Chojnów, Zamek Piastowski

Przynależność administracyjna i toponomastyka

• Obecna: gm. loco, pow. legnicki, woj. dolnośląskie
• Historyczna: księstwo legnickie / głogowskie (1291–1301) / legnicko‑brzeskie / chojnowskie (od 1441 r.)

Lokalizacja i stan zachowania obiektu

Zamek położony jest na skarpie w pobliżu rzeki Skorej, prawdopodobnie na miejscu dawnego grodu kasztelańskiego, w południowo-zachodniej części miasta lokacyjnego, w obrębie dawnych obwarowań i fortyfikacji miejskich. Od miasta oddzielony był niegdyś Młynówką. Teren ten został częściowo zabudowany w XIX wieku. Nie jest znana relacja najstarszego założenia do nieistniejącej kaplicy pw. św. Jakuba, lokalizowanej w niewielkiej odległości od zamku, na terenach później przekazanych augustianom.

Do dziś przetrwało jedynie północno-zachodnie skrzydło zamku, całkowicie przebudowane w latach 1546–1547 i obniżone o jedną kondygnację w XVIII–XIX wieku. Relikty średniowiecznej zabudowy zachowały się tu na poziomie piwnic. Obiekt jest obecnie użytkowany jako muzeum. Zarys średniowiecznego założenia został zarejestrowany w trakcie badań archeologicznych. Dziś, po przeprowadzonej konserwacji i podniesieniu murów, układ ten jest w dużej mierze czytelny na powierzchni terenu.

Toponomastyka (miejscowość i obiekt)

• 1253 – Honowo (?) (BUb., s. 14)
• 1272 – Haynow (SUb. IV, nr 162).
• 1288 – Haynaw civitas.
• 1329 – Haynaw (Scholz 1869, s. 426-427; LBUrk. I, s. 301-312, nr 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8)
• 1613 – Hainovia, Hanovia (Silesiographia…, s. 37, 39, 40)
• Przed 1945 – Haynau

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu

• 1292 – wzm. kasztelan Bronisław Budziwojowic (CDS VII/3, nr 2252; Scholz 1869, s. 427).
• 1293 – wzm. kasztelan Otto von Seydlitz (CDS VII/3, nr 2291).
• 1297-1301 – miasto w rękach Bolka I świdnicko-jaworskiego, opiekuna synów Henryka V Grubego. Prawdopodobny czas wzniesienia zamków w Chojnowie i pobliskim Chocianowie.
• 1299 III – w dokumencie wymieniającym Lutherusa, proboszcza nowowzniesionego kościoła parafialnego, pojawia się dawna kaplica (grodowa ?) św. Jakuba, oddana wraz z przyległym placem, jako już niepotrzebna, zakonowi augustianów (Scholz 1869, s. 324). Obiekt znajdował się na N od założenia zamkowego, w miejscu tzw. „zameczku miejskiego” – dawnego klasztoru augustianów, w sąsiedztwie późniejszego kościoła p.w. św. Józefa.
• 1323 – wzm. po raz pierwszy browar, zlokalizowany bezpośrednio przy zamku (Scholz 1869, s. 435).
• 1329 V 09 – wzm. „Haynaw, Burg und Stadt” (Scholz 1869, s. 426-427; LBUrk. I, s. 301-312, nr 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8). Potwierdzenie „z dawien dawna” posiadanych przez miasto przywilejów przez Bolesława III, ks. legnicko-brzeskiego.
• 1331 – wejście miasta w skład Królestwa Czeskiego po hołdzie Bolesława III, złożonym Janowi Luksemburskiemu (LBUrk. I, jw.).
• 1333 – nadanie pełnych praw miejskich przez ks. Bolesława III.
• 1357 – wzm. po raz pierwszy mury obronne miasta, do których obwodu włączono już istniejący wówczas zamek.
• 1359 VII 23 – zamek w Chojnowie (Haynaw) wzmiankowany w dokumencie cesarza Karola IV, dotyczącym rozstrzygnięcia sporu o podział ojcowizny pomiędzy ks. Wacławem I a Ludwikiem I. Zgodnie z decyzją cesarską zamek wraz z miastem i okręgiem miał przypaść na okres do 6 lat (do czasu przekazania Grodkowa) ostatniemu z książąt (RŚl. IV, nr 559).
• 1369 – wzm. burgrabia Hans von Logau (UGUS, p. 418 i 424; SRS I, 868).
• 1399 – zamek wzmiankowany jako rezydencja książęca.
• 1422 – pierwsza poważna modernizacja miejskich murów obronnych – przynajmniej na odcinku północnym – budowa trzech bastei poligonalnych (por. Kozak, Steinborn 1971, s. 76-77), widocznych jeszcze na planie widokowym F.B. Wernhera z poł. XVIII w.
• 1428 – zdobycie i pożar zamku oraz miasta w trakcie wojen husyckich (Scholz 1869, passim).
• 1503 VII 21 – pożar zamku (Scholz 1869, s. 427; Müller 1844, s. 259-260).
• 1510 II 22 – wzm. burgrabia (Schlosshauptmann) von Stopp, pożar zamku i zawalenie się jednej z wież zamkowych. (Scholz 1869, s. 427). Z opisu Müllera (1844, s. 259-260) jasno wynika, że chodzi o wieżę wolno stojącą, a więc w tym wypadku o średniowieczny bergfried.
• 1546 VII – 1547 – renesansowa przebudowa zamku przez Fryderyka III legnicko-brzeskiego, prowadzona początkowo z ojcem księcia. Nad wschodnim wjazdem na dziedziniec zamkowy zbudowano sklepioną bramę z budyneczkiem bramnym (Scholz 1869, s. 429-430).
• 1549 – pojawia się w źródłach należąca do zamku wieża Prochowa (Pulverturm) przy określeniu położenia innych obiektów (Scholz 1869, s. 277-278).
• 1588 – wym. okrągła wieża zamkowa o średnicy ok. 12 m (Kozak, Steinborn 1971, s. 80-81), wówczas odbudowana. Urządzono w niej łaźnię.
• 1661, 1762 i 1767 – pożary zamku.
• 1754 – opis zamku wg Lucae; wym. budowla (pałacowa), trzykondygnacjowa z wieżyczką.
• 1768 – rozbiórka niszczejącego skrzydła południowo-wschodniego.
• 1831 VIII 30 – sprzedaż zabudowań zamkowych. W akcie wymienione zostały wszystkie realności (Scholz 1869, s. 430-431).
• 1845-46 – budowa szkoły żeńskiej w miejscu rozebranego skrzydła południowo-wschodniego (dokładnie w miejscu wozowni) (Scholz 1869, s. 430-431).
• 1864 – budowa nowego młyna miejskiego w bezpośredniej bliskości zamku (Scholz 1869, s. 473).
• 1869 – opis stanu istniejącego, dokonany przez T. Scholza (1869, s. 427). Wymieniany m.in. drewniany budynek szkoły żeńskiej, stojący w miejscu niedawno zniesionych resztek okrągłej wieży o średnicy 36 stóp; obok resztki furty lub bramy z kroksztynami niosącymi mocny balkon oraz prawdopodobna dolna część wieżyczki narożnej w północnym szczycie budynku pałacowego.
• 1875 – zamurowanie Młynówki oddzielającej teren zamkowy od miasta.
• 1878-1891 – budowa nowego ratusza na pl. Zamkowym, na dawnym przedpolu zamku.
• 1975 – skanalizowanie południowego odcinka Młynówki (pomiędzy ratuszem a rzeką Skorą).
• 1990-1995 – badania archeologiczno-architektoniczne J. Romanowa i R. Piwki.

Historia budowlana obiektu

Faza I (XIII w., przed 1292 r.?)

Prawdopodobnie w drugiej połowie XIII wieku, na wyeksponowanym cyplu starorzecza Skory, wzniesiono najstarszy zespół obronno-rezydencjonalny, utożsamiany ze znanym ze źródeł pisanych ośrodkiem kasztelańskim. Dotychczas nie potwierdzono istnienia umocnień drewniano-ziemnych ani ustalonego zasięgu i struktury tego pierwotnego założenia.

Kamienny obwód obronny o szerokości 1,9 m, otaczający nieregularne, owalne założenie, został wzniesiony z bazaltu pochodzącego z miejscowych kamieniołomów, zlokalizowanych w południowo-wschodniej części miasta. Jego długość wynosiła około 780 m. Charakterystyczny, odcinkowy przebieg murów po stronie południowo-zachodniej, kontrastujący z owalnym zarysem w pozostałych partiach, najpewniej odzwierciedla układ pierwotnych przymurnych zabudowań.

W północno-zachodniej części założenia, tuż przy murze obwodowym, wzniesiono wolno stojącą, kamienną wieżę cylindryczną typu bergfried, o średnicy 10,8 m i grubości murów wynoszącej 3,7 m. Z tą samą fazą wiąże się także kamienna studnia o cylindrycznej cembrowinie i średnicy około 2 m. Całość założenia otoczona była fosą.

Dotąd nie udało się jednoznacznie ustalić lokalizacji i chronologii grodu kasztelańskiego, jego najbliższego otoczenia oraz relacji czasowej i przestrzennej względem późnośredniowiecznego zamku i lokacyjnego miasta. Szczególnej uwagi wymaga w tym rejonie dawna kaplica pw. św. Jakuba, znana jedynie z przekazu źródłowego z 1299 roku, kiedy to – po utracie swojej pierwotnej funkcji na rzecz nowo erygowanego kościoła parafialnego miasta lokacyjnego – została wraz z placem przekazana sprowadzonym do miasta augustianom. Może to stanowić istotną wskazówkę w poszukiwaniach dawnego podgrodzia lub jednej z osad służebnych. Kaplica ta funkcjonowała w bezpośrednim sąsiedztwie zespołu obronno-rezydencjonalnego, po jego północnej stronie (na terenie dawnego podgrodzia?).

Faza II (XIII/XIV w., przed 1329 r.)

Wówczas ostatecznie ukształtował się średniowieczny zamek, założony na planie nieregularnego wieloboku, z wolno stojącą, cylindryczną wieżą typu bergfried, zlokalizowaną tuż przy murze obwodowym w północnej części założenia, oraz zabudową przymurną w jego części zachodniej i prawdopodobnie także południowej. Zamek powstał przypuszczalnie w miejscu wcześniejszego założenia kasztelańskiego, w południowo-zachodniej części późniejszego miasta.

Zdaniem autorów badań, już na przełomie XIII i XIV wieku doszło do likwidacji wieży bergfried i wzniesienia w północno-zachodnim narożniku budynku pałacowego, prawdopodobnie o charakterze wieży mieszkalnej. Było to dwudzielne założenie na planie prostokąta o wymiarach 17,5 × 13 m.

W kolejnych etapach powstały następne budowle, oparte na murze obwodowym z fazy I: prostopadłościenna, przejazdowa wieża bramna („brama górna”), skierowana wylotem w stronę miasta, do której prowadziła ulica wychodząca z południowo-zachodniego narożnika Rynku, oraz – usytuowana na południe od niej – prostopadłościenna baszta. Całość założenia była nadal otoczona fosą, w którą włączona została Młynówka, stanowiąca element systemu obronnego.

Faza III (XIV/XV w.)

W tym czasie rozbudowie uległ system obronny zamku, na który złożyło się jedno lub dwa międzymurza, dotychczas potwierdzone jedynie od strony miasta – po stronie północnej i północno-wschodniej założenia. W strefie prostopadłościennej, przejazdowej wieży bramnej utworzono wówczas krótką szyję bramną.

Wątpliwości budzi przebieg systemu międzymurzy po wschodniej stronie zamku, zwłaszcza w rejonie prostopadłościennej baszty, gdzie układ ten prawdopodobnie został zakłócony w wyniku późniejszych przebudów u schyłku średniowiecza. Niejednoznaczna jest także jego rekonstrukcja po wschodniej i zachodniej stronie założenia – obecnie całkowicie nieczytelnej. Niewykluczone, że niektóre fragmenty tych struktur przetrwały w postaci tarasów ogrodowych przy obecnej Bibliotece Miejskiej.

Faza IV (XV/XVI w.)

Kolejna zasadnicza przebudowa zamku miała miejsce pod koniec XV i na początku XVI wieku, obejmując przede wszystkim południową i południowo-wschodnią część rezydencji. Wówczas, po uprzednim wyburzeniu fragmentu muru kurtynowego z fazy I, wzniesiono nowe założenie pałacowe, zlokalizowane po południowej stronie kompleksu rezydencjonalnego. Budynek ten, o rzucie trapezu, miał boki długości 30 i 37,5 m oraz szerokość od 15 do 15,5 m; południowa ściana osiągała grubość około 3,8 m. Nowa zabudowa wykraczała wyraźnie w kierunku wschodnim poza pierwotny obrys murów obwodowych.

W sąsiedztwie nowego pałacu, w południowo-wschodniej części założenia, wzniesiono cylindryczną basztę (basteję?) o średnicy 15,45 m i grubości murów sięgającej 3,8 m. Budowla została zaopatrzona w ozdobny, dookolny, profilowany cokół z piaskowca. Od północy prowadziło do niej wejście o szerokości 1,1 m.

Pomiędzy prostopadłościenną basztą z fazy II a nowo powstałą cylindryczną basteją poprowadzono charakterystyczny, łukowaty w przebiegu odcinek kurtyny o szerokości 3,5 m. Najpewniej wraz z drugim, analogicznym murem o szerokości około 3 m, łączącym basztę z systemem międzymurzy z fazy III, tworzył on potężną szyję bramną dla nowo utworzonej bramy („bramy dolnej”), prowadzącej z zamku do zaplecza gospodarczego (dzisiejsza ul. Królowej Jadwigi). Układ ten zamykał również – od strony północnej i wschodniej – nowo utworzony dziedziniec zamkowy o trapezowym rzucie, zlokalizowany na wschód od murów obwodowych z fazy II, sąsiadujący bezpośrednio z nowym skrzydłem zamkowym, basztą, basteją i przepustem wodnym nad Młynówką.

W tej samej fazie budowy zachodni odcinek muru obwodowego zamku wzmocniono przyporami. Starszy budynek pałacowy z fazy II (prawdopodobnie wieża mieszkalna) funkcjonował nadal w niezmienionej formie. Podobnie jak w poprzednich okresach, całe założenie otoczone było fosą.

Faza V (1546–47)

Wówczas rozpoczęto budowę renesansowej rezydencji dla księcia Fryderyka III legnicko-brzeskiego, według projektu Franciszka Parra. Przedsięwzięcie to doprowadziło do zasadniczego przekształcenia dotychczasowej średniowiecznej siedziby, której stan techniczny – po pożarach i katastrofach budowlanych z lat 1428, 1503 i 1510 – był opłakany.

Najprawdopodobniej dopiero wtedy zabudowania zamkowe uzyskały formę zwartych skrzydeł o charakterystycznym, łamanym przebiegu. Jednym z najcenniejszych elementów tej fazy była wysokiej klasy artystycznej, trójdzielna kompozycja portalowa o cechach wczesnorenesansowych, ujęta po bokach w dwa ozdobne okna i zwieńczona szerokim pasem fryzowym obejmującym całość założenia. W centralnej części portalu wykuto popiersia fundatorów – księcia Fryderyka III legnickiego (po lewej) oraz jego żony Katarzyny von Mecklenburg-Schwerin (po prawej), flankowane przez ich tarcze herbowe.

Nad wejściem, w półkolistym frontonie, umieszczono łaciński napis:

DIVO RENGNANTE PER DINANDO DIVIHA FAVEITE GRA TIA ROMANORVM VAGARIE AC BOM KIMIK ETC RECE ARCHID VCE AVSTRIE NEC MON SVPREMO DVGE SILESIE ECT PRINCIPE NO STRO GLORISISSIMO ISTA ARCIS PARS AB ILLVST RI PRINCIPE DOMINO FRIDERICO IVHIORE DVCE SILE OIE LEGNICESI BREGENSI ETC EDIFACARI INCEPT A EST AN NO DOMINI MILLESIMO GVINGVETISSIMO QVADEAGESIMMO SE A TO ET VICISSIM ANNO DOMINI MILLESIMO QWINGENTE SINO QVADRAGESIMO SEPTIMO

W tłumaczeniu:

„Za panowania szlachetnego Ferdynanda, z łaski Bożej króla Rzymian, Węgrów i Czech etc., arcyksięcia austriackiego i najwyższego księcia Śląska, naszego najsławniejszego władcy, ta część zamku została przez Jaśnie Oświeconego Księcia Pana Fryderyka Młodszego, księcia śląskiego na Legnicy, Brzegu etc., przebudowana w Roku Pańskim 1546 oraz powtórnie w Roku Pańskim 1547.”

W trakcie renesansowej przebudowy, w miejscu późnośredniowiecznych umocnień (być może dawnej wieży bramnej przejazdowej), wzniesiono sklepiony budynek bramny.

W bezpośrednim sąsiedztwie zamku zaczęły powstawać pierwsze murowane siedziby nieksiążęce, m.in. kamienica rodu Schweinichenów, związanego z dworem książąt legnicko-brzeskich, zwłaszcza z księciem Henrykiem XI (1539–1588), oraz wczesnorenesansowy Dom Schramma z 1544 roku.

Faza VI (1588 r.)

Odbudowa jednej z wież zamkowych (prawdopodobnie bastei południowo‑wschodniej) z przeznaczeniem na łaźnię.

Faza VII (1708–1711)

Ostatnie poważne prace budowlane na terenie zamku. Adaptacja opuszczonego skrzydła południowo-wschodniego na kaplicę p.w. NMP dla chojnowskich katolików, którym odebrano kościół parafialny p.w. NMP. Budowa wieżyczki znanej z widoku F. B. Wernhera. Kaplica, zniszczona przez pożary w 1762 i 1767 r, wraz z całym skrzydłem została rozebrana w 1768 r.

Typ budowli

Zamek z wieżą typu bergfried, nizinny, miejski.

Konkretne wzmianki o obiekcie: BIMLER 1943, s. 73–79; BOGUSZEWICZ 2010, s. 168, 170, 187; GOEBEL, LENKOW 1986; GRUNDMANN 1982, s. 29–30; GRUNDMANN 1987, s. 11–13; GUERQUIN 1957, s. 42–43; GUERQUIN 1974, s. 110; GUERQUIN 1984; KACZMAREK-LÖW 2010; KAJZER, KOŁODZIEJSKI, SALM 2001, s. 129–131; KASTEK, MRUCZEK 2016; KNIE 1845; KOZAK, STEINBORN 1971, s. 79–83; LUCAE 1689; LUTSCH 1891, s. 312; MRUCZEK 2003, s. 223–227; MÜLLER 1837; MÜLLER 1844, s. 259–260; PILCH 1978, s. 34–35; PILCH 2005, s. 49–50; ROMANOW, PIWKO 1995, s. 113–114; SCHOLZ 1869, s. 426–431; STEINBORN 1959, s. 68–72.

@collection{Bimler_1943,

title = {Die schlesischen Massiven Wehrbauten. Bd. IV: F\"{u}rstentum Liegnitz},

author = {K. Bimler},

year  = {1943},

date = {1943-01-01},

urldate = {1943-01-01},

publisher = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@book{boguszewicz_2010,

title = {Corona Silesiae: zamki Piast\'{o}w f\"{u}rstenberskich na po\ludniowym pograniczu ksi\k{e}stwa jaworskiego, \'{s}widnickiego i zi\k{e}bickiego do po\lowy XIV wieku},

author = {A. Boguszewicz},

year  = {2010},

date = {2010-01-01},

urldate = {2010-01-01},

number = {39},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{goebel1986,

title = {Chojn\'{o}w i okolice},

author = {W. Goebel and E. Lenkow},

year  = {1986},

date = {1986-01-01},

urldate = {1986-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{grundmann_burgen_1982,

title = {Burgen, Schl\"{o}sser und Gutsh\"{a}user in Schlesien, Bd. 1. Die mittelalterlichen Burgruinen und Wohnt\"{u}rme},

author = {G\"{u}nther Grundmann},

year  = {1982},

date = {1982-01-01},

urldate = {1982-01-01},

volume = {1},

address = {Frankfurt am Main},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{grundmann_burgen_1987,

title = {Burgen, Schl\"{o}sser und Gutsh\"{a}user in Schlesien, Bd. 2: Schl\"{o}sser und Feste H\"{a}user der Renaissance},

author = {G\"{u}nther Grundmann},

year  = {1987},

date = {1987-01-01},

urldate = {1987-01-01},

address = {W\"{u}rzburg},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{guerquin_1957,

title = {Zamki \'{s}l\k{a}skie},

author = {Bohdan Guerquin},

year  = {1957},

date = {1957-01-01},

urldate = {1957-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{guerquin_1974,

title = {Zamki w Polsce},

author = {B. Guerquin},

year  = {1974},

date = {1974-01-01},

urldate = {1974-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{guerquin_1984,

title = {Zamki w Polsce},

author = {Bohdan Guerquin},

year  = {1984},

date = {1984-01-01},

urldate = {1984-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{kaczmarek-low2010,

title = {Wendel Roskopf architekt wczesnego renesansu. Mit i rzeczywisto\'{s}\'{c}},

author = {K. Kaczmarek-L\"{o}w},

year  = {2010},

date = {2010-01-01},

urldate = {2010-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{kajzer_kolodziejczyk_salm_2001,

title = {Leksykon zamk\'{o}w w Polsce},

author = {J. Kajzer and S. Ko\lodziejczyk and J. Salm},

year  = {2001},

date = {2001-01-01},

urldate = {2001-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@techreport{kastek2016b,

title = {Sprawozdanie z ratowniczych bada\'{n} archeologiczno-architektonicznych zwi\k{a}zanych z budow\k{a} sieci gazowej na potrzeby budynk\'{o}w mieszkalnych przy ulicach: Chmielnej, B. G\lowackiego, T. Rejtana i J. U. Niemcewicza w Chojnowie w 2016 r.},

author = {T. Kastek and Roland Mruczek},

year  = {2016},

date = {2016-01-01},

address = {Wroc\law},

institution = {Wojew\'{o}dzki Urz\k{a}d Ochrony Zabytk\'{o}w we Wroc\lawiu},

note = {maszynopis w archiwum Wojew\'{o}dzkiego Urz\k{e}du Ochrony Zabytk\'{o}w we Wroc\lawiu},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {techreport}

}

@book{kozak1971,

title = {Z\lotoryja-Chojn\'{o}w-\'{S}wierzawa},

author = {S. w Kozak and B. Steinborn},

year  = {1971},

date = {1971-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Lucae1689,

title = {Schlesiens curieuse Denckw\"{u}rdigkeiten oder vollkommmene Chronika von Ober- und Nieder-Schlesien […]},

author = {F. Lucae},

year  = {1689},

date = {1689-01-01},

urldate = {1689-01-01},

address = {Franckfurt am M\"{a}yn},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Lutsch1891,

title = {Verzeichnis der Kunstdenkm\"{a}ler der Provinz Schlesien: Bd. III, Die Kunstdenkm\"{a}ler des Regierungsbezirk Liegnitz},

author = {H. Lutsch},

year  = {1891},

date = {1891-01-01},

urldate = {1891-01-01},

address = {Breslau},

note = {Bor\'{o}w Polski, s. 70-71;},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@phdthesis{mruczek_2003,

title = {Zamki wie\.{z}owe na \'{S}l\k{a}sku w \'{s}redniowieczu},

author = {R. Mruczek},

year  = {2003},

date = {2003-01-01},

urldate = {2003-01-01},

address = {Wroc\law},

school = {Wydzia\l Architektury Politechniki Wroc\lawskiej},

note = {praca doktorska napisana na Wydziale Architektury Politechniki Wroc\lawskiej pod kierunkiem prof. J. Rozp\k{e}dowskiego},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {phdthesis}

}

@book{muller_1844,

title = {Vaterl\"{a}ndische Bilder, in einer Geschichte und Beschreibung der alten Burgfesten und Ritterschl\"{o}sser Schlesiens (beider Antheile) so wie der Grafschaft Glatz},

author = {K. A. M\"{u}ller},

year  = {1844},

date = {1844-01-01},

urldate = {1844-01-01},

address = {Glogau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Pilch1978,

title = {Zabytki architektury Dolnego \'{S}l\k{a}ska},

author = {J. Pilch},

year  = {1978},

date = {1978-01-01},

urldate = {1978-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Pilch2005,

title = {Leksykon zabytk\'{o}w architektury Dolnego \'{S}l\k{a}ska},

author = {J. Pilch},

year  = {2005},

date = {2005-01-01},

urldate = {2005-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{romanow1995,

title = {[Chojn\'{o}w, st. 9, gm. loco, woj. legnickie, AZP 77-20/-]},

author = {J. Romanow and R. Piwko},

year  = {1995},

date = {1995-01-01},

journal = {Informator Archeologiczny: badania},

volume = {29},

pages = {113-114},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{scholz1869,

title = {Chronik der Stadt Haynau in Schlesien},

author = {T. Scholz},

year  = {1869},

date = {1869-01-01},

address = {Haynau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@collection{\ssCDS07,

title = {CDS VII = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur schlesischen Geschichte, Bd. VII},

author = {7 CDS},

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen},

year  = {1903},

date = {1903-01-01},

urldate = {1903-01-01},

booktitle = {Regesten zur schlesischen Geschichte},

volume = {VII},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssknie_1845,

title = {Alphabetisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller D\"{o}rfer, Flecken, St\"{a}dte und andere Orte der K\"{o}nigl. Preu\ss. Provinz Schlesien, nebst beigef\"{u}gter Nachweisung von der Eintheilung des Landes nach den Bezirken der drei K\"{o}niglichen Regierungen, den darin enthaltenen F\"{u}rstenth\"{u}mern und Kreisen, mit Angabe des Fl\"{a}cheninhaltes, der mittlern Erhebung \"{u}ber die Meeresfl\"{a}che, der Bewohner, Geb\"{a}ude, des Viehstandes u.s.w.},

author = {J. G. Knie},

editor = {J. G. Knie},

year  = {1845},

date = {1845-01-01},

urldate = {1845-01-01},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub06b,

title = {SUb IV = Schlesisches Urkundenbuch. Tom IV},

author = {IV SUB},

editor = {W. Irgang},

year  = {1988},

date = {1988-01-01},

urldate = {1988-01-01},

address = {K\"{o}ln-Weimar-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@book{steinborn1959,

title = {Z\lotoryja-Chojn\'{o}w-\'{S}wierzawa. Zabytki sztuki regionu},

author = {B. Steinborn},

year  = {1959},

date = {1959-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

Plany i ikonografia

Zdjęcia

Rekonstrukcje cyfrowe