Wrocław, zamek lewobrzeżny (nieistniejący)

Przynależność administracyjna

• Obecna: gm. Wrocław, pow. wrocławski, woj. dolnośląskie
• Historyczna: księstwo śląskie, później wrocławskie

Lokalizacja i stan zachowania obiektu

Wrocławski zamek lewobrzeżny, późniejszy cesarski, znajdował się w północnej części miasta lokacyjnego, na tzw. terenach książęcych, po lewej stronie Odry. Regularny, szachownicowo-blokowy plan miasta, ukształtowany w wyniku reform przestrzenno-prawnych z lat ok. 1226–1232, 1242 i 1261, nie objął pasa nadodrzańskich fundacji książęcych (por. Młynarska-Kaletynowa 1986; Kozaczewska-Golasz 1995; Rozpędowski 1995).

Zamek wzniesiono na ostrodze meandrowej górującej nad doliną rzeki, co zapewniało mu naturalną obronność z trzech stron (Badura, Kastek 2018, s. 139). Najstarsze ślady osadnictwa na tym obszarze pochodzą z IX i X wieku, a teren był intensywnie użytkowany w XII i XIII wieku. Wciąż nie rozstrzygnięto, czy zamek powstał w miejscu domniemanego grodu lewobrzeżnego. W późnośredniowiecznym mieście komunalnym zamek znalazł się na styku dwóch kwartałów: Rzeźników (quartale seniorum carnificum) i Wielkiego (Magni quartale, grosse fyrtel) – w ich najbardziej na północ wysuniętej części (Goliński 1997, s. 47 i 95). Włączony został w obręb miejskich murów i systemu obronnego.

Założenie obronne pierwotnie zajmowało część północną późniejszego terenu zamkowego, na skarpie nadrzecznej. Na zachodzie sięgało do tzw. Wróblego Wzgórza (Venusberg, Sperlingsberg), ale nie dalej niż do Furty Rybackiej (Fischerpforte) w murach miejskich. Od północy ograniczała je późno wytyczona ul. Grodzka (Burgstrasse), od południa i wschodu zaś Plac Uniwersytecki (Universitäts-Platz i Neugerberstrasse) do Furty Garbarskiej (Gerberpforte). Pomiędzy obiema furtami znajdowała się Brama Cesarska, która oddzielała główny trzon zamku (na wschodzie) od jego zaplecza gospodarczego (na zachodzie).

Do dziś zachował się niewielki fragment skrzydła wschodniego zamku, użytkowany jako zakrystia kościoła Imienia Jezus, oraz dolna partia jednej ze ścian palatium, widoczna w barokowym gmachu Uniwersytetu. Układ przestrzenny i forma średniowiecznego zamku zostały całkowicie zatarte.

Toponomastyka obiektu

• 1204 r. – wzm. civitas Vratislaviensis (KDŚl. 1, s. 275, nr 107).
• 1253 r. – wzm. pars curiae domina matris nostre usque ad turrem lateritam destructam; (BUb. 17).
• 1263 r. – Nowe Miasto określono jako położone: et muros arcis nostre Wratizlavie, atque ripam fluminis Olawe (SUb. 3, 436).
• 1273 r. – wzm. castrum et curia nostra (SUb. 4, 209).
• 1302 r. – wzm. lewobrzeżna curia ducis (Luchs 1863, s. 2).
• 1305 r. – wzm. Brama Odrzańska, zlokalizowana …cum propugnaculo ducis (CDS 3, s. 15).
• 1311 r. – wzm. łaźnia leżąca za curią książęcą (stubam balnearem … in fluvio Odera retro curiam wratislaviae sitam) (CDS 16, nr 3228).
• 1347 r. – wzm. curia regis (Luchs 1863, s. 2; Burgemeister 1902, s. 275).
• 1366 r. – wzm. curia imperatoris,
• 1374 r. – wzm. curia regis,
• 1377 r. – wzm. castrum sive curia imperialis (Burgemeister 1902, s. 275).
• 1427 r. – wzm. przebudowa Bramy Cesarskiej (Kaisertor) (Bimler 1933, s. 22).
• 1431 i 1463 r. – wzm. Kaisertor / Keysirstor (Burgemeister 1902, Bimler 1933, s. 22).
• 1469 r. – wzm. zamek jako keyser hoff.
• 1562 i 1576 – wzm. Kaiser Hof (Müller 1844, s. 300-301).
• 1564-1576 – wzm. Kaiserlischer Pfalz (Burgemeister 1930).
• 1575 r. – wzm. Kaisertor (Burgemeister 1902, Bimler 1933).
• 1591 r. – wzm. Kaiser Burg (Markgraf 1896).
• 1659 r. – relatio de Burgo cesareo Wratislawiae (Litterae annuae…).

Dzieje własności dóbr ziemskich

Zamek książęcy (1. tercja XIII w. – 1335)

• 1. tercja XIII w. – powstanie zamku książęcego na lewym brzegu Odry, w kontekście rozwoju miasta (civitas Vratislaviensis wzmiankowana w 1204 r., KDŚl. 1, nr 107).
• 1211–1238/41 – Pouczenie magdeburskie krytykuje działania księcia Henryka Brodatego lub Pobożnego, m.in. budowę na terenach miejskich (SUb. 1, nr 321).
• 1231 – wzmianka o przewozie przez Odrę przy zamku książęcym.
• 1236/37 – franciszkanie przejmują kościół św. Jakuba; początek przekształcania rezydencji w zespół sakralny.
• 1241 – los zamku podczas najazdu mongolskiego nieznany; Henryk Pobożny pochowany w krypcie minorytów.
• 1253 – wzmianka o zniszczonej ceglanej wieży (pars curiae… usque ad turrem lateritam destructam), przekazanej krzyżowcom z Czerwoną Gwiazdą (BUb. 17).
• 1263 – pierwsza wzmianka o murach zamku (SUb. 3, 436) – lokalizacja niepewna.
• 1273 – dokument schrottu wymienia dualną strukturę zamku: castrum et curia nostra (SUb. 4, 209).
• 1290 – stary zamek na Ostrowie Tumskim uznany za nieużywany, przeniesienie rezydencji na lewy brzeg.
• 1302–1304 – wzmianki o curia ducis i wypłacie 39 grzywien za zamek przez miasto (Luchs 1863, s. 2).
• 1305–1311 – wzmianki o Bramie Odrzańskiej i łaźni książęcej (CDS 3, s. 15; CDS 16, nr 3228).
• 1311 – książę opuszcza zamek na Ostrowie Tumskim, przekazuje go miastu.

Rezydencja królewska (1335–1438)

• 1335 – śmierć Henryka VI Dobrego; koniec piastowskiej własności; zamek przechodzi w ręce Korony Czeskiej – staje się dobrem królewskim.
• 1327–1344 – pobyty Jana Luksemburskiego na zamku (Burgemeister 1902).
• 1346–1347 – wydatki miejskie na curia regis (CDS 3; Luchs 1863; Burgemeister 1902).
• 1348–1372 – siedmiokrotne wizyty Karola IV Luksemburskiego.
• 1350 – rozbiórka cylindrycznej wieży (Bimler 1933).
• 1359, 1361, 1371 – potwierdzone źródłowo prace budowlane (Luchs 1863; Burgemeister 1902).
• 1366–1377 – zamek jako curia imperatoris, curia regis, castrum sive curia imperialis.
• 1387–1400 – masztarnia królewska; pierwsi starostowie królewscy (Müller 1844).

Zamek cesarski (1438–1659)

• 1438 – wizytacja i rozbudowa przez króla Albrechta II (Bimler 1933).
• 1469–1475 – rozbudowa zamku na potrzeby wizyty Macieja Korwina; prace znanych rzemieślników (Luchs, Burgemeister, Bimler).
• 1472 – budowa fortyfikacji.
• 1474–1609 – lista starostów: m.in. Jan IV Roth, Kazimierz IV i V, Karol I ziębicki, Jan Thurzo, bp wrocławscy (Müller 1844).
• ok. 1530 – budowa skrzydła południowego (Tscherte / Arconati).
• 1536–1539 – przebudowa przez Ferdynanda I (Burgemeister 1902; Luchs 1863), wizyta cesarza.
• 1547–1551 – budowa nowej bramy i bastionu nad Odrą.
• 1556–1564 – kolejna rozbudowa, być może za Ferdynanda II.
• 1570–1575 – budowa wież, mechanizmu zegarowego, rozbudowa pomieszczeń administracyjnych.
• 1591 – zamek wzmiankowany jako Kaiser Burg (Markgraf 1896).
• 1611 – hołd cesarzowi Maciejowi złożony w zamku (Bimler 1933).
• 1617–1676 – starostowie m.in. Adam Wacław, Jerzy Rudolf, Jerzy III, bp Rostock, Wacław Eusebius von Lobkowicz (Müller 1844).

Kres funkcji rezydencyjnych (1659–XIX w.)

• 1659 – cesarz przekazuje zamek jezuitom w czasowe użytkowanie (Burgemeister 1902).
• Relatio de Burgo… (1659) – opis zamku i plan autorstwa Theodore Morettiego.
• 1675–1896 – stopniowa rozbiórka zamku.
• Dziś – zachowana dolna część ściany palatium i skrzydło wschodnie w zakrystii kościoła Imienia Jezus; całkowicie zatarty układ przestrzenny średniowiecznego zamku.

Historia budowlana obiektu

Więcej o historii budowlanej zamku (w języku angielskim) przeczytać można w artykule: Chorowska M., Mruczek R. 2024. Left-bank Castle in Wrocław. Part 1: From the seat of the Piasts to an imperial residence, „Archaeologia Historica Polona” 30, s. 99–130, DOI: 10.12775/AHP.2022.005.

Faza I (1.–2. ćw. XIII w.?)

Z najstarszej, znanej obecnie fazy budowlanej pochodzi nasyp piaszczysty o znacznej miąższości, zawierający próchnicę, węgle drzewne oraz relikty elementów drewnianych. Został on zidentyfikowany w wykopach z 1999 r. i zbadany sondażowo w 2005 r. Jego precyzyjne datowanie oraz charakter budzą jednak wątpliwości. Prawdopodobnie mamy do czynienia z elementem rozległego systemu wałów piaszczysto-ziemno-faszynowych o funkcji granicznej (fossata), obronnej i przeciwpowodziowej. System ten bywa łączony przez badaczy albo z czasem przemian przestrzenno-prawnych przed połową XIII w., mogących mieć związek z tzw. pierwszą lokacją Henryka Brodatego (ok. 1226–1232), wzmiankowaną w dokumencie lokacyjnym z 1261 r. (Rozpędowski 1995; Badura i in. 2010; Mruczek, Stefanowicz 2010; Kastek, Mruczek 2016; Mruczek 2019), albo – co mniej prawdopodobne – z umacnianiem tzw. miasta zewnętrznego po 1261 r. (Konczewski, Mruczek, Piekalski 2010).

W trakcie badań prowadzonych na terenie zamku nie odnotowano natomiast obecności warstwy niwelacyjnej o dużej zawartości spalenizny, która wyznacza ważną cezurę w rozwoju sąsiedniego kościoła krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą i bywa ostatnio łączona przez badaczy z wydarzeniami najazdu mongolskiego w 1241 r.

Faza II 2.–3. ćw. XIII w.?) – zamek książęcy

Datowanie reliktów tej fazy opiera się głównie na analizie techniki budowy i kontekstu urbanistycznego. Prawdopodobnie zamek wiąże się z wykształceniem nowej osi komunikacyjnej północ–południe, biegnącej ul. Świdnicką, wschodnią pierzeją Rynku i ul. Kuźniczą aż do nowej przeprawy przez Odrę, której istnienie potwierdza się na lata 1230/31–1242. Z tym okresem zbiega się też budowa pałacowego kościoła św. Jakuba, który był już zaawansowany w momencie przekazania go minorytom w 1236/37 r.

Najstarsze znane budowle murowane zamku lewobrzeżnego to prostopadłościenna wieża o wymiarach 8,45 × 8,60 m i grubości ścian 1,90–1,95 m oraz przypory krzyżowe, będące częścią narożnika północno-wschodniego nieistniejącego już budynku, zastąpionego w XIV w. przez prostokątne palatium. Obiekty te, wysunięte daleko na północ, wzniesiono na podmokłym terenie w sąsiedztwie przeprawy przez Odrę. Użyto cegły w wątku wendyjskim, na wysokiej jakości kremowo-białej zaprawie piaszczysto-wapiennej, typowej dla budownictwa książęcego i wyraźnie odmiennej od tej znanej z XIII-wiecznych murów miejskich.

Charakter wieży pozostaje niejasny. Jej forma i proporcje nie pozwalają jednoznacznie przypisać jej do typu bergfried, jak cylindryczne wieże z Legnicy, Głogowa czy Raciborza, albo poligonalna z Wlenia. Bliższe analogie odnaleźć można raczej w kwadratowych lub prostokątnych wieżach powiązanych z obwodem obronnym, jak w zamku na Ostrowie Tumskim (czasów Henryka III Białego), w Legnicy (wieża Lubińska), Opolu czy Poznaniu. Te ostatnie, mimo obronnego charakteru, pełniły funkcje różniące się od klasycznych baszt wrocławskich o standardowych wymiarach (7,8–8,0 m szerokości, 7–9 m wysokości).

Niektórzy badacze sugerują związek wieży z bramą i mostem przeprawy odrzańskiej, zwracając także uwagę na bliskie sąsiedztwo palatium, przypominające układ zamku w Poznaniu. Tamtejsza wieża, zbliżona w planie do kwadratu (11 × 11,5 m), o murach grubości 3–3,5 m, mogła pełnić funkcję bergfriedu. Warto wspomnieć też o relikcie cylindrycznej wieży odkrytej w 1896 r. przy budowie Gmachu Chemii, o średnicy zaledwie 4 m. Opis Burgemeistera (1902, s. 308) i Bimlera (1933) sugeruje raczej kolistą strukturę o nieokreślonej funkcji (np. klatkę schodową) niż typową wieżę obronną, a jej chronologia pozostaje niepewna.

Faza III (3. ćw. XIII w. [przed 1263 r.?]) – zamek książęcy

Technika i układ murów wskazują na związki z budową wewnętrznego pierścienia murów Wrocławia (ok. 1260–1291). Istotnym punktem odniesienia jest wzmianka z dokumentu lokacyjnego Nowego Miasta z 1263 r., gdzie pojawia się odniesienie do istniejących już murów zamku.

W tej fazie najstarsze budowle zamku zostały włączone w ceglany obwód obronny. Na odcinku północnym mur biegł na linii E–W, wchłaniając przyporę domniemanego palatium, po czym załamywał się ku południowemu zachodowi i łączył z narożnikiem SE wieży prostopadłościennej. Jego szerokość wynosiła ponad 1,90 m. Odcinek zachodni, dobudowany do narożnika SW wieży, miał ok. 1,40 m szerokości.

Mur wzniesiono w technice opus emplectum, z cegieł w wątku wendyjskim, na żółtobrązowej zaprawie piaszczysto-wapiennej. Fundament był ciągły, z otoczaków uszczelnionych próchnicą. Choć technika zbliżona jest do tej znanej z XIII-wiecznych murów miejskich, mury zamkowe były wyraźnie węższe (mur miejski: 2,10–2,20 m). Od obwarowań zamku na Ostrowie Tumskim różni je sposób fundamentowania.

Problemy konstrukcyjne wynikające z podmokłego terenu mogły wpłynąć na cofnięcie linii muru o ok. 7 m na południe – zjawisko to J. Badura i T. Kastek (2018) wiążą z zakończeniem budowy zamkowego obwodu i początkiem prac nad miejskimi murami. W warstwach archeologicznych z 2002 r. odnotowano grubą warstwę miału ceglanego, obecnie interpretowaną jako pozostałość po budowie obwarowań miejskich – podobne ślady występują też w innych częściach miasta (np. ul. Garbary 4).

Faza IV (2. poł. XIII w.)

Po zakończeniu budowy miejskich murów obronnych i murów obwodowych zamku pojawił się bruk z eratyków. Poprzedzały go trudne do jednoznacznego zidentyfikowania ślady osadnictwa. Ze względu na zakłócenie relacji stratygraficznej z najstarszymi reliktami murowanymi (rozległe wkopy pod późniejsze mury), nie da się dziś jednoznacznie stwierdzić, czy bruk funkcjonował równocześnie z tymi budowlami. Analiza wysokościowa wskazuje jednak na ich późniejsze powstanie, przynajmniej w odniesieniu do tzw. palatium.

Pierwotna stratygrafia średniowieczna w obrębie XIX-wiecznego Gmachu Chemii została całkowicie zniszczona do głębokości ok. 2 m poniżej obecnego poziomu terenu lub nadkład ten powstał w wyniku prac ziemnych z 1865 roku. Fragmenty pierwotnej stratygrafii zachowały się jedynie w zachodniej części dziedzińca uniwersyteckiego.

Faza V (przed poł. XIV w.)

W XIV wieku na terenie późniejszego zamku wzniesiono najprawdopodobniej nowy, prostokątny budynek typu palatium – czyli reprezentacyjną siedzibę o cechach rezydencji książęcej. Oprócz niego odkryto również ślady innej, zupełnie nieznanej wcześniej budowli na planie czworoboku, usytuowanej po jego wschodniej stronie, w obrębie późniejszego dziedzińca północnego.

Wciąż budzi wątpliwości opisywana w starszej literaturze cylindryczna wieża, którą rzekomo zburzono ok. 1350 r., rozbudowując palatium na północ. Obiekt ten często wiązano z okrągłym fundamentem odsłoniętym przypadkiem w 1896 r. podczas rozbudowy Instytutu Chemicznego. Jednak opis odkrycia mówi jedynie o czterometrowej średnicy, co sugeruje raczej klatkę schodową niż wieżę obronną typu bergfried. Choć sama budowla istniała bez wątpienia, utożsamianie jej z wieżą obronną wydaje się dziś bezzasadne.

W trakcie badań archeolodzy zidentyfikowali fragmenty murów należących do palatium. Fundament wschodniej ściany miał 145 cm szerokości i zbudowany był z cegieł spojonych charakterystyczną, żółtobrązową zaprawą wapienno-piaskową. Od strony południowo-zachodniej dostawiono do niej drugi mur, prawdopodobnie działowy, który osadzono stosunkowo płytko – być może dlatego musiał być w późniejszych wiekach wzmacniany.

Kilka metrów na wschód od palatium odkryto też fragment narożnika innej, dziś trudnej do zidentyfikowania budowli. Jej mury wzniesiono z polnych kamieni, połówkowych cegieł i ich drobnych fragmentów. Wydaje się, że część tych konstrukcji została wtórnie wykorzystana w fundamentach późniejszego skrzydła zamku. Układ murów sugeruje, że jedna ze ścian mogła mieć maksymalnie 7 metrów długości. Wszystkie te elementy pochodzą prawdopodobnie z XIV wieku.

Co ciekawe, podczas badań nie znaleziono śladów wschodniego muru obwodowego zamku z XIII–XIV wieku. Możliwe, że zamek kończył się już wówczas bliżej obecnej linii ulicy – po jej drugiej stronie odkryto bowiem relikty średniowiecznych domów mieszczańskich. Z kolei brak fortyfikacji w tym miejscu może wskazywać, że pierwotnie – w XIII wieku – rezydencja była większa i obejmowała także tereny należące do książęcej kurii oraz przyszłych klasztorów.

Choć poszczególne mury różniły się materiałem i sposobem budowy, łączyła je zaprawa: twarda, żółtobrązowa mieszanka wapna i piasku z charakterystycznymi grudkami węglanu wapnia. Fundamenty palatium wykonano z pełnych cegieł, natomiast fragmenty innej budowli – z kamieni i resztek cegieł, układanych dość niedbale, co może świadczyć o mniej reprezentacyjnym charakterze tego obiektu. Poziom, z którego wznoszono te konstrukcje, był zbliżony do dzisiejszego, co również potwierdza ich średniowieczne datowanie – najpewniej na XIV wiek.

Faza VI (po 1346 r.) – zamek cesarski

W drugiej połowie XIV wieku zamek przekształcił się w rozległy kompleks o nieregularnym, pięciobocznym kształcie. Składał się z pięciu skrzydeł rozmieszczonych wokół trzech dziedzińców oraz trzech wież, które stanowiły ważne punkty strategiczne. Wieże te wzniesiono w części północnej, zachodniej i południowo-zachodniej założenia. Główna brama prowadziła do zamku od strony miasta – przez południowy mur obronny.

Rozmieszczenie i wygląd wież różni się na dawnych planach i wedutach, co utrudnia ich jednoznaczną rekonstrukcję. Przyjmuje się, że część murów dawnych skrzydeł i wież została później włączona w zabudowania jezuickie. Dotąd jednak nie udało się jednoznacznie potwierdzić ich zasięgu metodami archeologiczno-architektonicznymi.

Podczas badań udało się odsłonić zachodnią ścianę dawnego palatium, zachowaną w postaci dwóch masywnych filarów spiętych szerokimi arkadami. W ich pobliżu natrafiono także na kolejny filar – być może część północnej ściany dawnej kaplicy. Obok niego znajdowała się zerwana arkada o niejasnym przeznaczeniu.

Większość informacji o późnośredniowiecznym zamku pochodzi dziś z planów i rycin. Wieża północna, powstała prawdopodobnie po 1350 roku, została zbudowana na planie prostokąta i częściowo wykorzystała fragmenty starszej konstrukcji. Mierzyła ok. 8,5 × 8,6 m u podstawy, miała cztery kondygnacje i była zwieńczona wysokim stożkowym hełmem z czterema narożnymi wieżyczkami. Jej wysokość sięgała prawdopodobnie 30 metrów. Została rozebrana w 1735 roku. W starszej literaturze jej forma bywała porównywana do wież z Pragi, ale dziś sądzi się, że pełniła funkcję wieży mieszkalnej – tzw. donżonu.

Kolejna z wież – zachodnia – również miała prostokątny rzut i podobne zwieńczenie jak wieża północna. Znamy ją dobrze z licznych widoków miasta, choć nie występuje na planie z 1562 roku. Wszystko wskazuje na to, że również mogła pełnić funkcję mieszkalną.

Najwięcej przekształceń przeszła wieża południowo-zachodnia, zlokalizowana przy bramie wjazdowej. Jej pierwotna forma nie wystawała przed elewację skrzydła zamkowego, co odróżnia ją od typowych baszt obronnych. W 1570 roku została przebudowana na wieżę zegarową, a dwa lata później wspomniano już działający zegar oraz nowe pokrycie wieży miedzianym hełmem. Na XVII-wiecznych rycinach widoczna jest jako masywna, czterokondygnacyjna konstrukcja o dekoracyjnym zwieńczeniu z elementami wieżyczkowymi.

W XVIII wieku część zamku uległa kolejnym przekształceniom. W latach 1736–1737 dawną wieżę południowo-zachodnią i skrzydło zachodnie przystosowano do potrzeb południowego skrzydła Uniwersytetu. W 1740 roku obniżono jeszcze istniejące skrzydło południowe i przebito w jego miejscu nową bramę przejazdową.

Fazy VII–VIII (3. tercja XV w. [od 1469 r. ?] – poł. XVI w. [do ok. 1538 r. ?])

U schyłku średniowiecza zamek lewobrzeżny we Wrocławiu przeszedł kolejną dużą rozbudowę. Powstało wówczas jego wschodnie skrzydło, a także kaplica zamkowa, zlokalizowana przy południowym krańcu pałacu (palatium). Nowa zabudowa wymagała przebudowy starszych murów – część budynku z wcześniejszej fazy została wyburzona, inne elementy – m.in. ściany i arkady – podbito lub uzupełniono. Wszystkie te zmiany wskazują na planowaną budowę piwnic i sklepień, być może na potrzeby właśnie tej kaplicy.

Ściany wznoszono z cegły w technikach charakterystycznych dla późnego gotyku, często z użyciem bardzo twardej zaprawy wapiennej i cegieł układanych „w jodełkę”. Tego typu rozwiązania techniczne były typowe dla miejskich warsztatów budowlanych, które po 1474 r. prowadziły również wznoszenie fortyfikacji bastejowych. Znalezione w terenie fragmenty murów (oznaczone jako M4–M9) wskazują na staranne planowanie przestrzenne – tworzono m.in. narożniki i lizeny, które prawdopodobnie należały do prezbiterium kaplicy.

Relikty wschodniego skrzydła, w tym pierwotnie prosty, ale solidny narożnik oraz grube mury z cegły, pokazują, że skrzydło to budowano równolegle z nowym murem obwodowym. Co ciekawe, zachowana do dziś zakrystia kościoła Imienia Jezus wykazuje nieregularności w ścianach, które pokrywają się z układem odkrytych murów. To kolejny dowód na kontynuację gotyckiego założenia.

Na podstawie źródeł pisanych i analiz architektonicznych można przypuszczać, że wznoszenie wschodniego skrzydła rozpoczęło się około 1470 r., a jego zasadnicze formy istniały już przed planowaną (ale niezrealizowaną) przebudową z lat 1530–1538. W tym czasie zbudowano też południowe skrzydło w stylu wczesnego renesansu, które projektował prawdopodobnie Johann Tscherte lub Hieronim Arconati. Ze wzmianki z 1538 r. o założeniu trzech sklepień w zamku (z użyciem kolumn z rozebranego opactwa w Ołbinie) wynika, że to właśnie wtedy ukończono część kaplicy i przesklepiono fragment palatium.

Faza IX (po poł. XVI w.)

Po połowie XVI wieku zamek lewobrzeżny przechodzi kolejne, choć mniej spektakularne zmiany. Z tego okresu pochodzi fragment muru wzniesionego z cegły rozbiórkowej, łączonej bardzo twardą zaprawą wapienną. Mur ten wykonano niedbale, w nieregularnym wątku, a jego funkcja nie jest dziś do końca jasna. Być może był to element krużganków, które – według przekazów z 1659 roku – miały otaczać dziedziniec zamkowy. Ich budowa najprawdopodobniej nastąpiła w czasie rozbudowy kompleksu przez cesarza Ferdynanda II w latach 1556–1564.

Faza X–XII (XVII–XIX w.)

Kolejne fazy przemian (X–XII) obejmują okres, gdy zamek przestał pełnić funkcję cesarskiej rezydencji. W 1659 roku został przekazany jezuitom, którzy rozpoczęli jego przekształcanie. W XVIII wieku zespół zamkowy stał się częścią Królewskiego Uniwersytetu Wrocławskiego, a dawne mury i skrzydła zamku ulegały stopniowej adaptacji, przebudowie i częściowej rozbiórce. Ostatecznie, w XIX wieku, średniowieczny układ przestrzenny został niemal całkowicie zatarty, a do dziś zachowały się jedynie niewielkie fragmenty wschodniego skrzydła – widoczne dziś m.in. w zakrystii kościoła Imienia Jezus.

Typ budowli

Zamek ewoluujący z zespołu palatialnego do postaci wieloskrzydłowej rezydencji z wieżami mieszkalnymi i kaplicą, nizinny, miejski.