Branice, pałac

Przynależność administracyjna

Obecna: wieś, siedziba gminy, pow. głubczycki, woj. opolskie,

Historyczna: księstwo opawskie, księstwo karniowskie

Lokalizacja i stan obecny budowli

Dawny zamek położony był 2 km na płd od miejscowości Branice, na płaskim terenie w dolinie rzeki Opawy. Zamek jako rezydencja przestał funkcjonować po 1862 r. gdy przebudowano go na browar. Obecnie jego wygląd przypomina zrujnowane budynki fabryczne, a nie zamek.

Toponomastyka

• 1278 – Branicz (HOFRICHTER s.322)
• 1283 – Branitz (HOFRICHTER s.322)
• 1377 – Branicz, gancz mit der fosten (CDSVI poz. XV)
• 1434 – Branicze (BOREK, 1972, str. 47)

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu  na podstawie przyczynków źródłowych

• W latach 1278-1293 Branice należały do Benesza z Branic. Po nim odziedziczył je jego syn Vok, a po nim wnukowie Benesza  Milota z Branic  (1348) oraz Benesz z Branic (1348-1359).
• Branicka linia Stoschów swój początek wywodzi od 1384 r. od Ulryka Stoscha z Kounic (PILNAČEK III s 151)
• Konrad Stoch w 1414 r. podkomorzy księstwa opawskiego, a w 1431 r. sędzia opawski (PILNAČEK III s 151)
• 1439 – synowie Konrada – Jan, Jaráče i Kunc sprzedali Branice Vaňkovi Třicátníkovi (PILNAČEK III s 151),
• 1434 – Piotr Stosch z Branic zawiera umowę ze stryjami – Mikołajem i Jarosławem (PILNAČEK III s 152)
• 1435 – Franciszkowi von Schipp z Branic potwierdzono w Wiedniu szlachectwo.
• Kon XIV – Konrad Stoch w 1414 r. podkomorzy księstwa opawskiego
• 1444 – nie żył już ojciec Marcina Schipp, prawdopodobnie w/w Franciszek, a małoletnimi dziećmi opiekował się Janek z Zawadki (PILNAČEK IV s 15)
• 1477 – Marcin Schipp pisał się z Branic, natomiast w 1484 r. właścicielem wsi był Wacław Hrziwacz.
• 1496 – Konrad von Stosch z Branic
• Kon XV – Jan von Zwola, po nim wdowa Katarzyna von Lessau
• 1494 – Bernard von Zwola
• 1511 – Jan Donat
• Od 1511 – cała wieś w rękach Füllsteinów
• 1523 – Henryk von Schipp
• 1540 – Fryderyk Stosch von Kannitz zm 1566
• 1578 –  Wilhelm Konrad Stosch
• 1583 –  Jan Stosch (PILNAČEK III s 152)
• 1595 – Wilhelm Kusy kupił Branice od sióstr Elżbiety, Katarzyny, Zuzanny i Bohunki Szeliha – zapewne udział. Po nim następcą był syn lub stryj Jan
• 1598– Sabin Schipp z Branic – żona Malchiora Donata
• 1565 – Fryderyk Oderski żonaty z Barbarą Schipp  Branic
• 1612 – Branice kupił Karol Danewitz, występuje w 1632 r. na zamku w Branicach w służbie Zakonu Szpitalnego NMP Domu Niemieckiego. Zm. w 1661 r. a majątek zapisał Wacławowi Żyrowskiemu i jego siostrze Zuzannie, zamężnej Morawitzky.
• Przed? 1636 zmarł Fryderyk Schipp z Branic
• 1655 – Jan Joachim Morawitzky właściciel Branic otrzymał tytuł czeskiego Barona
• 1666 – wzmiankowany Maksymilian Franciszek von Schipp, syn Fryderyka von Schippa z Branic
• Ur ok. 1680 r. – Karol Joachim Morawitzki był synem i następcą Jana Joachima Morawitzkiego
• 1702 – wzmiankowany Erdmann von Schipp z Branic
• 1705 – właścicielem Branic był Jan Henryk Morawitzki
• 1742 – właścicielem Branic był Jan Karol Morawitzki
• 1761 – odziedziczyła córka Jana Karola von Morawitzky – Joanna Eleonora Henrietta żona Hrabiego Henryka von Reichenbach
• 1791 – Henryk Krzysztof von Reichenbach
• 1798 – Michał von Haugwitz
• 1811 – hrabia Konrad von  Sternberg
• 1819 – hrabiaJan Karol Sednitzky
• 1830 – licytacja –  nabył asesor sądowy w Głubczycach Kocher
• 1837 – adwokat Josef Klaps
• 1856 – jego córka Maria
• 1862 – zamek nabyła spółka akcyjna

Najstarsza wzmianka o zamku pochodzi z 1377 roku. Jego istnienie w średniowieczu sugerują właściciele miejscowości, piszący się „z Branic”, co dotyczy już XIII wieku. Brak jest odpowiedzi na pytanie, czy była to budowla murowana. Nie można wykluczyć, że istniała tu siedziba w formie mieszkalnej wieży obronnej, ale dotychczas nie prowadzono tu żadnych badań.

Istniejący do drugiej połowy XIX wieku zamek został zbudowany najpóźniej w późnym średniowieczu, o czym świadczą informacje i plan zamku. Wynika z nich, że przy adaptacji zamku na browar szczególną rolę odegrały piwnice. W piwnicach skrzydła wschodniego (dawny korpus zamku), zaadaptowanych na magazyn słodu, zachowało się kilka typów sklepień: kolebkowe, krzyżowe i gwieździste, powstałe w gotyku. Pomieszczenie pod skrzydłem północnym przeznaczono na magazyn jęczmienia. Zachowane tam sklepienie żaglaste dokumentuje fazę budowlaną w baroku. Skrzydło to powstało w XVIII wieku. Konstrukcja tych sklepień została wzmocniona masywnymi słupami betonowymi, wstawionymi w czasie adaptacji budynku na browar. Skrzydło południowe powstało z pewnością w XIX wieku. Budynek nie był podpiwniczony i jako jedyne skrzydło nie miał sklepień na parterze. Według starego planu mieściło mieszkanie pracowników browaru.

Budynek browaru miał powstać na fundamentach średniowiecznego zamku, bowiem wspominano, że stary zamek został częściowo rozebrany (Lutsch, str. 164; Hoffrichter, str. 323). Tak się jednak nie stało, gdyż zachowany widok zamku przed przekształceniem go w browar (z 1830 roku) oraz projekt przebudowy opublikowany w 1872 roku pokazują taką samą bryłę. Korpus zamku, czyli skrzydło wschodnie, był trzykondygnacyjny, flankowany w narożach okrągłymi, pięciokondygnacyjnymi basztami, nakrytymi stożkowatymi dachami. Budynek przykryty był wysokim czterospadowym dachem. Liczby osi okiennych na rysunku nie da się określić, ale są one pokazane na projekcie browaru – było ich 9. Układ wnętrz na parterze był jednotraktowy, z wyjątkiem południowej części skrzydła wschodniego, która była dwutraktowa. Pomiędzy 4 a 5 osią okienną na parterze usytuowana była prawdopodobnie przejazdowa brama zamkowa z obszerną sienią sklepioną kolebkowo. Pomieszczenia w południowej części skrzydła sklepione były krzyżowo, pozostałe kolebkowo. Na podstawie rysunku zamku można się domyśleć, że północne barokowe skrzydło było niższe. Było ono także jednotraktowe, przy czym jedno pomieszczenie (wschodnie) miało sklepienie kolebkowe, następnie trzy pola sklepienia o łuku odcinkowym wsparte na dwóch filarach (niewątpliwie z około 1863 roku), pozostałe miały stropy. Na wspomnianym rysunku zamku brak skrzydła południowego. Podstawowe zmiany dokonane w trakcie przebudowy to podwyższenie ostatniej kondygnacji zamku z wbudowaniem małych okienek wentylacyjnych, obniżenie dachu i zwieńczenie wież krenelażami.

Zamek otaczała fosa widoczna na planie otoczenia zamku. Od strony skrzydła południowego fosę obmurowano, nakryto sklepieniami o łuku odcinkowym, przeznaczając pomieszczenia na leżakowanie beczek i skład lodu. Na wspomnianym planie otoczenia zamku widoczny jest dawny dojazd do zamku od strony wschodniej. W wieżach założone były spiralne schody.

U schyłku XIX wieku budynek był kilkukrotnie przebudowywany i rozbudowywany. Elewacje dawniej ceglane (zapewne oblicowane z okresu przebudowy na browar) pokryto tynkiem i wyburzono południową wieżę fasady, natomiast północna została ukryta we wnętrzu dobudowanego skrzydła. Zapewne wtedy wyburzono sklepienie gwiaździste w piwnicy, zastępując je kolebkowym, oraz rozebrano część sklepień krzyżowych, zastępując je ceglanymi stropami. Browar utracił wówczas swój pierwotny, zamkowy charakter.

Na podstawie zachowanych materiałów budowlę można datować:

• powstanie na XV wiek (północna część skrzydła wschodniego),
• przebudowę i rozbudowę na koniec XVI wieku lub przełom XVI i XVII wieku.

Założenie w Branicach przypomina w swoim rozwiązaniu zamek w Pietrowicach koło Głubczyc (niezachowany) o kolistych wieżach, w Polskiej Cerekwi (przy narożach głównej fasady wzniesiono ośmiokątne wieże), a także w Głogówku (o czterech kolistych wieżach) czy Żyrowej (o dwóch wieżach). W XVIII wieku wzniesiono barokowe skrzydło, niższe od kopca, a w drugiej połowie XIX wieku budowlę przekształcono w fabrykę.

Typ budowli

Zamek rycerski, nizinny, regularny, założony na rzucie prostokąta z wieżami w narożach, wzniesiony w XV wieku (?), przebudowany w XVI/XVII wieku, rozbudowany w XVIII wieku, otoczony fosą.

Plany

Ikonografia i zdjęcia