Wojcieszów, Raubschloss – zamek zbójecki (ruiny)

Przynależność administracyjna i toponomastyka

• powiat świdnicki, gmina Jaworzyna Śląska, 
• w XIII w. Wojcieszów wchodził w skład księstwa śląskiego; od 1296 r. w granicach księstwa świdnickiego; do 1741: w obrębie weichbildu świdnickiego; 1741-1932: Kreis Schweidnitz, 1932-1945: Landkreis Breslau; 1975-1978 woj. Jeleniogórskie
• historyczne nazwy miejscowości: 1268 r. Coufunge (SUB IV, nr 47,48), 1268 r. Ober-Woitsdorf (SR. 1289)  1300 r. Woycezdorf (CDS XIV, s 125), 1337 r. Kowffingen (RS 5810), 1367 Kouffung (LANDBUCH I), 1507-1540 r. Woiczdorf, zapisywana też jako Woitsdorf lub Woitzdorf oraz powtarzające się określenie „Kaufung”, lub „Woiczdorf, jak kto woli” (LF, D 127). (Boguszewicz 2010)

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Wieś została założona na prawie niemieckim, posiadała średniowieczny układ łańcuchowy, z zagrodami sytuowanymi po obu stronach drogi przebiegającej wzdłuż koryta rzeki Kaczawy, pierwszy raz wzmiankowana w 1268 roku jako „Coufunge” (SUb IV, nr 47-48). Wojcieszów wyróżnia się na tle innych wsi śląskich wielością obiektów rezydencjonalnych funkcjonujących na przestrzeni wieków. Taki stan był następstwem znacznego rozdrobnienia własności ziemskiej oraz pochodną wielkości wsi tj. jej areału i potencjału gospodarczego. Historyczna rozpiętość miejscowości to około 8 km w układzie południkowym. Od XIV wieku został utrwalony podział Wojcieszowa na Wojcieszów Dolny (niem. Nieder-Kauffung) – wysunięty najbardziej na północ, następnie Środkowy (niem. Mittel-Kauffung) i na południe – Górny (niem. Ober-Kauffung). Nazwy te wskazują na ich położenie geograficzne, a nie na przynależność własnościową, gdyż od XIV wieku we wsi funkcjonowało więcej niż 3 majątki rycerskie. W okresie największego rozdrobnienia własności ziemskiej, które nastąpiło w XVII – XVIII wieku w Wojcieszowie odnotowano dziesięć majątków (Zimmermann, 1786, Bd. 6. s. 376), natomiast w latach 30. XX wieku funkcjonowały już tylko trzy. Do dziś w granicach Wojcieszowa zachowanych jest pięć dworów i pałaców.

Budowla wznosi się w dolnej części Wojcieszowa, wysoko ponad wsią, na zachód od zabudowań folwarku Nieder, na zachodnim stoku wzgórza Rogowa (382 m n.p.m.). Znajduje się całkowicie poza strukturą wsi lokacyjnej i w znacznym od niej oddaleniu. Została zlokalizowana nad wyodrębniającym się ze zbocza skalnym cyplu – trudno dostępnym. Od południa, zachodu i wschodu na wysokości około 350 m n.p.m. Była to niewielka budowla na planie prostokąta o wymiarach ok. 9,5 x 12,5 m. Jej mury, wzniesione z łamanego kamienia, mają grubość 1,5 m, zaś naroża zostały wzmocnione większymi blokami. Mury zachowały się do wysokości ok. 6 m (narożnik południowo-zachodni); wysokość muru mierzona od wewnątrz wynosi ok. 1 m (z wyjątkiem narożników, w których znajdują się głębokie na 50-80 cm zagłębienia, stanowiące podobno ślady po nielegalnych działaniach „poszukiwaczy skarbów”).

Stan badań

• Hans Lutsch (1891), autor katalogu zabytków Prowincji Śląskiej uwzględnia w opisie Wojcieszowa: „zbójecki zamek” („Raubschloss”) po zachodniej stronie wsi – obiekt interpretowany jako strażnica (Wartturm) i refugium (Zufluchtsort) (s. 426).
• Paul Stockmann (1892), autor monografii historycznej Wojcieszowa, opisuje zamek w następujący sposób:
• Raubschloss położony w pobliżu Nieder-Kauffung, na skraju góry, skąd widać rozległy teren. Budowla niewielkich rozmiarów, przez co wydaje się niewystarczający, aby pomieścić dużą liczbę osób, prawdopodobnie funkcjonował nie jako prawdziwy zamek, ale być może jako wieża strażnicza (Lutsch III s. 426), skąd widać pałace położone poniżej. Posiadłość Mittel-Kaufung mogła otrzymywać wiadomość o zbliżającym się wrogu.  Jej usytuowanie zwrócone w kierunku zachodnim, w kierunku strony czeskiej, pozwala przypuszczać, że być może budowla zawdzięcza swoje początki okresowi husyckiemu. 
• Victor Schaetzke (1912), autor książki poświęconej zamkom sudeckim na Śląsku odnotowuje w Wojcieszowie (s. 24): „das Raubschloß” na tyłach dominium w dolnej części wsi – pozostałości wieży, z murami wznoszącymi się na wysokość 2 m, obiekt służący za „strażnicę i miejsce ucieczkowe” (-interpretacja przejęta od Lutscha), być może wzniesiony w czasie wojen husyckich (- teza wzięta od Stockmanna).
• Kurt Bimler (1943), autor 5-tomowej monografii założeń obronnych na Śląsku w opisie Wojcieszowa (s. 85-86) uwzględnia: pozostałości budowli wieżowej zwanej w tradycji ludowej Raubschloß, interpretowanej jako wieża mieszkalna

Historia budowlana obiektu

Przypuszczalnie mamy do czynienia z reliktami wieży mieszkalnej, nie przetrwały jednak ślady otworów okiennych, ani tym bardziej wewnętrznych podziałów. Nie wiemy też, jaką funkcję pełniło płytkie zagłębienie wewnątrz budowli, kute w skale. Najpewniej od strony wschodniej istniała fosa, chroniąca dostęp do wieży od strony zbocza, ale nie przetrwała – dziś prowadzi tamtędy głęboki wkop drogi leśnej. Obecnie nie znajdujemy w sąsiedztwie ruin miejsca, gdzie mógł być dziedziniec gospodarczy. Brak również podstaw do bliższego datowania budowli (u podnóża zamku natrafiono w latach 80. na fragmenty naczyń średniowiecznych oraz dachówek „palcówek”).

Ilustracje