Szobiszowice, dwór

Przynależność administracyjna

Obecna: dzielnica miasta Gliwice

Historyczna: księstwo opolskie, księstwa kozielsko-bytomskie, księstwo gliwickie

Lokalizacja i stan zachowania obiektu

Zamek położony jest w Gliwicach przy ul. Dworskiej na lekko pochyłym terenie opadającym w kierunku doliny rzeki Kłodnicy. Budynek niszczał do lat 90-tych XX w., został zabezpieczony przez gminę (miasto Gliwice- dach i fundamenty), a obecnie prowadzony jest remont przez nowego właściciela.

Topomonastyka

• 1276 – Sobischowitz (SUb nr 290)
• 1297  – Sobischowic (CDS VII reg. 2478)
• Ok. 1305 – Sobyssowitz (CDS XIV s.96 i 97)
• 1510 i 1511 – Petersdorf (CHRZĄSZCZ, Beiträge… s. 683)

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu  na podstawie przyczynków źródłowych

• 1276 – Piotr ze Sławikowa (SUb nr 290)
• 1297 – Paszko, syn Warmunda (CDS VII reg. 2478)
• Przed 1403 – Jan z Konar
• 1403 – Paszko z Goczesdorf (CHRZĄSZCZ, Beiträge… s. 680 i 681)
• 1480 – Jan Nepaski z żoną Dorotą
• 1483 – Mikołaj Nepaski z żoną Machną (HORWAT s. 78)
• 1492 – Mikolaj i Jan książęta opolscy
• 1511 – Mikołaj Nepaski i Waclaw Nepaski (CHRZĄSZCZ, Beiträge… s. 682)
• 1603 – Jan Młodszy Trach (IGĂLFFY VON IGĂLY s. 138)
• 1629-1645 – Wilhelm Trach z żoną Jadwigą ur. Przyszowską (CHRZĄSZCZ, Beiträge… s. 684 i 685)
• 1649 – Jan Welczek, (CHRZĄSZCZ, Beiträge… s. 685)
• własność rodziny Welczków do 1945 r.

Historia budowlana obiektu

Przy zamku nie prowadzono żadnych systematycznych badań. Jedynie w czasie zabezpieczania budynku prowadzono nadzór archeologiczny przy odkopywaniu fundamentów.

Pierwsza wzmianka o zamku jest dość późna i pochodzi z 1714 r (SĘKOWSKI 2033, II s. 57). Jako pośrednią wzmianką o zamku można przyjąć twierdzenie J. Chrząszcza, że Jan Welczek mieszkał w Szobiszowicach (od 1649 r.), bowiem na służbie utrzymywał woźnicę i pisarza (CHRZĄSZCZ, Beiträge… s. 686).

Jednakże zamek jest budowlą znacznie starszą. Budowla składa się z 3 części i ślady rozbudowy widoczne są wewnątrz (brak tynków), gdyż wewnątrz warstwy murów, zwłaszcza z cegieł, nie odpowiadają sobie poziomami.

Faza I

Budynek wzniesiono z kamienia wapiennego i cegły. Najstarszą jego częścią wydaje się być płd. fragment wraz z przelotową sienią. Był to dwór typu kamienica i z uwagi na zastosowany wątek niderlandzki murów z cegły można przyjąć jego powstanie na ok. 1580 r. Nie stwierdzono obecności murów o wątku gotyckim, natomiast w murach występuje cegła gotycka, pochodząca być może z rozbiórki starszego obiektu. Ta część jest niepodpiwniczona, sień sklepiona jest kolebkowo-krzyżowo. Pomieszczenie w narożniku płd.-wsch. nakryte jest sklepienie kolebkowo-krzyżowym ze szwem, a w pozostałej części są płaskie sufity.

Faza II

Jako kolejny element budowli powstała płn.-zach. część na którą składają się dwa sklepione kolebkowo-krzyżowo pomieszczenia. Jedynie pod tą częścią znajdują się dwie piwnice sklepione kolebkowo. Pomiędzy pomieszczeniami zachował się późnorenesansowy profilowany portal o bardzo prostym kroju. Został on przeniesiony z innego miejsca na co wskazuje jego wtórne wmurowanie.

Faza III

Jako ostatni człon powstała część płn.-wsch. z wieżą mieszczącą obecnie klatkę schodową. Wieża obecnie nie istnieje, ale została zaznaczona na rysunku F. B. Wernera przedstawiającym panoramę Gliwic. Pozostałością wieży jest duża przypora w narożniku płn.-wsch., ukształtowana w mało logiczny sposób. Stanowi ona z pewnością pozostałość latryny. W żadnym narożniku budowli nie ma wejścia do wieży. Na parterze jest to logiczne, bo przebiegał przez nią kanał, a na piętrze dojście usytuowano obok wieży i do pomieszczenia ustępowego prowadził zewnętrzny drewniany podest. Pomieszczenia na parterze tej części mają sklepienia kolebkowo-krzyżowe, natomiast piętro w całości nakrywały drewniane stropy.

Faza IV (koniec XVIII w. lub XVIII/XIX w.)

Prawdopodobnie wówczas rozebrano wieżę i cały budynek podwyższono około 0,5 m, zakładając gzyms koronujący i przykryto budowlę dachem mansardowym.

W późniejszym czasie nie dokonywano już zmian w substancji budowlanej (SIEMKO 2022).

Typ obiektu

Zamek- nizinny, regularny, siedziba rycerska typu kamienica, wzniesiony w XVI w. i rozbudowany w XVII w. Brak jakichkolwiek śladów umocnień.   

Plany

Zdjęcia