Kłaczyna, gm. Dobromierz, zamek (ruiny)

Przynależność administracyjna i toponomastyka

• księstwo śląskie; (1296 – 1741) księstwo świdnickie, dystrykt bolkowski
• historyczne nazwy miejscowości: Kudyr (1316), Kudir (1326), Kuder (1367-1407), curia murata in Kuder (1368), Kouder (1393), Kawdir (1399), Kowdir (1400), villa Kawdir (1402), gemawerter Hof und Vorwerk (…) Kauder (1403), Cawder (1500)

Przynależność administracyjna i toponomastyka

• 1272 Chudir z 40 łanami przeznaczonymi do lokacji na prawie niemieckim przez sołtysa Ottona (SUb IV, nr 181);
• 1316 Konrad z Kłaczyny, mieszczanin strzegomski zobowiązany do opłaty daniny w zbożu na rzecz klasztoru w Krzeszowie, z łanów koło góry zwanej Serner (wzgórze koło Pieszczanki) (RS 3617);
• 1326 Ulryk z Kłaczyny, mieszczanin i ławnik lwówecki (RS 4551);
• 1367 Mikołaj i Tomasz, bracia z Kłaczyny sprzedali swój folwark w Rakowicach Wielkich (Landbuch I, nr 213);
• 1368 dobra wójta Kamiennej Góry Bartosza Itela zakupione od braci Buchwaldów (H. Neuling, Schlesiens Kirchorte, s. 123; Landbuch I, nr 316);
• 1368 Ruel Bier zrzekł się na rzecz swojej żony Zofii praw do dworu murowanego (curia murata) aż do fosy, oraz swojego folwarku w Kłaczynie, zgodnie z jego obecnym stanem i przynależnościami, przekaz objął również łąkę, która niegdyś należała do jego ojca oraz 11 grz.r.cz. i dwa lasy, zwane Harten (Landbuch I, nr 262);
• 1368 Konrad i Henryk, synowie Konrada von Buchwald sprzedali Bartuszowi, wójtowi w Kamiennej Górze) czynsz z łanu w Kłaczynie (Landbuch I, nr 316); 1369 Maczke z Kłaczyny (Lanb. I, nr 343);
• 1387 Konrad i Henryk Bier sprzedali Piotrowi Rosicz dochody z folwarku (Landbuch II, nr 34); 1388-1394 dobra Henryka i Konrada Bier (Landbuch II, nr 598, 599, 690, 1032, 1268, 1381);
• 1393 Konrad Bier sprzedał czynsz 2 grzywien ze swoich dóbr w Kłaczynie Hentschelowi Betschau (Landbuch II, nr 1094);
• 1395  Konrad Bier przekazał wszystko, co posiada we wsi Kłaczyna, z wyjątkiem 2 łanów ziemi położonych naprzeciwko dworu (hofe), jako dożywocie dla swojej żony Małgorzaty (Landbuch II, nr 1430);
• 1399 dobra Konrada Reibnitza z Wiadrowa (APWr., Rep. 39, nr 37, k. 271); 1399 Konrad Bier przekazał swojej żonie Elżbiecie jako dożywocie 11 grz.r.cz. na całym majątku, który posiada w Kłaczynie (Landbuch III, nr 649);
• 1400 Mikołaj Rohanu oraz jego syn Mikołaj sprzedali Henrykowi Rohnau Starszemu oraz jego kuzynowi Ulrykowi 7 grz.r.cz. z folwarku w Kłaczynie, który znajduje się na krańcu wsi (Landbuch III, nr 738);
• 1405 lub 1406 Bernard, duchowny Günther oraz ich brat Wawrzyniec Bierowie sprzedali wszystko, co posiadają w Kłaczynie braciom Reinhardowi i Konradowi Borewitzom oraz ich kuzynowi Mikołajowi (Landbuch III, nr 1810);
• 1406 Konrad Bier osiadły w Kłaczynie wraz ze swoimi synami Janem i Ulrykiem, przekazał Konradowi Keuschbergowi i jego żonie Annie folwark oraz murowany dwór (gemawerter Hof) w Kłaczynie, wraz ze wszystkimi przynależnościami, za sumę 52 grzywien (Landbuch III, nr 1566); 1406 Mikołaj Rohnau, syn zmarłego Mikołaja zapisał czynsz z dóbr w Kłaczynie żonie Annie (Landbuch III, nr 1642);
• 1407 Heinze Rohnau przekazał i zapisał wszystko, co posiada i czym włada m.in. w Kłaczynie na rzecz Ulryka, swojego kuzyna, w przypadku swojej śmierci (Landbuch III, nr 1901); 1451 ołtarz z fundacji Jana Schindela z Kłaczyny i Kaspra Seidlitza, patronów kościoła (AAWr, II b 2, k. 44v-45);
• 1452 nowa konsekracja ołtarza w kościele po zniszczeniach dokonanych przez husytów (AAWr, II b 2 , k. 60v-61); 1490-1501;
• 1508 Dyprand Reibnitz z Kłaczyny (CDS XXV, s. 72); 1500 dokumenty starosty świdnicko-jaworskiego wystawione w Kłaczynie (CDS XXVII, nr 413, 416);
• 1511 Franz von Reibnitz na Klaczynie i Serwinowie w 1515 r. przekazał czynsze ze swych wsi Sigmundowi v Borsnitz z Dobromierza ; w 1518-1520 sprzedał swe posiadłości (Reibnitz 1901, s. 296-297, poz. 13, s. 23; RSchwein II, s.16: 1515);
• 1520 dobra w Kłaczynie zakupił Konrad Hohberg z Książa;
• 1550 – Hans von Reibnitz (Ritterdinste.SJ.1550, s. 48);
• 1602 – Georg Schweinizes Erben zum Kauder (Ritterdinste.SJ.1602, s. 81);
• 1717 Bernard von Schweinitz wymieniony jako właściciel obu majątków w Kłaczynie oraz Pietrzykowa (Matrykuła.SJ.1717, s. 49);
• 1731 Helene Hedwig von Schweinitz (Matrykuła.SJ.1731, s. 52)

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Wieś z 40 łanami lokowana na prawie niemieckim przez sołtysa Ottona jako łańcuchówka (wieś łanów leśnych). Ruina zamku znajduje się w jej górnej, południowo-zachodniej części, po północnej stronie głównej drogi wiejskiej i głównego koryta rzeki Nysy Szalonej, ok. 400 m na południowy zachód od kościoła parafialnego. Po południowej stronie głównej drogi i rzeki, lecz znacznie bliżej kościoła parafialnego, położony jest dolny folwark z założeniem mieszkalno-obronnym o metryce średniowiecznej. Trudno jednak jednoznacznie rozstrzygnąć, który z nich był starszy. Podział na dwa majątki istniał już w drugiej połowie XIV w. i utrzymał się do czasów nowożytnych.

„Górny majątek” z zamkiem został założony na sztucznie uformowanej wyspie otoczonej odnogami Nysy Szalonej (obecnie niemal całkowicie osuszonymi), co podkreśla jego charakter obronny. Budowla wznosi się w obrębie zabudowań folwarcznych późniejszego majątku, w południowym narożniku podwórca. Zachowały się z niej zarysy obwodu obronnego i budynków na poziomie przyziemia oraz resztki murów wieży, zachowane do wysokości ok. 6 m.

Stan badań

O zamku pisał Hans Lutsch (1891, s. 358), zamieszczając opis ówczesnego wyglądu zabytku. W pracach powojennych wymieniał go Bohdan Guerquin (1957, s. 53; 1974, s. 155); J. Pilch (1978, s. 109), a autorzy Leksykonu Zamków w Polsce (Kajzer, Kołodziejski, Salm 2001, s. 225) słusznie podejrzewali starszą – XIV-wieczną – genezę obiektu. Pierwsze prace terenowe, połączone z inwentaryzacją obiektu, przeprowadzono w 1999 r. (Chorowska 2003, s. 171-172). Zestawienie informacji o miejscowości zamieścili Staffa i in. (2002, s. 255-259). W pracy na temat dworów szkieletowych w Polsce Hanny Górskiej został opublikowany wcześniej nieznany szkic Leonarda Dorsta, ukazujący niezachowaną, ryglową konstrukcję pięter domu zamkowego w Kłaczynie (Górska 2011, s. 46-47).

Historia budowlana

FAZA 1 (2. poł. XIV w.)
Pierwsza wzmianka o siedzibie obronnej w Kłaczynie – murowanym dworze z fosą (curiam muratam exceptam usque ad fossam allodium suum in Kuder) – pojawiła się w 1368 r. w dokumencie Rulo Biera (Ruel Byer), który jako właściciel dóbr kłaczyńskich zapisał tę posiadłość swojej żonie Sophii. Kamienny dwór Bierów wzniesiono na małej wysepce, położonej w odciętym od głównego koryta starorzeczu Nysy Szalonej.

Najstarszą część założenia stanowiła czterokondygnacyjna wieża mieszkalna na planie kwadratu (7 × 7 m), wolno stojąca w obrębie czworoboku murów obronnych o wymiarach 15,5 × 17 m. Relikty te są na tyle czytelne, że na podstawie analizy budowli oraz nowożytnej ikonografii można zrekonstruować sposób budowy i funkcjonowanie tego typu siedzib rycerskich. Najpierw wzniesiono obwód obronny i wieżę, następnie przestrzeń między nimi wypełniono ziemią – do około połowy wysokości dolnej kondygnacji wieży – tworząc niewielki dziedziniec.

Przyziemie wieży, sklepione kamienną kolebą, pełniło funkcję piwnicy. Druga kondygnacja, znajdująca się powyżej poziomu sztucznie usypanego dziedzińca, miała około 3 m wysokości. Prowadziło do niej górne wejście w ścianie wschodniej oraz znajdowało się tam szczelinowe okno po stronie południowej, zabezpieczone kratą. Wyższe piętra były pierwotnie nakryte stropami belkowymi, opartymi na odsadzkach. Na każdej z tych kondygnacji znajdowało się jedno pomieszczenie, choć mogły być one przedzielane nietrwałymi przegrodami z drewna.

Z pierwszego zameczku przetrwała niespełna połowa ścian wieży oraz dwa dolne fragmenty muru obwodowego.

FAZA 2 (3. tercja XV – ok. poł. XVI w.)

Skromny pod względem programu architektonicznego zameczek został w późniejszym czasie powiększony o niemal kwadratowe w planie podzamcze o wymiarach 17 × 17 m, wypełniające pozostałą część wyspy. Na terenie dobudowanego podzamcza, w obrębie murów obwodowych, powstały trzy skrzydła zabudowy oraz wewnętrzny dziedziniec. Znajdowały się tam szeroki budynek południowo-wschodni z kuchnią, węższe skrzydło południowo-zachodnie, zapewne o funkcji gospodarczej, oraz równie wąskie skrzydło północno-wschodnie z bramą (i prawdopodobnie podcieniem).

Duża kuchnia w południowo-wschodnim narożniku została nakryta sklepieniem krzyżowym, przechodzącym w komin okapowy, zwężający się ku górze. Jak pokazują liczne XIX-wieczne ryciny ukazujące ruinę zamku w Kłaczynie, ten imponujący pod względem rozmiarów komin był jeszcze wówczas zachowany i chętnie przedstawiany. Sąsiadujące z kuchnią pomieszczenie pełniło zapewne funkcję mieszkalną. Wewnętrzny dziedziniec znajduje się obecnie na poziomie niewiele wyższym od lustra wody.

Rozbudowa zamku objęła także jego „górny” człon. Wieżę otoczono z trzech stron murowano-ryglowym budynkiem, który wypełnił niemal całą przestrzeń dawnego majdanu. W przyziemiu wąskie, przypominające korytarze przestrzenie pomiędzy wieżą a południowymi bokami muru obronnego nakryto kamiennymi sklepieniami kolebkowymi. Wyżej wzniesiono ściany w konstrukcji ryglowej. Rysunek Dorsta z 1839 r. pokazuje częściowo zachowane dwa piętra tego budynku, wykonane z drewna i gliny. Były one nadwieszone nad murem obwodowym, który całkowicie stracił już swoje walory obronne.

Południowo-zachodni odcinek tego muru został od zewnątrz wzmocniony przez pięć przypór z łamanego kamienia, malowniczo ukazanych na szkicu Dorsta. Do dziś zachowały się podwaliny jedynie trzech. Przez starorzecze Nysy Szalonej, od strony północno-wschodniej, przerzucono na wysepkę drewniany most.

Biorąc pod uwagę wczesno-nowożytny typ zaprawy wapiennej widocznej dziś w zachowanych murach (biała, mocno wiążąca, z dużą zawartością wapna), rozbudowę można datować na ostatnie dekady XV w., czyli na czasy Dipranda von Reibnitz, podstarosty w księstwie świdnicko-jaworskim. Metrykę tę zdaje się potwierdzać forma portalu dwuramiennego, który prowadził ze starszego dziedzińca do domu pod wieżą. Przedstawił go R. Drescher na litografii z 1870 r. Jednakże forma attyki złożonej z półkolistych tarcz – widocznej na zdjęciu z Instytutu Herdera w Marburgu (Chorowska 2003, ryc. 115, s. 172), wieńczącej podwyższoną wówczas wieżę – wskazywałaby raczej na pierwsze lata po połowie XVI w.

Tak czy inaczej, działania budowlane na zamku wiążą się z aktywnością Reibnitzów. Przed 1602 r. oba majątki w Kłaczynie zakupił Georg von Schweinitz z Piotrowic Jaworskich. Następnie przeszły one w ręce jego synów – Bernhard dzierżył Ober-Kauder, a Christoph Nieder-Kauder. Oba majątki przejął później Georg, syn Bernharda, pan na Ober und Nieder Kauder, wzmiankowany w 1660 r.

Według tradycji w ostatnich latach wojny trzydziestoletniej, w 1644 r., zamek został zdobyty i zniszczony przez oddziały szwedzkie (Schaetzke 1927, s. 62). Zapewne jednak został odbudowany, skoro na rysunku Dorna widzimy dom w konstrukcji ryglowej. W 1717 r. jako właściciel obu majątków w Kłaczynie oraz Pietrzykowa wymieniony został Bernard von Schweinitz, a w 1731 r. Helene Hedwig von Schweinitz.

Wydaje się, że ruiny zamku kłaczyńskiego były przez Schweinitzów z Krajna kreowane na stare gniazdo rodowe. Uzyskując tytuł baronów, zadbali oni o predykat „z Kłaczyny” (Freiherr von Kauder). Kłaczyna pozostawała w rękach tego rodu do 1945 r., wchodząc w skład majoratu w Jugowej.

Wzmianki konkretnie o tym obiekcie lub miejscowości: Adamska 2005, s. 64; Chorowska 2003, s. 171-172; Górska 2011, s. 46-47; Halawa 2015, s. 81; Guerquin 1957, s. 53; Kajzer, Kołodziejski, Salm 2001, s. 225; Lutsch 1891, s. 358; Pilch 1978, s. 109; Schaetzke 1927, s. 62; SUb IV, nr 181; RS 3617, 4551; Landbuch I, nr 213, 262, 316, 343; Landbuch II, nr 34, 598, 599, 690, 1032, 1094, 1268, 1381, 1430; Landbuch III, nr 649, 738, 1566, 1642, 1810, 1901; APWr., Rep. 39, nr 37, k. 271; AAWr, II b 2, k. 44v-45, k. 60v-61; CDS XXV, s. 72; CDS XXVII, nr 413, 416; Reibnitz 1901, s. 296-297, poz. 13, s. 23; RSchwein II, s. 16: 1515; Ritterdienste.SJ.1550, s. 48; Ritterdienste.SJ.1602, s. 81; Matrykuła.SJ.1717, s. 49; Matrykuła.SJ.1731, s. 52.

@book{Adamska2005,

title = {Fundacje dewocyjne rycerstwa ksi\k{e}stwa \'{s}widnicko-jaworskiego w \'{s}redniowieczu},

author = {D. Adamska},

year  = {2005},

date = {2005-01-01},

urldate = {2005-01-01},

address = {Pozna\'{n}-Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{chorowska_2003,

title = {Rezydencje \'{s}redniowieczne na \'{S}l\k{a}sku. Zamki, pa\lace, wie\.{z}e mieszkalne},

author = {Ma\lgorzata Chorowska},

year  = {2003},

date = {2003-01-01},

urldate = {2003-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Gorska_2011,

title = {Dwory i pa\lace szkieletowe w Polsce},

author = {Hanna G\'{o}rska},

year  = {2011},

date = {2011-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{guerquin_1957,

title = {Zamki \'{s}l\k{a}skie},

author = {Bohdan Guerquin},

year  = {1957},

date = {1957-01-01},

urldate = {1957-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Halawa_2015,

title = {Kody pami\k{e}ci. Ikonografia \'{S}l\k{a}ska w grafice i rysunku od XVIII do pocz\k{a}tku XX w.},

author = {Ewa Halawa},

year  = {2015},

date = {2015-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{kajzer_kolodziejczyk_salm_2001,

title = {Leksykon zamk\'{o}w w Polsce},

author = {J. Kajzer and S. Ko\lodziejczyk and J. Salm},

year  = {2001},

date = {2001-01-01},

urldate = {2001-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Lutsch1891,

title = {Verzeichnis der Kunstdenkm\"{a}ler der Provinz Schlesien: Bd. III, Die Kunstdenkm\"{a}ler des Regierungsbezirk Liegnitz},

author = {H. Lutsch},

year  = {1891},

date = {1891-01-01},

urldate = {1891-01-01},

address = {Breslau},

note = {Bor\'{o}w Polski, s. 70-71;},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@techreport{matrykula1717,

title = {Matryku\la.SJ.1717 = Land-Register derer Herren Land-St\"{a}nde und Landsa\ssen der F\"{u}rstenth\"{u}mber Schweidnitz und Jauer, nach Ordnung der Weichbilder, wie solches von denen Herren Landes-Aeltesten. Anno 1717. revidiret werden},

year  = {1717},

date = {1717-01-01},

urldate = {1717-01-01},

volume = {243},

address = {Wroc\law},

institution = {Archiwum Pa\'{n}stwowe we Wroc\lawiu},

series = {Ksi\k{e}stwo \'{S}widnickie},

note = {Zesp\'{o}\l: Ksi\k{e}stwo \'{S}widnickie, sygn. 243},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {techreport}

}

@techreport{matrykula1731,

title = {Matryku\la.SJ.1731 = Personal-Land-Register derer Herren Land-St\"{a}nde und Landsa\ssen in diesigen beyden F\"{u}rstenth\"{u}mbern Schweidnitz und Jauer, nach Ordnung derer Weichbilder},

year  = {1731},

date = {1731-01-01},

urldate = {1731-01-01},

address = {Wroc\law},

institution = {Archiwum Pa\'{n}stwowe we Wroc\lawiu},

note = {Zesp\'{o}\l: Ksi\k{e}stwo \'{S}widnickie, sygn. 245},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {techreport}

}

@book{Neuling1902,

title = {Schlesiens Kirchorte und ihre kirchlichen Stiftungen bis zum Ausgang des Mittelalters},

author = {H. Neuling},

year  = {1902},

date = {1902-01-01},

urldate = {1902-01-01},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Pilch1978,

title = {Zabytki architektury Dolnego \'{S}l\k{a}ska},

author = {J. Pilch},

year  = {1978},

date = {1978-01-01},

urldate = {1978-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@collection{ritterdienste1550,

title = {Ritterdienste.SJ.1550 = Register der Ritterdiernste der Koen auch zu Hungern den Behemb K\"{o}niglichen Macht(...)},

year  = {1550},

date = {1550-01-01},

urldate = {1550-01-01},

volume = {4},

address = {Wroc\law},

institution = {Archiwum Pa\'{n}stwowe we Wroc\lawiu},

note = {Zesp\'{o}\l: Ksi\k{e}stwo \'{S}widnickie, sygn. 4},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@book{ritterdienste1550b,

title = {Ritterdienste.SJ.1602 = Ritterdiernste Inn dem Beyden F\"{u}rstenth\"{u}mbern S: u. Jawer},

year  = {1602},

date = {1602-01-01},

urldate = {1602-01-01},

address = {Wroc\law},

institution = {Archiwum Pa\'{n}stwowe we Wroc\lawiu},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{schaetzke_1927,

title = {Schlesische Burgen und Schl\"{o}sser (Iser-Riesen-Waldenburger-Gebirge und Vorberge)},

author = {V. Schaetzke},

year  = {1927},

date = {1927-01-01},

urldate = {1927-01-01},

address = {Schweidnitz},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@collection{\ssCDS16,

title = {CDS XVI = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte 1301-1315, Bd. XVI},

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke

},

year  = {1892},

date = {1892-01-01},

urldate = {1892-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\' lub \'RSIV\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS18,

title = {CDS XVIII = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte 1316-1326, Bd. XVIII},

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke},

year  = {1898},

date = {1898-01-01},

urldate = {1898-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\' lub \'RS V\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS22,

title = {CDS XXII = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte 1327-1333, Bd. XXII},

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke},

year  = {1903},

date = {1903-01-01},

urldate = {1903-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS28,

title = {CDS XXVIII = Codex Diplomaticus Silesiae, Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens. Kreis und Stadt Glogau, Bd. XXVIII},

author = {Konrad Wutke},

year  = {1915},

date = {1915-01-01},

urldate = {1915-01-01},

address = {Breslau},

note = {Inv. Glog. },

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssLandbuch01,

title = {LANDBUCH I = Landbuch ksi\k{e}stw \'{s}widnickiego i jaworskiego, tom I: 1366-1376},

author = {I LANDBUCH},

editor = {T. Jurek},

year  = {2000},

date = {2000-01-01},

urldate = {2000-01-01},

address = {Pozna\'{n}},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub01,

title = {SUb I = Schlesisches Urkundenbuch. Tom I},

editor = {H. Appelt and W. Irgang},

year  = {1963},

date = {1963-01-01},

urldate = {1963-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub02,

title = {SUb II = Schlesisches Urkundenbuch. Tom II},

author = {II SUB},

editor = {W. Irgang},

year  = {1977},

date = {1977-01-01},

urldate = {1977-01-01},

volume = {II},

address = {K\"{o}ln-Graz-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub03,

title = {SUB III = Schlesisches Urkundenbuch. Tom III},

author = {III SUB},

year  = {1984},

date = {1984-01-01},

urldate = {1984-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub05,

title = {SUb V = Schlesisches Urkundenbuch. Tom V: 1282-1290},

author = {V SUB},

editor = {H. Appelt and J. Menzel and W. Irgang},

year  = {1993},

date = {1993-01-01},

urldate = {1993-01-01},

address = {K\"{o}ln-Weimar-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub06,

title = {SUb VI = Schlesisches Urkundenbuch. Tom VI: 1291-1300},

author = {VI SUB},

editor = {H. Appelt and J. Menzel and W. Irgang},

year  = {1998},

date = {1998-01-01},

urldate = {1998-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub06b,

title = {SUb IV = Schlesisches Urkundenbuch. Tom IV},

author = {IV SUB},

editor = {W. Irgang},

year  = {1988},

date = {1988-01-01},

urldate = {1988-01-01},

address = {K\"{o}ln-Weimar-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

Ilustracje