Ścinawa, zamek (nieistniejący)

Przynależność administracyjna i toponomastyka

Obecna: Ścinawa (niem. Steinau), gm. Ścinawa, pow. lubiński, woj. dolnośląskie

Przynależność historyczna: księstwo głogowskie, księstwo ścinawskie, jako zastaw księstwo oleśnickie, księstwo głogowskie, księstwo oleśnickie, księstwo wołowskie

Lokalizacja

Na płaskim i suchym terenie, przy północnym brzegu uchodzącej do Odry rzeki Zimnicy, we wschodnim narożniku miasta lokacyjnego.

Wybór źródeł do dziejów miasta i zamku

• 1202-1235 – dziesięcinę z wsi Stinay pobierał klasztor trzebnicki (SUb, I, nr 78, 84, 115, 147, 181, 195; II, nr 100)
• 1248 – poświadczony proboszcz (SUb, II, nr 350)
• 1251-1257 – kasztelan Piotr (SUb, III, nr 20, 101-103, 226)
• 1257-1262 – kasztelan Budziwoj (SUb, III, nr 249, 260, 388)
• 1259 – wzmiankowany wójt Fryderyk (SUb, III, nr 280)
• 1278-1280 – Szymon Gall, w tym w 1279 raz jako kasztelan, drugi raz jako burgrabia (SUb, IV, nr 332, 359, 363, 364, 366, 368, 391)
• 1285-1289 – sędzia dworski Stefan (SUb, V, 165, 282, 339, 424)
• 1286 – wzmiankowana ziemia ścinawska (terra Stynauiensis) (SUb, V, nr 282)
• 1286-1287 – kasztelan Hartwig Nostitz (SUb, V, nr 282, 339)
• 1289 – wzmiankowane władztwo i dystryk ścinawski (dominium et districtus Stinauiensi) (SUb, V, nr 424)
• 1290 – poświadczony kościół Św. Ducha (SUb, V, nr 510)
• 1290 – wzmiankowany sędzia ziemski (SUb, V, 487)
• 1293 – landwójt ścinawski Tammo Rym (SUb, VI nr 118)
• 1301 – poświadczony kościół św. Marii Magdaleny i klucznik ścinawski Konrad (RS 2650)
• 1322-1324 – sędzia dworski Konrad (RS 4206, 4360)
• 1326 – książę Jan ścinawski wystawił dokument w swoim zamku (in castro nostro Stinaviensi) (RS 4492)
• 1326-1334 – burgrabia Mikołaj(LuBS, I, s. 127, 136; RS 4492)
• 1329 – Jan ścinawski oddał w lenno Janowi Luksemburskiemu księstwo (LuBS, I, s. 129)
• 1331 – marszałek Piotr Samson (CDS, XXVIII, s. 19)
• 1337 – Jan ścinawski sprzedał swoje prawa do księstwa głogowskiego, w tym Ścinawy z zamkiem (castrum), książętom Henrykowi żagańskiemu i Konradowi oleśnickiemu (LuBS, I, s. 147-150)
• 1337 – kasztelan Lutold Löben (LuBS, I, s. 150)
• 1339 – Jan ścinawski zastawił miasto Konradowi oleśnickiemu (LuBS, I, s. 155)
• 1339 – sędzia dworski Wacław Rakewitz (RS 6369)
• 1341 – Jan ścinawski przyrzekł księciu głogowskiemu Henrykowi i jego synom nie wyzbywać się swoich ziem, wymieniony zamek (huze) w Ścinawie (LuBS, I, s. 158)
• 1342 – Jan ścinawski przyrzekł księciu oleśnickiemu Konradowi i żagańskiemu Henrykowi nie wyzbywać się swoich ziem, wymieniony zamek (huz) (LuBS, I, s. 162)
• 1343 – Kazimierz Wielki zdobył miasto i zamek (castrum muratum dictum Cenawa) (MPH, II, s. 629)
• 1343 – Jerzy Kornicz, starosta Kazimierza Wielkiego (Kozierowski 1929, s. 51)
• 1345 – Konrad oleśnicki sprzedał połowę miasta Janowi Luksemburskiemu (LuBS, I, s. 165-166)
• 1358 – Jan ścinawski sprzedał połowę miasta Henrykowi głogowskiemu (LuBS, I, s. 171-172)
• 1375 – podział miasta i ziemi ścinawskiej między książętami głogowskimi, a Karolem i Wacławem Luksemburskimi, zamek (Haus) i lenno zamkowe miały stanowić część wspólną (CDS, XXVIII, s. 32)
• 1378 – podział księstwa głogowskiego, Ścinawa w dzielnicy głogowskiej (LuBS, I, s. 192)
• 1380 – marszałek Kethan Landscron (CDS, XXVIII, s. 33)
• 1384 – część księstwa głogowskiego, w tym Ścinawa z zamkiem, przechodzi w ręce księcia Przemysława I cieszyńskiego (LuBS, I, s. 196-197)
• 1389 – marszałek Otto Landsberg (CDS, XXVIII, s. 38)
• 1404 – połowa miasta należała do księcia Przemysława II cieszyńskiego (LuBS, I, s. 201)
• 1424 – Konrad V Kącki i Konrad Młodszy, bracia Zakonu NMP Domu Niemieckiego, jako książęta śląscy i panowie Oleśnicy i Ścinawy (LuBS, II, s. 49)
• 1459 – Jerzy z Podiebradów potwierdził posiadłości książąt oleśnickich, w tym miasta Ścinawy (LuBS, II, 60)
• 1459 – książę oleśnicki Konrad X Biały zastawił za 2000 grzywien księżnej opawskiej Salomei miasta i okręgi ścinawski i rudnieński z zamkiem (Schloss) w Ścinawie (Schubert 1885, s. 25-26)
• 1459-1489 – miasto należało do księżnej Salomei opawskiej (LuBS, II, s. 80-81, 95, 100, 655)
• 1460 – starosta Heinze Nostitz (CDS, XXVIII, s. 106)
• 1475 – układ między elektorami saksońskimi Ernstem i Albrechtem, a księciem oleśnickim Konradem X Białym w sprawie przejęcia ziem po księciu Konradzie V Kąckim, wymienione miasto i zamek (slos) Ścinawa (LuBS, II, s. 80-81)
• 1487 – Jan Comprecht sprzedał Danielowi Pogorzeli dobra przy St. Georgendasse oraz młyn zw. Puschmühle, z wszelkimi pożytkami; w czasie zagrożenia najazdem zbrojnym Daniel Pogorzela lub ktoś inny w jego zastępstwie miał się stawiać na zamku (Schloss) ścinawskim (Schubert 1885, s. 29)
• 1489 – Maciej Korwin nadał ziemię ścinawską i inne dobra Jerzemu Markwertenowi i Konradowi Steinowi (LuBS, I, s. 267)
• 1490 – Władysław Jagiellończyk nadał dobra ścinawskie księżnej Katarzynie opawskiej (LuBS, I, s. 273-274)
• 1493 – król Władysław Jagiellończyk przyrzekł księżnej Katarzynie wszystkie sumy zastawne, które odziedziczyła po matce Salomei oraz wszystko co posiadała ma zamku ścinawskim, folwarkach i innych miejscowościach (Schubert 1885, s. 32)
• 1495 – Jerzy Stein sprzedał swoją część dóbr ścinawskich i rudnieńskich Beneszowi Weitmilowi (LuBS, I, s. 282)
• 1497 – dobra ścinawskie i rudnieńskie nabył książę Henryk ziębicki (LuBS, I, s. 287-288)
• 1517 – książę Karol ziębicko-oleśnicki sprzedał księstwo wołowskie ze Ścinawą Janowi Turzo (LuBS, I, s. 289-291)
• 1536 – administrator lenna zamkowego Baltazar Axleben (Schubert 1885, s. 38)
• 1545 – Fryderyk II legnicki sprzedał Janowi von Schilling ścinawskie lenno zamkowe, z polami, łąkami oraz dwoma rybnikami położonymi przy focie miejskiej (Schubert 1885, s. 38)

Opis obiektu

Zamek znajdował się w obrębie murów miejskich i był prawdopodobnie z nimi sprzężony. W 1557 r. zamek przebudowano i umocniono. W czasie wojny trzydziestoletniej obiekt uległ zniszczeniu. Według opisu z końca XVII w. zamek w tym czasie był już w złym stanie na co miały wpływ zniszczenia wojenne, w tym pożary. W tym czasie obiektu ten był częściowo murowany, częściowo drewniany i otaczała go głęboka zabagniona fosa. Na rycinie F.B. Wernera widoczny dwupiętrowy budynek o zarysie prostokątnym, kryty mansardowym dachem. W 1757 r. warownię częściowo rozebrano i na jej miejscu zbudowano tzw. Georgendorferschloss. Jeszcze w XIX w. widoczna była otaczająca warownię fosa połączona z korytem Zimnicy, którą zasypano w 1835 r. W końcu XIX w. obiekt przebudowano, a w okresie międzywojennym w obrębie kondygnacji piwnic czytelne były gotyckie mury średniowiecznej budowli. W 1945 r. budynek ten został całkowicie zniszczony w wyniku działań wojennych. Relikty dawnego zamku kryje zapewne płaski, obszerny nasyp, wyniesiony około 1,5 m ponad przylegające od północy i wschodu łąki, obecnie częściowo zajęty przez ogródki działkowe.

Chronologia

Bliżej nieokreślony zamek książęcy z połowy XIII w.; prawdopodobnie murowane założenie księcia Konrada lub Przemka ścinawskiego z ostatniej ćwierci XIII w.

Ilustracje

Wzmianki o miejscowości lub obiekcie:

Lucae 1689, s. 1178-1179; Müller 1837, s. 255-256; Schubert 1885, s. 25-26, 29, 32, 38; Lutsch 1889, s. 650; Kozierowski 1929; Uhtenwoldt 1938, s. 85, 113; Bimler 1942, s. 94; Guerquin 1957, s. 75; Guerquin 1984, s. 302; Pilch, Pilch 1962, s. 150; Weczerka 1977, s. 517-519; Pilch 1978, s. 260; Grundmann 1982, s. 165; Oszczanowska, Boguszewicz 1999, s. 9; Kajzer, Kołodziejski, Salm 2001, s. 489; Nowakowski 2008, s. 395-398; SUb I, nr 78, 84, 115, 147, 181, 195; SUb II, nr 100, 350; SUb III, nr 20, 101-103, 226, 249, 260, 280, 388; SUb IV, nr 332, 359, 363, 364, 366, 368, 391; SUb V, nr 165, 282, 339, 424, 487, 510; SUb VI, nr 118; RS 2650, 4206, 4360, 4492, 6369; LuBS I, s. 127, 129, 136, 147-150, 155, 158, 162, 165-166, 171-172, 192, 196-197, 267, 273-274, 282, 287-288, 289-291; LuBS II, s. 49, 60, 80-81, 95, 100, 655; MPH II, s. 629; CDS XXVIII, s. 19, 32-33, 38, 106

@book{andrzejewski_siedziby_2002,

title = {Siedziby rycerskie w ksi\k{e}stwie g\logowskim. Zamki i dwory Rechenberg\'{o}w i Sch\"{o}naich\'{o}w},

author = {T. Andrzejewski and K. Motyl},

year  = {2002},

date = {2002-01-01},

urldate = {2002-01-01},

pages = {18-24},

address = {Nowa S\'{o}l},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{boguszewicz_nowakowski_pozorski_2001_tarnow_jezierny,

title = {\'{S}redniowieczne za\lo\.{z}enie obronne w Tarnowie Jeziernym w \'{s}wietle bada\'{n} z lat 1999-2000},

author = {A. Boguszewicz and D. Nowakowski and Z. Pozorski},

year  = {2001},

date = {2001-01-01},

journal = {\'{S}l\k{a}skie Sprawozdania Archeologiczne},

volume = {43},

pages = {395-408},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{Demidziuk2000,

title = {Archiwalia do archeologii dawnego obszaru Kreis Glogau},

author = {K. Demidziuk},

year  = {2000},

date = {2000-01-01},

urldate = {2000-01-01},

volume = {4},

address = {G\log\'{o}w},

series = {G\logowskie Zeszyty Naukowe},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{glaeser_wie_1933,

title = {Wie unsere Heimat vor 150 Jahren abgebildet wurde aus dem Werk von Carl Benjamin Schwarz},

author = {E. Glaeser},

year  = {1933},

date = {1933-01-01},

urldate = {1933-01-01},

pages = {54-57},

address = {Gr\"{u}nberg},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{grundmann_burgen_1982,

title = {Burgen, Schl\"{o}sser und Gutsh\"{a}user in Schlesien, Bd. 1. Die mittelalterlichen Burgruinen und Wohnt\"{u}rme},

author = {G\"{u}nther Grundmann},

year  = {1982},

date = {1982-01-01},

urldate = {1982-01-01},

volume = {1},

address = {Frankfurt am Main},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{guerquin_1957,

title = {Zamki \'{s}l\k{a}skie},

author = {Bohdan Guerquin},

year  = {1957},

date = {1957-01-01},

urldate = {1957-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{guerquin_1984,

title = {Zamki w Polsce},

author = {Bohdan Guerquin},

year  = {1984},

date = {1984-01-01},

urldate = {1984-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{hellmich_1936_tarnow_jezierny,

title = {Das Jagdschloss am Tarnauer See},

author = {M. Hellmich},

year  = {1936},

date = {1936-01-01},

journal = {Altschlesische Bl\"{a}tter},

pages = {191-193},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{Hellmich1930,

title = {Schlesische Wehranlagen},

author = {Max Hellmich},

year  = {1930},

date = {1930-01-01},

urldate = {1930-01-01},

journal = {Altschlesien},

volume = {3},

pages = {40\textendash41},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{kowalenko_grody_1938,

title = {Grody i osadnictwo grodowe Wielkopolski wczesnohistorycznej (od VII do XII wieku)},

author = {W. Kowalenko},

year  = {1938},

date = {1938-01-01},

urldate = {1938-01-01},

pages = {179},

address = {Pozna\'{n}},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{lewczuk_grodziska_1993,

title = {Grodziska wojew\'{o}dztwa zielonog\'{o}rskiego \textendash nowo odkryte i zweryfikowane pozytywnie w czasie akcji AZP w latach 1980-1991},

author = {K. Lewczuk},

year  = {1993},

date = {1993-01-01},

urldate = {1993-01-01},

journal = {\'{S}l\k{a}skie Sprawozdania Archeologiczne},

volume = {34},

pages = {475},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{Lewczuk2001,

title = {Perspektywy bada\'{n} nad p\'{o}\'{z}nym \'{s}redniowieczem i okresem wczesnonowo\.{z}ytnym w po\ludniowej cz\k{e}\'{s}ci \'{S}rodkowego Nadodrza},

author = {J. Lewczuk},

year  = {2001},

date = {2001-01-01},

urldate = {2001-01-01},

journal = {Silesia Antiqua},

volume = {42},

pages = {149\textendash176},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{Lutsch1891,

title = {Verzeichnis der Kunstdenkm\"{a}ler der Provinz Schlesien: Bd. III, Die Kunstdenkm\"{a}ler des Regierungsbezirk Liegnitz},

author = {H. Lutsch},

year  = {1891},

date = {1891-01-01},

urldate = {1891-01-01},

address = {Breslau},

note = {Bor\'{o}w Polski, s. 70-71;},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Muller1837,

title = {Vaterl\"{a}ndische Bilder, in einer Geschichte und Beschreibung der alten Burgfesten und Ritterschl\"{o}sser Schlesiens},

author = {K. A. M\"{u}ller},

year  = {1837},

date = {1837-01-01},

urldate = {1837-01-01},

address = {Glogau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{nowakowski_siedziby_2008,

title = {Siedziby ksi\k{a}\.{z}\k{e}ce i rycerskie ksi\k{e}stwa g\logowskiego w \'{s}redniowieczu},

author = {D. Nowakowski},

year  = {2008},

date = {2008-01-01},

urldate = {2008-01-01},

pages = {424-431},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@inbook{Nowakowski2004,

title = {S\lawa i jej okolice w pradziejach i \'{s}redniowieczu},

author = {D. Nowakowski},

editor = {W. Strzy\.{z}ewski},

year  = {2004},

date = {2004-01-01},

urldate = {2004-01-01},

booktitle = {S\lawa. Zarys dziej\'{o}w},

pages = {35-66},

address = {S\lawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {inbook}

}

@book{Nowakowski2017,

title = {\'{S}l\k{a}skie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne},

author = {Dominik Nowakowski},

year  = {2017},

date = {2017-01-01},

urldate = {2017-01-01},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{pilch1962,

title = {Zabytki Dolnego \'{S}l\k{a}ska},

author = {J. Pilch and K. Pilch},

year  = {1962},

date = {1962-01-01},

urldate = {1962-01-01},

address = {Wroc\law-Warszawa-Krak\'{o}w},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Pilch1978,

title = {Zabytki architektury Dolnego \'{S}l\k{a}ska},

author = {J. Pilch},

year  = {1978},

date = {1978-01-01},

urldate = {1978-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{soehnel_1922_tarnow_jezierny,

title = {Die Kastellanei Polnisch Tarnau bei Schlawa},

author = {H. S\"{o}hnel},

year  = {1922},

date = {1922-01-01},

journal = {Schlesische Geschichtsbl\"{a}tter},

pages = {44-47},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@collection{\ssCDS28,

title = {CDS XXVIII = Codex Diplomaticus Silesiae, Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens. Kreis und Stadt Glogau, Bd. XXVIII},

author = {Konrad Wutke},

year  = {1915},

date = {1915-01-01},

urldate = {1915-01-01},

address = {Breslau},

note = {Inv. Glog. },

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\sslehns_i_1881,

title = {LuB 1 = Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen F\"{u}rstenth\"{u}mer im Mittelalter, Bd. 1},

author = {C. Gr\"{u}nhagen and H. Markgraf},

editor = {C. Gr\"{u}nhagen and H. Markgraf},

year  = {1881},

date = {1881-01-01},

urldate = {1881-01-01},

booktitle = {Publicationen aus den k\"{o}niglichen preu\ssischen Staatsarchiven Bd. 7},

address = {Leipzig},

note = {Publicationen aus den k\"{o}niglichen preu\ssischen Staatsarchiven Bd. 7; alternatywne skr\'{o}ty: LuBS, LBuS},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub06,

title = {SUb VI = Schlesisches Urkundenbuch. Tom VI: 1291-1300},

author = {VI SUB},

editor = {H. Appelt and J. Menzel and W. Irgang},

year  = {1998},

date = {1998-01-01},

urldate = {1998-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@book{uhtenwoldt_burgverfassung_1938,

title = {Die Burgverfassung in der Vorgeschichte und Geschichte Schlesiens},

author = {H. Uhtenwoldt},

year  = {1938},

date = {1938-01-01},

urldate = {1938-01-01},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Weczerka1977,

title = {Handbuch der Historischen St\"{a}tten \textendash Schlesien},

author = {H. Weczerka},

year  = {1977},

date = {1977-01-01},

urldate = {1977-01-01},

address = {Stuttgart},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@bachelorthesis{β24CDS,

title = {CDS XXIV = Codex Diplomaticus Silesiae, Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens. Die Kreise Gr\"{u}nberg und Freistadt, Bd. XXIV},

editor = {Konrad Wutke},

year  = {1908},

date = {1908-01-01},

urldate = {1908-01-01},

key = {Inv. Gr\"{u}nb},

note = {Inv. Gr\"{u}nb.},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {bachelorthesis}

}

@collection{βKDW_2,

title = {KDW II = Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski. T. II},

editor = {I. Zakrzewski},

year  = {1878},

date = {1878-01-01},

urldate = {1878-01-01},

address = {Pozna\'{n}},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}