Borów Polski, st. 2, gm. Nowe Miasteczko

Przynależność administracyjna

Obecna: Borów Polski (niem. Windisch Borau) gm. Nowe Miasteczko, pow. nowosolski, woj. lubuskie; stan. 2, AZP 51/67-15.

Przynależność historyczna: księstwo wrocławskie, księstwo legnicko-brzeskie, księstwo nysko-otmuchowskie

Lokalizacja

Na łagodnie opadającym stoku niewielkiego wyniesienia, w centralnej części wsi, około 100 m na północ od kościoła.

Wybór źródeł do dziejów miejscowości i dóbr ziemskich:

• 1295 – folwark we wsi Borow Polonicali posiadał kasztelan kożuchowski Teodoryk Pesna (SUb, VI, nr 196, 202)
• 1391 – Henryk Rechenberg z Borowa Polskiego (Kd, VI, 661)
• 1414 – siedzieli tu bracia Mikołaj, Henryk, Günter i Klemens von Rechenberg, którzy ufundowali kościół (CDS, XXIV, s. 71)
• 1438 – poświadczeni Rechenbergowie w Borowie Polskim (CDS XXIV, s. 73)
• 1458-1477 – wzmiankowany Melchior Rechenberg, w tym w 1458 r. jako dziedziczny pan Borowa Polskiego (CDS, XXIV, s. 75-77, 114)
• 1484 – podział dóbr miedzy braćmi Mikołajem, Melchiorem, Kasprem, Baltazarem, Klemensem i Janem von Rechenberg; Borów Polski z dworem [Hof] i dwoma folwarkami otrzymali Melchior i Kemens (CDS, XXIV, s. 79)
• 1485-1497 – Melchior i Rechenbergowie z Borowa Polskiego (CDS, XXIV, s. 79; XXXII, s. 60; Sinapius I, 115)
• 1485-1487 – Klemens Rechenberg z Borowa Polskiego (CDS, XXIV, s. 79, 191)
• 1497-1537: Jan Rechenberg z Borowa Polskiego, pan na Sławie i Kożuchowie (CDS, XXIV, s. 80-84, 100, 145, Sinapius I, s. 113-115)
• 1508 – Jerzy Rechenberg z Borowa Polskiego (CDS, XXIV, s. 108)
• 1510 – folwark w Borowie Polskim zniszczył pożar (Heinrich 1911, s. 547)
• 1536 – Jan von Rechenberg przekazał testamentem swoje dobra: brat Klemens z Borowa Polskiego otrzymał Sławę, jego syn Jerzy z Borowa Polskiego otrzymał Otyń, natomiast Melchior i Franciszek otrzymali Siedlisko, Bytom i Tarnów (Sinapius I, s. 115)
• 1537-1552 – Jerzy von Rechenberg, pan na Otyniu i Borowie Polskim, w latach 1548-1550 zbudował nowy dom [Haus] w Borowie Polskim (wg inskrypcji na tablicy erekcyjnej) (Sinapius I, s. 115)
• 1550-1598 – Jan Jerzy Rechenberg, pan na Otyniu i Borowie Polskim (Sinapius I, s. 116)

Opis obiektu

Średniowieczny dwór zbudowano na planie prostokąta o wymiarach 22,6 x 29 m, z głazów narzutowych uzupełnionych bazaltowymi okrzeskami układanymi warstwowo. Części NE zajmował pierwotnie dom mieszkalny o wymiarach 8 x 22,6 m, z którego do dnia dzisiejszego najlepiej zachowana jest ściana NE o wysokości 11 m i grubości 1,75 m. Widoczne są w niej dwa okna o wymiarach 1,26 x 2,40 m, zamurowane w trakcie budowy skrzydła renesansowego. Pierwotnie, jak się wydaje, mury obwodowe sięgały do poziomu fos, natomiast dziedziniec mógł być wyniesiony ponad jej dno na około 6 m. Szerokość otaczającej na całym obwodzie dworu fosy przekraczającej miejscami 20 m. Od strony SE przecina ją grobla stanowiąca być może relikt wjazdu.

Przeprowadzone badania archeologiczne wykazały, że zamek murowany zbudowany został na miejscu bliżej nieokreślonego drewniano-glinianego obiektu datowanego na początek XIV w., którego relikty odsłonięto pod sztucznym nasypem dziedzińca. W obrębie wykopów założonych w centralnej części dziedzińca odkryto relikty kamienno-ceglanego muru budynku dotychczas nieznanego skrzydła SW oraz studnię z cembrowiną zbudowaną z kamieni układanych na sucho. Przy elementach murowanych zamku (mur budynku mieszkalnego, studnia) nie stwierdzono śladów wkopów, co pozwala sądzić, że zostały one wzniesione sukcesywnie, równolegle z budową sztucznego nasypu dziedzińca

Między murem nowo odkrytego budynku a studnią odsłonięto częściowo dużych rozmiarów wkop, z którego wypełniska pozyskano bogaty materiał zabytkowy z XVI w. W połowie XVI w. zamek rozbudowano o skrzydło renesansowe zbudowane na rzucie prostokąta o wymiarach 22,6 x 12,2 m, z basztą w narożniku wschodnim. Baszta w dwóch dolnych kondygnacjach ma zachowane strzelnice. Łącznie z piwnicą w przyziemiu budynek miał cztery kondygnacje. Do budowy nowego skrzydła, jak i odbudowy średniowiecznego domu mieszkalnego użyto prawdopodobnie kamieni z rozbiórki SW części dworu oraz cegieł. W wyniku przebudowy podwoiła się powierzchnia mieszkalna budynku, którego całkowite wymiary wynosiły teraz 19 x 22,6 m.

Podczas badań archeologicznych pozyskano bogaty materiał zabytkowy, w tym liczne fragmenty ceramiki naczyniowej, m.in. kamionkowych pucharków ze śladami inskrypcji, fragmenty kafli piecowych garnkowatych i płytowych, kości zwierzęce, kościaną okładzinę, gwizdek, kostkę do gry, fragmenty szkła okiennego i naczyniowego, żelazne gwoździe, ćwieki, wrzeciądze, noże, okucie drzwi (?), sprzączkę, tasak rzeźnicki, brązowe okucie pasa (?), trzewik pochwy broni białej (?).

Bliżej nieokreślona budowla drewniano-gliniana z początku XIV w.; murowany dwuskrzydłowy dwór z XIV/XV–XV w., renesansowy dwór zwarty z lat 1548-1550.

Plany

Ikonografia i zdjęcia