Ryczeń, st. 4 (gm. Góra), motte

Przynależność administracyjna

Obecna: Ryczeń (Rützen, Kr. Guhrau, MBl. 2487), gm. Góra, pow. górowski, woj. dolnośląskie; stan. nr 4, AZP 80/69-23

Przynależność historyczna: księstwo głogowskie, księstwo ścinawskie, księstwo oleśnickie, księstwo wołowskie

Lokalizacja

W obrębie podmokłej doliny Baryczy, przy jej S brzegu, na SW od wsi.

Wybór źródeł do dziejów miejscowości i dóbr ziemskich:

• 1262 – dobra książęce we wsi Ruzen (SUb, III, nr 388)
• 1305 – wieś Reczena (LF, E, 272)
• 1310 – wieś włączona do okręgu górowskiego (RS 3121)
• 1345 – Jan ścinawski sprzedał Janowi Luksemburskiemu za 1500 grzywien połowę okręgu górowskiego, przy czym równowartość 500 grzywien stanowił otrzymany dwór [curia] Henryka Bibersteina w Ryczeniu (LuBS, I, 167; RŚl, I, nr 354)
• 1347 – Karol IV Luksemburski potwierdził Janowi ścinawskiemu jego posiadłości, w tym zamek Ryczeń [castrum Ritzen], który książę wykupił i miał prawo sprzedać (LuBS, I, 168; RŚl, I, nr 629)
• 1353 – Jan ścinawski sprzedał Henrykowi V żagańskiemu zamek [hus], który wcześniej posiadał jako lenno Henryk Bibrtstein zw. Stolcze (LuBS, I, s. 169-170; RŚl, II, nr 803)
• 1365 – Henryk V głogowski sprzedał swoje ziemie Konradowi oleśnickiemu, zachowując Górę i zamek Ryczeń [haus] do czasu spłaty pełnej sumy (CDS, XXVIII, s. 29)
• 1378 – podział księstwa głogowskiego, Ryczeń pozostał w dziale głogowskim (LuBS, I, 192)
• 1459 – Jerzy z Podiebradów potwierdził posiadłości książąt oleśnickich, wśród których znajdował się Ryczeń (LuBS, II, 60)
• 1495 – Władysław Jagiellończyk nadał ziemie Konrada oleśnickiego księciu Henrykowi ziębickiemu (LuBS, II, 110)
• 1512 – Karol ziębicki sprzedał okręg ryczeński Zygmuntowi Kurzbachowi ze Żmigrodu (LuBS, II, 114-115)

Zamek w Ryczeniu był ośrodkiem niewielkiego okręgu administracyjnego zw. Meseritz (Międzyrzecz), obejmującego kilkanaście wsi położonych między korytami Odry i Baryczy

Opis obiektu

Grodzisko stożkowate zachowane jest w postaci nasypu, założonego na planie czworoboku z zaokrąglonymi narożami. Wznosi się ponad 4 metry ponad poziom fosy. Wymiary nasypu u podstawy wynoszą 47 x 49 metrów, a u góry 24 x 25 metrów. Kopiec otoczony jest fosą o szerokości dochodzącej do 10 metrów. Pierwotnie dookolny rów zasilany był wodami rzeki Baryczy.

Przeprowadzone badania archeologiczne wykazały co najmniej trzy fazy zabudowy obiektu. Z najstarszą fazą wiązane są relikty bliżej nieokreślonej budowli drewniano-glinianej. Pozostałości tej budowli, w postaci warstwy zbutwiałego drewna, spalenizny oraz gliny, odkryto w zachodniej części wykopu I/1980 i południowej części wykopu I/1981. Obiekt ten, w bliżej nieokreślonych okolicznościach, uległ spaleniu.

Na jego miejscu, prawdopodobnie w XV wieku, wzniesiono budynek solidniejszej konstrukcji. Do jego budowy, prócz drewna i gliny, użyto kamieni polnych oraz cegły spajanej zaprawą wapienną. Z tą budowlą wiązać należy, jak się wydaje, relikty pieca kaflowego, odkryte w zachodniej części wykopu I/1980. Budynek ten również uległ spaleniu, na co wskazują znacznej miąższości warstwy pożarowe, stwierdzone w centralnej części kopca.

Na jego miejscu, być może z wykorzystaniem niektórych elementów starszego budynku, wzniesiono nowy budynek. Jego wygląd rekonstruować możemy między innymi dzięki rycinom F. B. Wernera. Na rycinach widoczny jest parterowy budynek założony na planie prostokąta, kryty wysokim dachem dwuspadowym z wejściem od strony południowej. Dom zajmował prawie całe plateau kopca otoczonego fosą połączoną z korytem Baryczy. Dojście do dworu zapewniała drewniana kładka. Prawdopodobnie reliktami tej budowli są odkryte w obrębie wykopów przy zachodnim i północnym skłonie nasypu skupiska kamieni, stanowiące rodzaj fundamentu. Budynek ten ogrzewany był zapewne piecem kaflowym. Obiekt funkcjonował co najmniej do lat 80. XVIII wieku, po czym uległ rozbiórce.

W XIX i XX wieku teren dawnego dworu prawdopodobnie wykorzystywano do wznoszenia na majdanie lekkiej konstrukcji budowli, takich jak drewniane szopy czy ziemianki. Podczas badań wykopaliskowych pozyskano liczne zabytki ruchome, w tym fragmenty ceramiki naczyniowej o barwach stalowoszarej, ceglastej i kremowej. Niektóre były pokryte szkliwem barwy zielonej, brązowej i czarnej. Ponadto odnaleziono nieliczne dna naczyń ze znakami garncarskimi, większość ze śladami odcinania, a także ułamki kafli garnkowych i płytowych, płytki posadzkowe, fragmenty gotyckich dachówek, fragmenty noży, groty strzał i bełtów, fragmenty większych grotów (włóczni?), ostrogę, kilkadziesiąt płytek zbroi, klucze, okucia budowlane, hak

z uchem, przecinak/dłuto, gwoździe, grudy żużla, fragment brązowej sprzączki pasa, kilka bliżej nieokreślonych ułamków brązowych blaszek oraz halerz miejski z mennicy w Lwówku Śląskim z pierwszej połowy XV wieku. Materiały te datowano na XIII/XIV-XV wiek oraz XVIII wiek.

Mapy i ikonografia

Zdjęcia

Dokumentacja w ramach projektu „Od grodu do zamku“

Wzmianki konkretnie o tym obiekcie

Müller 1837, s. 253; Schuster 1869, s. 101; Schuch 1879, s. 509-510; Behla 1888, s. 163-164; Hellmich 1930, s. 40; Hellmich 1934, s. 199-200; Kowalenko 1938, s. 291-292; Kramarek 1964, s. 142-157; Pazda 1976, s. 269; Pawłowski 1978, s. 327-328; Informator Archeologiczny 1981, s. 216; Informator Archeologiczny 1982, s. 250; Grundmann 1982, s. 162; Bryłowska 1982, s. 172; Nowakowski 2002, s. 409-421; Nowakowski 2008, s. 383-387; Kiarszys 2015, s. 131, 242-243; Nowakowski 2017, s. 414-415

@book{Demidziuk1999,

title = {Archiwalia archeologiczne z terenu Wroc\lawia do 1945 roku},

author = {K. Demidziuk},

year  = {1999},

date = {1999-01-01},

urldate = {1999-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{Geschwendt1932,

title = {Siedlungsgeschichtliche Beobachtungen im Oder Weidetal bei Groβ Breslau},

author = {F. Geschwendt},

year  = {1932},

date = {1932-01-01},

journal = {Altschlesien},

volume = {4},

pages = {14-29},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{Geschwendt1938,

title = {Vorgeschichte am Rande der Groβstadt},

author = {F. Geschwendt},

year  = {1938},

date = {1938-01-01},

journal = {Altschlesische Bl\"{a}tter},

volume = {13},

pages = {110},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@booklet{informator1981,

title = {Informator Konserwatora Zabytk\'{o}w Archeologicznych},

year  = {1981},

date = {1981-01-01},

month = {01},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {booklet}

}

@article{Kaletyn1980,

title = {Sprawozdanie z dzia\lalno\'{s}ci w zakresie ochrony i ratownictwa zabytk\'{o}w archeologicznych na obszarze woj. wroc\lawskiego i m. Wroc\lawia w 1978 r. prowadzonej przez WOAK we Wroc\lawiu},

author = {T. Kaletyn},

year  = {1980},

date = {1980-01-01},

urldate = {1980-01-01},

journal = {Silesia Antiqua},

volume = {22},

pages = {263-275},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{kaletynowie_grodziska_1968,

title = {Grodziska wczesno\'{s}redniowieczne wojew\'{o}dztwa wroc\lawskiego},

author = {M. Kaletyn and T. Kaletyn and J. Lodowski},

year  = {1968},

date = {1968-01-01},

urldate = {1968-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{Kramarek1963,

title = {Wczesno\'{s}redniowieczne materia\ly osadnicze z terenu Wroc\lawia},

author = {J. Kramarek},

year  = {1963},

date = {1963-01-01},

urldate = {1963-01-01},

journal = {Silesia Antiqua},

volume = {5},

pages = {159-197},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{Maksymowicz1981,

title = {Kr\'{o}tkie sprawozdanie z przeprowadzonych bada\'{n} na grodzisku \'{s}redniowiecznym we Wroc\lawiu-So\ltysowicach},

author = {K. Maksymowicz},

year  = {1981},

date = {1981-01-01},

journal = {\'{S}l\k{a}skie Sprawozdania Archeologiczne},

volume = {22},

pages = {66-67},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{Nowakowski2017,

title = {\'{S}l\k{a}skie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne},

author = {Dominik Nowakowski},

year  = {2017},

date = {2017-01-01},

urldate = {2017-01-01},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@phdthesis{pawlowski_grody_1978,

title = {Grody sto\.{z}kowate, ostros\lupowe i wie\.{z}e mieszkalno-obronne na \'{S}l\k{a}sku w \'{s}redniowieczu},

author = {A. Paw\lowski},

year  = {1978},

date = {1978-01-01},

urldate = {1978-01-01},

pages = {199-200},

school = {KHASiT Politechniki Wroc\lawskiej},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {phdthesis}

}

@techreport{prus_katalog_1994,

title = {Katalog stanowisk archeologicznych wojew\'{o}dztwa wroc\lawskiego (stanowiska opublikowane, cz. I)},

author = {O. Prus},

year  = {1994},

date = {1994-01-01},

urldate = {1994-01-01},

address = {Wroc\law},

note = {maszynopis w Archiwum Naukowy Muzeum Archeologicznego we Wroc\lawiu},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {techreport}

}

@article{Romanow1973,

title = {Sprawozdanie z dzia\lalno\'{s}ci archeologicznej s\lu\.{z}by konserwatorskiej na terenie miasta Wroc\lawia w 1971 roku},

author = {J. Romanow},

year  = {1973},

date = {1973-01-01},

journal = {Silesia Antiqua},

volume = {15},

pages = {311-312},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@collection{\ssCDS07a,

title = {CDS VII/1 = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur schlesischen Geschichte, Bd. VII, Th. 1: Bis zum Jahre 1250 (nr 1-729)},

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen},

url = {https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/144561},

year  = {1868},

date = {1868-01-01},

urldate = {1868-01-01},

booktitle = {Regesten zur schlesischen Geschichte},

volume = {VII},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS16,

title = {CDS XVI = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Bd. XVI: 1301-1315 (nr 2616-3542)},

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke

},

year  = {1892},

date = {1892-01-01},

urldate = {1892-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\' lub \'RSIV\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS18,

title = {CDS XVIII = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Bd. XVIII: 1316-1326 (nr 3542-4599) },

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke},

year  = {1898},

date = {1898-01-01},

urldate = {1898-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\' lub \'RS V\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS22,

title = {CDS XXII = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Bd. XXII: 1327-1333 (nr 4600-5278) },

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke},

year  = {1903},

date = {1903-01-01},

urldate = {1903-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub03,

title = {SUb III = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. III: 1251-1266},

author = {III SUB},

year  = {1984},

date = {1984-01-01},

urldate = {1984-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{βRF,

title = {RF = Repertorium Frobenianum (Repertorium Investiturarum in Praediis Ducatus Vratislaviensis, quae in Libris eiusdem Cancellariae continentur), t. 1-4},

note = {APWr., Akta miasta Wroc\lawia, sygn. C 24/I\textendashIV},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}