Kluczbork, zamek

Przynależność administracyjna i toponomastyka

Obecna: Kluczbork (Kreuzburg, Kr. Kreuzburg, MBl. 2962), gm. loco, pow. Kluczborski, woj. opolskie

Przynależność historyczna: księstwo wrocławskie, księstwo głogowskie, księstwo oleśnickie, księstwo legnicko-brzeskie

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Na krawędzi podmokłej doliny Stobrawy, w E części miasta, w obrębie fortyfikacji miejskich, przy Bramie Polskiej.

Wybór źródeł do dziejów miejscowości i obiektu

• 1252 – wymienione miasto (civitas Cruceburch) (SUb, III, nr 48)
• 1292-1293 – wymieniony okręg miejski (territorio Cruceburgensi, districtus civitatis Cruziburc) (SUb, VI, nr 68, 104)
• 1294 – Henryk V wrocławski potwierdził Henrykowi III głogowskiemu jego zdobycze terytorialne, w tym miasto Kluczbork (SUb, VI, nr 144; LuBS, II, s. 3-8)
• 1297 – landwójt Mikołaj (advocatus provincialis terre nostre Cruceburg) (SUb, VI, nr 317)
• 1312 – wymienione miasto z dystryktem (Cruczeburg cum suo districtu) (LuBS, I, s. 121)
• 1323 – Konrad I oleśnicki odstąpił Bolesławowi legnickiemu część swoich ziem, w tym miasto i zamek (civitate et castro) Kluczbork (LuBS, II, s. 12-13)
• 1329 – Jan Luksemburski zhołdował księcia Bolesława legnickiego z jego posiadłości, w tym miasta i zamku (burk) Kluczbork (LuBS, I, s. 303)
• 1331 – Bolesław legnicki i jego syn Ludwik przejęli w lenno od Jana Luksemburskiego podległe im ziemie, w tym Kluczbork z zamkiem (Chreuczpurg cum castrum) (LuBS, I, s. 306)
• 1342 – król Kazimierz Wielki przyrzekł książętom śląskim zwrócić zastawione mu miasta, w tym Kluczbork, po spłacie całkowitej sumy zastawu (LuBS, I, s. 317-318)
• 1343 – książęta legniccy Wacław i Ludwik oddali w lenno Janowi Luksemburskiemu swoje ziemie, w tym Kluczbork (LuBS, I, s. 321)
• 1356 – król Kazimierz Wielki przekazał miasto Karolowi IV Luksemburskiemu (LuBS, I, s. 332)
• 1359 – podział ziem między książętami Wacławem i Ludwikiem; drugi z nich miał przejąć Kluczbork (LuBS, I, s. 337-341)
• 1367 – cesarz Karol IV, na wypadek śmierci Władysława opolskiego bez męskiego potomka, zezwolił na przejęcie jego ziem, w tym Kluczborka, przez córkę Katarzynę lub inną (LuBS, II, s. 308)
• 1368 – król Kazimierz Wielki przekazał Ludwikowi brzeskiemu swoje prawa do Kluczborka (LuBS, I, s. 342-343)
• 1396 – Ludwik I brzeski przekazał księciu Henrykowi panu Lubina miasta Kluczbork, Byczynę i Wołczyn (LuBS, I, s. 350-351)
• 1400 – podział posiadłości między książętami brzeskimi Ludwikiem i Henrykiem; Kluczbork wykupił i włączył do swojej dzielnicy Ludwik (LuBS, I, s. 352-354)
• 1432 – biskup wrocławski Konrad wraz z innymi książętami śląskimi sprzedali husytom zamek Otmuchów i miasta Niemczę oraz Kluczbork (LuBS, II, s. 250)
• 1434 – zamek zniszczony przez husytów (Piekalski, Żurek 1993, s. 177)
• 1449 – książę Bernard opolski sprzedał kuzynowi Mikołajowi opolskiemu swoje okręgi i miasta Kluczbork oraz Byczynę (LuBS, I, s. 400)
• 1469 – król Maciej Korwin zhołdował Fryderyka I legnickiego z jego ziem, w tym Kluczborka (LuBS, I, s. 452)
• 1504 – podział ziem między książętami legnickimi Fryderykiem i Jerzym; drugi z nich uzyskał miasto i zamek Kluczbork (LuBS, I, s. 469)
• 1506 – książęta legniccy Fryderyk i Jerzy sprzedali z prawem wykupu za 4000 guldenów Janowi opolskiemu miasta Kluczbork i Byczynę wraz z okręgami (LuBS, I, s. 474-476)
• 1522 – margrabiowie brandenburscy Kazimierz i Jerzy przyrzekli po śmierci księcia Jana opolskiego przekazać należny im okręg kluczborsko-byczyński Fryderykowi legnicko-brzeskiemu (LuBS, II, s. 659-660)

Opis obiektu

Średniowieczne założenie zamkowe w Kluczborku zostało całkowicie zniszczone, a na jego miejscu pod koniec XVI wieku wzniesiono nowy zamek z graniastosłupową wieżą. W 1720 roku zamek ten został przebudowany na barokowy pałac, który pełnił funkcję siedziby administracji kluczborskich dóbr cesarskich. Budynek był sukcesywnie modyfikowany: w 1854 roku dodano drugą kondygnację, a w 1907 roku dawna wieża zamkowa została przekształcona w wieżę ciśnień, wyposażoną w dwustopniowy dach namiotowy. W latach 1931-1932 przeprowadzono skomplikowane prace budowlane, wyburzając dolne partie budynku, aby poprowadzić pod nim ulicę, co znacząco usprawniło komunikację w mieście.

Od 1959 roku w budynku tym funkcjonuje Muzeum im. Jana Dzierżona, które początkowo działało jako Oddział Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu, a od 1962 roku stało się samodzielnym muzeum regionalnym. Obecnie budynek, będący siedzibą muzeum, wyróżnia się w zabudowie Kluczborka. Jest to dwupiętrowa konstrukcja z wysokim poddaszem, zbudowana na planie prostokąta o wygiętych dłuższych bokach. Fundamenty i przyziemie budynku są przedłużeniem miejskiego muru obronnego, którego zachowane fragmenty przylegają do wieży od strony południowej. Budynek ten stoi poprzecznie w stosunku do ulicy biegnącej spod północno-wschodniego narożnika rynku, co dodatkowo podkreśla jego historyczne znaczenie i unikalną architekturę.

Ilustracje

Wzmianki konkretnie o tym obiekcie

SUb III, nr 48; SUb VI, nr 68, 104, 144, 317; LuBS I, s. 121, 303, 306, 317-318, 321, 332, 337-341, 342-343, 350-354, 400, 452, 469, 474-476; LuBS II, s. 3-8, 12-13, 308, 250, 659-660; Piekalski, Żurek 1993, s. 177; Müller 1837, s. 288; Lutsch 1894, s. 12-13; Guerquin 1957, s. 53; Weczerka 1977, s. 252

@book{guerquin_1957,

title = {Zamki \'{s}l\k{a}skie},

author = {Bohdan Guerquin},

year  = {1957},

date = {1957-01-01},

urldate = {1957-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Lutsch1891,

title = {Verzeichnis der Kunstdenkm\"{a}ler der Provinz Schlesien: Bd. III, Die Kunstdenkm\"{a}ler des Regierungsbezirk Liegnitz},

author = {H. Lutsch},

year  = {1891},

date = {1891-01-01},

urldate = {1891-01-01},

address = {Breslau},

note = {Bor\'{o}w Polski, s. 70-71;},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Muller1837,

title = {Vaterl\"{a}ndische Bilder, in einer Geschichte und Beschreibung der alten Burgfesten und Ritterschl\"{o}sser Schlesiens},

author = {K. A. M\"{u}ller},

year  = {1837},

date = {1837-01-01},

urldate = {1837-01-01},

address = {Glogau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{piekalski_ze_1993,

title = {Ze studi\'{o}w nad siedzibami obronnymi p\'{o}\lnocno-wschodniego pogranicza \'{S}l\k{a}ska w XIII-XVII w.},

author = {J. Piekalski and A. \.{Z}urek},

year  = {1993},

date = {1993-01-01},

urldate = {1993-01-01},

journal = {Studia Archeologiczne},

volume = {t. 24},

pages = {176},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@collection{\sslehns_i_1881,

title = {LuB 1 = Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen F\"{u}rstenth\"{u}mer im Mittelalter, Bd. 1},

author = {C. Gr\"{u}nhagen and H. Markgraf},

editor = {C. Gr\"{u}nhagen and H. Markgraf},

year  = {1881},

date = {1881-01-01},

urldate = {1881-01-01},

booktitle = {Publicationen aus den k\"{o}niglichen preu\ssischen Staatsarchiven Bd. 7},

address = {Leipzig},

note = {Publicationen aus den k\"{o}niglichen preu\ssischen Staatsarchiven Bd. 7; alternatywne skr\'{o}ty: LuBS, LBuS},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssLuB,

title = {LuB 2 = Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen F\"{u}rstenth\"{u}mer im Mittelalter. Bd. 2},

author = {C. Gr\"{u}nhagen and H. Markgraf},

editor = {C. Gr\"{u}nhagen and H. Markgraf},

year  = {1883},

date = {1883-01-01},

urldate = {1883-01-01},

booktitle = {Th. Leipzig},

volume = {II},

address = {Leipzig},

note = { alternatywne skr\'{o}ty: LuBS, LBuS},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub03,

title = {SUB III = Schlesisches Urkundenbuch. Tom III},

author = {III SUB},

year  = {1984},

date = {1984-01-01},

urldate = {1984-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub06,

title = {SUb VI = Schlesisches Urkundenbuch. Tom VI: 1291-1300},

author = {VI SUB},

editor = {H. Appelt and J. Menzel and W. Irgang},

year  = {1998},

date = {1998-01-01},

urldate = {1998-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@book{Weczerka1977,

title = {Handbuch der Historischen St\"{a}tten \textendash Schlesien},

author = {H. Weczerka},

year  = {1977},

date = {1977-01-01},

urldate = {1977-01-01},

address = {Stuttgart},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}