Bełcz Mały, st.1, gm. Wąsosz

Przynależność administracyjna

Obecna: Bełcz Mały (Klein Beltsch), gm. Wąsosz, pow. górowski, woj. dolnośląskie; Stan. nr 1, AZP 54/70-25

Historyczna: księstwo wrocławskie, księstwo głogowskie, księstwo namysłowskie, księstwo legnicko-brzeskie

Lokalizacja i stan zachowania obiektu

Obiekt położony na naturalnym pagórku w obrębie doliny Baryczy, przy jej prawym brzegu, ok. 150 m na NW od zabudowań folwarcznych.

Wybór źródeł do dziejów miejscowości i dóbr ziemskich

• 1300 – Belischowo (LF, E, 245)
• 1368 – Konrad von Löben zw. Czarny sprzedał księciu Konradowi I oleśnickiemu zamek (hus) w Sądowlu i należącą do niego wieś Bełcz Mały (Belkaczow) (APWr., Rep. 33, sygn. 1242, f. 134)
• po 1411 – Wacław i Mikołaj de Pecik propre Gor (ŚKR, nr 357)
• 1490 – Konrad Biały oleśnicki przekazał braciom Albrechtowi i Baltazarowi Soppke miasto i zamek Wąsosz wraz z podległymi mu wsiami, w tym Bielischaw (LuBS, I, s. 270).

Opis obiektu

Głównym elementem tego założenia jest kopiec na planie czworoboku z zaokrąglonymi narożami, o wymiarach u podstawy 55 x 60 metrów, u góry 45 x 50 metrów. Nasyp otoczony jest fosą o szerokości około 20 metrów i wyniesiony jest ponad jej dno na wysokość około 2,5-3 metrów. Na zewnątrz fosy, którą w części wschodniej przecina niewysoka grobla, znajduje się wał. Jest on najlepiej zachowany w części południowej i zachodniej, gdzie jego szerokość dochodzi do 17-20 metrów, a wysokość do 3 metrów. W części zachodniej wał rozszerza się, tworząc nieregularne w zarysie plateau o wymiarach u podstawy 47 x 55 metrów.

W trakcie badań sondażowych przeprowadzonych na obiekcie w 1971 roku założono pięć wykopów na osi wschód-zachód. W centralnej części majdanu odsłonięto mur fundamentowy o szerokości 0,9 metra, zbudowany z kamieni polnych łączonych gliną oraz rumowisko kamieni i cegieł gotyckich ze śladami spalenizny. W wykopie założonym przy wschodniej krawędzi majdanu stwierdzono relikty spalonej konstrukcji drewniano-glinianej oraz negatywy dwóch słupów wbitych na krawędzi kopca.

Kolejne prace badawcze na obiekcie przeprowadzono w 2009 roku. W pierwszym z nich, ulokowanym na zachodnim stoku nasypu, odkryto pełen przekrój nawarstwień osadniczych od epoki brązu po późne średniowiecze. Około przełomu XIV i XV wieku po niwelacji terenu oraz wykopaniu fosy i usypaniu wału zewnętrznego, na majdanie kopca, przy jego zachodniej krawędzi, wzniesiono budynek ryglowy. Na krawędzi nasypu zbudowano także drewnianą palisadę, którą tworzyły słupy o średnicy około 0,3 metra, wbite w podłoże na głębokość około 1 metra, w odstępach 0,8-1 metra.

Po zniszczeniu pierwszej fazy zabudowy stożka, jej relikty zostały zniwelowane, co poszerzyło plateau kopca. W tym samym miejscu wzniesiono kolejną palisadę. Pale o średnicy około 0,4 metra wbito w odstępach około 1 metra. Oprócz funkcji obronnych, pale stabilizowały teren podwyższony od strony majdanu o około 0,8 metra. Następnie na tak utworzonym plateau wzniesiono budynki drugiej fazy użytkowej, które również zniszczył pożar.

W obrębie wykopu ulokowanego w centralnej części majdanu odsłonięto starannie ułożony bruk kamienny z dużych otoczaków, ułożonych na podsypce z żółtego piasku. Pod brukiem zalegała nieznacznej miąższości warstwa humusu, związana z niwelacją plateau kopca. Na północnej krawędzi wykopu natrafiono na drewniany słup, wbity na głębokość ponad 3 metry od współczesnego poziomu gruntu. Analiza dendrochronologiczna wykazała, że słup wykonano z drzewa ściętego w 1408 roku. Kontekst stratygraficzny wskazuje, że słup był starszy od kamiennego bruku, który datuje się na kolejne dziesięciolecia XV wieku.

Podczas badań wykopaliskowych odkryto fragmenty ceramiki, w tym pojedyncze stalowoszare, masowo kremowe, fragment kamionki grupy Falkego, a także przedmioty metalowe, w tym ażurowe brązowe okucie pasa, dwa groty bełtów, fragment brązowego okucia, żelazne skoble, kościany gwizdek. Materiały te datowano na XIV/XV-XV wiek.

Plany

Zdjęcia

Dokumentacja w ramach projektu „Od grodu do zamku“