Kowalów, gm. Wiązów, motte

Przynależność administracyjna i toponomastyka

Obecna: Kowalów (niem. Hermsdorf), gm. Wiązów, pow. strzeliński, woj. dolnośląskie

Przynależność historyczna: księstwo wrocławskie, księstwo głogowskie, księstwo oleśnickie, księstwo legnicko-brzeskie

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

W obrębie podmokłej doliny niewielkiego cieku, 1,3 km na południowy-zachód od południowego krańca wsi Kowalów. Uwaga: Obiekt identyfikowany z zaginionym folwarkiem Schwegorn/Kapsdorf.

Wybór źródeł do dziejów miejscowości i obiektu

• 1370 – Bolko III Ziębicki sprzedał Konradowi von Reideburg dobra Swegorn i Kęszyce, wraz z zabudowaniami, wszelkimi pożytkami i dochodami, a także prawem niższego i wyższego sądownictwa. Książę zwolnił te dobra z obowiązku służby z wierzchowcem (Engelbert 1920, s. 116; Eistert 1931).
• 1371 – Konrad von Reideburg przekazał dobra Swegorn i Kęszyce jako uposażenie swojej żonie Klarze z Raussendorfów (Engelbert 1920, s. 117; Eistert 1931).
• 1381 – Konrad von Reideburg wraz z żoną sprzedali za 500 grzywien joannitom z Oleśnicy Małej dobra Schwegorn i Kęszyce, wraz z zagrodami (Höfe), budynkami (Häuser), mieszkaniami (Wohnungen), innymi zabudowaniami (Gebäude), pomieszczeniami (Gezimmer) oraz umocnieniami (Festungen), folwarkiem i czynszami. Książę zwolnił joannitów z obowiązku kwaterunku i nadał im przywilej wyższego i niższego sądownictwa (Engelbert 1920, s. 117; Eistert 1931).
• 1385 – wzmiankowane 9-łanowe allodium Swegorn (Eistert 1931).
• 1421 – przy okazji inkorporacji kościoła parafialnego w Wiązowie do kolegiaty otmuchowskiej wspomniano, że wieś Swegern ma płacić przyszłemu wikaremu z Wiązowa 6 grzywien dziesięciny (Engelbert 1920, s. 118).
• 1449 – wzmiankowane opustoszałe dobra Schwegern, które joannici z Oleśnicy Małej zastawili za 80 guldenów węgierskich Jerzemu Redernowi z Wyszonowic i jego dziedzicom (Eistert 1931).
• 1520 – Jerzy von Redern zapisał jako oprawę wdowią swojej żonie Annie swoje dobra, w tym Schwiegern (Eistert 1931).
• 1564 – Krzysztof von Redern przekazał przypadłe mu po ojcu Jerzym dobra, w tym Schwigern, bratu Wacławowi. Jednak jeszcze w 1567 r. zgłaszał do nich pretensje (Eistert 1931).
• 1601 – komtur joannitów uznał roszczenia posiadaczy Wawrzyszowa i obiecał zapłacić tamtejszemu plebanowi zaległe dziesięciny z ostatnich 15 lat, od kiedy pola w pustej wsi Kapsdorff leżały odłogiem (Adamska 2019, s. 250).
• 1641 – wzmiankowany Kapsdorfer Wald we wsi Kowalów, z którego joannici sprzedali drewno; znajdowały się tam również łąki i staw (Engelbert 1920, s. 118).
• 1693 – spadkobiercy Ernesta Fryderyka von Wentzky und Petersheyde z Wyszonowic sprzedali Krzysztofowi Prätoriusowi von Richthofen dobra Wyszonowice i inkorporowane do nich przynależności, w tym Schwieger (Eistert 1931).
• 1729 – Krzysztof Prätorius von Richthofen zapisał testamentem bratu swoje dobra, w tym Schwiegeren (Eistert 1931).

Opis obiektu

Znacznie zniwelowane grodzisko stożkowate, założone na planie czworoboku o zaokrąglonych narożach i wymiarach około 22 x 27 metrów. Wzniesienie nieznacznie wystaje ponad poziom fosy, której szerokość wynosi około 7 metrów. Możliwe, że pierwotnie obiekt otaczał jeszcze wał zewnętrzny, którego ślady są najlepiej widoczne w części zachodniej, gdzie jego rozsypisko ma szerokość około 8 metrów. Prawdopodobnie gródek był częścią większego założenia – ufortyfikowanego folwarku o prostokątnym planie i wymiarach około 87 x 118 metrów, położonego w północno-wschodnim narożniku. Teren folwarku otaczał wąski rów zasilany wodami niewielkiego cieku, a prawdopodobnie na krawędzi plateau usypany był wał (podwalina częstokołu?). Od strony zachodniej, w niewielkiej odległości od tego założenia, znajduje się grobla o długości około 300 metrów, przebiegająca w kierunku północ-południe. Przecinający w poprzek dolinę cieku nasyp pierwotnie spiętrzał wodę stawu, położonego na wschód od niego.

Chronologia

Ilustracje

Dokumentacja w ramach projektu „Od grodu do zamku“

Wzmianki konkretnie o tym obiekcie

Engelbert 1920, s. 116-118; Eistert 1931; Adamska 2019, s. 250

@book{adamska2019,

title = {Wie\'{s} \textendash miasteczko \textendash miasto. \'{S}redniowieczne osadnictwo w dorzeczu g\'{o}rnej i \'{s}rodkowej O\lawy},

author = {D. Adamska},

year  = {2019},

date = {2019-01-01},

address = {\Lomianki},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{eistert1931,

title = {Das untergegangene Dorf Schwegorn bei Ruppersdorf},

author = {K. Eistert},

year  = {1931},

date = {1931-01-01},

journal = {Heimatbl\"{a}tter f\"{u}r den Kreis Strehlen},

number = {9},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{engelbert1920,

title = {Wiesche und Schwegorn (Kapsdorf). Zwei ehemaligen Siedlungen zwischen Grottkau und Wansen},

author = {K. Engelbert},

year  = {1920},

date = {1920-01-01},

journal = {Zeitschrift des Vereins f\"{u}r Geschichte und Altertum Schlesiens},

volume = {54},

pages = {113-119},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}