Zamek w Grodziszczu, położony na szczycie górskiego grzbietu (Góra Zamkowa), to średniowieczne założenie obronne o bogatej historii, sięgającej 1244 roku. Dwuczłonowa struktura, relikty monumentalnej wieży i zachowane elementy obwarowań świadczą o strategicznym znaczeniu obiektu, który według tradycji miał zostać wzniesiony przez Bolka I. Archeologiczne źródła w tym kawałki ceramiki z różnych wieków oraz powiązania z joannitami dodają miejscu unikalnego charakteru.
Lokalizacja | woj. dolnośląskie, pow. ząbkowicki, gm. Stoszowice |
---|---|
Współrzędne | 50.632994, 16.601542 |
Obszar AZP | 90-24 |
Chronologia | wczesne średniowiecze, pełne średniowiecze, późne średniowiecze |
Autorzy | Artur Boguszewicz, Dagmara Adamska |
Data udostępnienia | 30.12.2024 |
Jak cytować?
Zdjęcia, ryciny, ilustracje, plany, przekroje etc. – jak w podpisach
Opis
Przynależność administracyjna i toponomastyka
- historyczna: księstwo wrocławskie – 1247–1290, księstwo fürstenberskie 1291–1321, księstwo ziębickie 1321–1741, do 1741 w obrębie dystryktu ząbkowickiego (Weichbild Frankenstein); 1741–1945 powiat ząbkowicki (Landkreis Frankenstein), 1945–1975 – województwo wrocławskie, 1975–1998 – województwo wałbrzyskie
- historyczne nazwy miejscowości: 1244 – Grodischa, 1260 – Grodisch, quod est villa Lamberti, 1262 – Grodische, 1316 – Grodische, 1319 – villa Lamperti
- historyczne nazwy obiektu: Hannigruine, Burgberg, Zamkowa
Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu
Zamek znajduje się na kulminacji długiego grzbietu górskiego na wysokości 600 m n.p.m. Założenie ma dwuczłonową strukturę o nieregularnym owalnym zarysie i powierzchni około 4000 m². Centralna część założenia składa się z dwóch kulminacji: wyższej, położonej na południowym zachodzie, którą wieńczy skalny ostaniec, oraz niższej, znajdującej się na północnym wschodzie, gdzie zachowały się relikty cylindrycznej wieży otoczonej gruzowiskiem. Podzamcze, usytuowane niżej, otacza centralną część zamku od północnego zachodu, zachodu, południa oraz południowego wschodu.
Jądro założenia fortyfikowane jest wałem, którego kamienna oblicówka, wzniesiona na zaprawie glinianej, została rozpoznana w częściach północnej i południowej. Na zewnątrz wału, po stronie północnej, zachował się mur obwodowy o grubości 0,8 m, wykonany z kamienia na zaprawie wapiennej. Wewnętrzną zabudowę stanowi wolno stojąca, cylindryczna wieża o średnicy 11,5 m, zachowana do wysokości 1,2 m. W jej środku wykuto w skale szyb o trapezowym zarysie, głęboki na 4,4 m. W trakcie badań wykopaliskowych ustalono, że wieża została wzniesiona na murowanym cokole, który mógł być częścią starszej budowli.
Na wyższej kulminacji widoczny jest skalny ostaniec o wysokości około 2,5 m, z wyrównanym plateau. U jego podnóża, po stronie zachodniej, odkryto relikty budynku o konstrukcji ryglowej. Znaleziska, takie jak ślady zwęglonych słupów zachowane w przepalonej glinie, wskazują na obecność tej zabudowy.
Podzamcze fortyfikował system wałów (jeden lub dwa) oraz fosa. Wszystkie rozpoznane elementy fortyfikacji zostały wzniesione z łamanego kamienia, głównie lokalnego gnejsu sowiogórskiego.
Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu na podstawie przyczynków źródłowych
Miejscowość Grodziszcze (Grodischa) po raz pierwszy pojawia się w dokumentach w 1244 roku. Jest często wzmiankowana w drugiej połowie XIII wieku, co świadczy o jej znaczeniu w tym okresie. Interesującym aspektem jest obecność posiadłości joannickich w tej miejscowości. Możliwe, że działalność zakonu można łączyć z nazwą zamku Hannig, której pochodzenie może wiązać się z imieniem Johann (Jan). Według późnej tradycji budowę zamku przypisuje się Bolkowi I.
W 1244 roku Bolesław Rogatka zaświadczył, że komes Michał zrzekł się na rzecz joannitów z Tyńca części dziedzictwa, które nabył od swoich wnuków, synów Łukasza, w zamian za wieś Grodziszcze. W wyniku tej wymiany komes stał się prawnym dziedzicem wsi wraz z jego potomstwem (SUb II, nr 273). W 1260 roku biskup wrocławski Tomasz I potwierdził klasztorowi w Kamieńcu prawo do przychodów z dziesięcin i innych praw ze wsi Grodziszcze (SUb III, nr 314), co zostało potwierdzone dwa lata później przez papieża Urbana IV (SUb III, nr 390).
W 1316 roku biskup wrocławski Heinrich z Wierzbnej potwierdził klasztorowi w Kamieńcu prawa do dziesięcin i innych przychodów z Grodziszcza (RS 3579). Przed 1319 rokiem wieś była także miejscem dóbr prywatnych – Piotr zwany Bela przekazał szpitalowi w Ząbkowicach Śląskich roczny czynsz w postaci sześciu korcy potrójnego ziarna z majątku znajdującego się w posiadaniu wdowy po Eberhardzie (RS 3935). Wówczas wieś nazywana była już villa Lamperti.
Na przełomie XIV i XV wieku Grodziszcze pozostawało w rękach możnych rodów rycerskich. W dokumentach z lat 1377–1387 wspomniani są Biczold i jego syn Herman von Oppeln, zarządzający dobrami w Grodziszczu (Lampersdorf) i Pogorzałej (Seifersdorf). W 1397 roku jako właściciel dóbr w Grodziszczu został odnotowany Henryk von Stercza. W 1490 roku w dokumentach pojawia się Bernard Tschirnhaus jako związany z Grodziszczem (APWr, Rep. 83, nr 263/275).
Historia budowlana obiektu
Charakterystyczne jest współwystępowanie ceramiki nawiązującej do tradycji garncarstwa wczesnośredniowiecznego (2. połowa XII – 1. połowa XIII wieku) oraz materiałów utożsamianych z ceramiką kolonizacyjną (2. połowa XIII – początek XIV wieku). Ograniczony zakres badań nie pozwolił jednak na precyzyjną periodyzację poszczególnych elementów zabudowy. Możliwe, że w tym samym czasie na teren zamku docierały wyroby wytwarzane przez dwie grupy ludności reprezentujące odmienne tradycje kulturowe, co mogło mieć miejsce zwłaszcza około połowy XIII wieku.
Literatura
Wzmianki o tym obiekcie: Behla 1888, s. 163; Boguszewicz 2010, s. 211–212; Boguszewicz, Krukiewicz 1993, s. 399–410; Hellmich 1930, s. 39; Kajzer, Kołodziejski, Salm 2001, s. 198–199; Vug 1890, s. 140; CDS X, s. 45; SUb. I, s. 120; SUb. III, s. 234.
Die vorgeschichtlichen Rundwälle im östlichen Deutschland Book
Berlin, 1888.
Corona Silesiae: zamki Piastów fürstenberskich na południowym pograniczu księstwa jaworskiego, świdnickiego i ziębickiego do połowy XIV wieku Book
2010.
Die Erforschung der Wehranlagen Journal Article
In: Unsere Heimat, vol. 6, pp. 41, 1930.
Leksykon zamków w Polsce Book
Warszawa, 2001.
CDS X = Codex Diplomaticus Silesiae, Surkunden des Kloster Kamenz, Bd. X Collection
Breslau, 1881.
SUb I = Schlesisches Urkundenbuch. Tom I Collection
Köln, 1963.
SUB III = Schlesisches Urkundenbuch. Tom III Collection
Köln, 1984.
Schlesische Heidenschanzen und die Handelstrassen der Alten Book
Grottkau, 1890.
Ilustracje
Ilustracje




Dokumentacja w ramach projektu „Od grodu do zamku
![GRODZISZCZE (Zamkowa),cieniowany model reliefu stanowiska (oprac. M. Legut-Pintal, P. Rajski, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-SA 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])](https://zamki.pwr.edu.pl/wp-content/uploads/2024/12/grodziszcze-hannig-080_0-1024x901.jpg)






