniej od pierwszej połowy XIV wieku. Obiekt ten wzniesiono na planie wydłużonego ośmioboku z czworoboczną wieżą od północnego wschodu i trójboczną absydą od południowego zachodu. Budowla jest oskarpowana, posiada wysokie ostrołuczne okna i nakryta jest dachem ośmiospadowym. W XV wieku wnętrze miało być przykryte sklepieniem wspartym na jednym filarze. Obecnie jest to pomieszczenie halowe nakryte drewnianym stropem.
Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu na podstawie przyczynków źródłowych
W latach 1315-1324 pochodzą wzmianki o dzierżoniowskim sędzim dworskim Hermanie Reichenbachu, który jednocześnie pełnił funkcję wójta dziedzicznego. Nie można jednak wykluczyć, że książęcy urzędnik rezydował w dworze wójtowskim, utożsamianym z drugim zamkiem zlokalizowanym na terenie miasta, o nazwie Hummelschloss.
Pierwsza wzmianka o zamku w Dzierżoniowie pochodzi z 1337 roku. Został on odnotowany w dokumencie wystawionym przez Bolka Ziębickiego, w którym zastawił dystrykt dzierżoniowski swojemu bratankowi, Bolkowi II Świdnickiemu, za 2000 kop groszy praskich. Kolejna wzmianka o zamku dzierżoniowskim wraz z miastem pojawia się w 1364 roku przy okazji zawarcia umowy na przeżycie między Karolem IV a Ottonem Brandenburskim. Zamek i miasto znalazły się wśród dóbr księstwa świdnicko-jaworskiego, które miał odziedziczyć Wacław IV, syn cesarza z małżeństwa z Anną, bratanicą Bolka II Świdnickiego. W 1369 roku odnotowano burgrabiego zamku dzierżoniowskiego, Wasserrabe z Cierni.
Zamek najprawdopodobniej przeszedł jeszcze przed końcem XIV wieku w prywatne ręce, choć wzmianka o Dietrichu von Petzerswalde, właścicielu Klinkenhaus (nie wiadomo, czy zamku przy ulicy Świdnickiej, czy posiadłości pod miastem), pochodzi dopiero z 1479 roku.
Ilustracje
Ilustracje


Literatura
Wzmianki konkretnie o tym obiekcie
Boguszewicz 2010; Grundmann 1982, s. 161; Guerquin 1957, s. 46; Kajzer, Kołodziejski, Salm 2001, s. 137; Lutsch 1889, s. 164-165; Müller 1837, s. 72-73; Pilch 2005, s. 69; Wójtowicz 1991; Zimmermann 1785
Corona Silesiae: zamki Piastów fürstenberskich na południowym pograniczu księstwa jaworskiego, świdnickiego i ziębickiego do połowy XIV wieku Book
2010.
Burgen, Schlösser und Gutshäuser in Schlesien, Bd. 1. Die mittelalterlichen Burgruinen und Wohntürme Book
Frankfurt am Main, 1982.
Zamki śląskie Book
Warszawa, 1957.
Leksykon zamków w Polsce Book
Warszawa, 2001.
Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien: Bd. II, Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Breslau Book
Breslau, 1889.
Vaterländische Bilder, in einer Geschichte und Beschreibung der alten Burgfesten und Ritterschlösser Schlesiens Book
Glogau, 1837.
Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska Book
Warszawa, 2005.
Beiträge zur Beschreibung Schlesien, Bd. 4 Collection
1785.
Dzierżoniów, Kościół cmentarny, ob. pomocniczy, p.w. św. Trójcy Technical Report
Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, nr 1741, Dolnośląskie Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, Delegatura w Wałbrzychu, 1991, (maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, Delegatura w Wałbrzychu, Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, nr 1741, Dolnośląskie).