Chałupki, pałac

Przynależność administracyjna

Obecnie: gm. Krzyżanowice, pow. raciborski, woj. śląskie,

Historyczna: księstwo raciborskie, bogumińskie państwo stanowe, pow. raciborski, rejencja opolska, po 1945 woj. opolskie, potem katowickie (od 1974)

Lokalizacja i stan zachowania obiektu

Zamek położony jest w dolinie rzeki Odry, na jej lewym brzegu, naprzeciwko miasta Bohumin, leżącego na prawym brzegu rzeki Odry w Republice Czeskiej, z którym był związany przez wieki. Zamek zachował się jako barokowy, piętrowy pałac z basztą w narożniku na wysokich piwnicach, otoczony fosą, mieszczący obecnie hotel i restaurację.

Topomonastyka

• 1260 – Bogun (castrum) (WAGNER s. 211)
• 1277 – Barutswede (Schloss) (WAGNER s. 211)
• 1335 – Odirburgh (tvrz) (WAGNER s. 211)
• 1343 – Barutswerde (WAGNER s. 211)
• 1373 – Borutswerde (castrum) (CDS VI reg. 51)
• 1407 – Oderberg (CDS VI reg. 112)
• 1482 – Bohunczy (twrz) (CDS VI reg. 345)
• 1486 – Bohumin twrz y s Miestaczkem (CDS VI reg. 373)
• 1492 – Bohumin twrz (CDS VI reg. 402-4033)
• 1624 –Bohumin (Schloss) (WAGNER s. 211)

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu  na podstawie przyczynków źródłowych

Zamek miał zbudować w 1247 r. pochodzący z Górnych Łużyc Henryk z Boruth i odtąd miał się zwać Barutswerde, co być może dotyczy gródka w Starych Chałupkach.

• 1277 – Siegfried Baruth (WAGNER s. 211)
• 1335 – Pasko de Barotswerde (DOSTAL  s.7)
• 1340-1343 – Wernerus Longus de Barutswerde (DOSTAL  s.7)
• 1365-1382 – Pasko de Barutswerde (DOSTAL  s.7)
• 1407 – Mertzisch (CDS VI reg. 112)
• 1423 – Wincenty i Mikołaj Tworkowscy oraz Beno z Swierklan (DOSTAL  s.7)
• 1428 – Jan Bielik z Kornic (DOSTAL  s.7 i 8)
• Do 1451 – Maciej i Sobek z Kornic (DOSTAL  s.8)
• 1451-1473 – Jan z Cimburga (DOSTAL  s.8)
• 1473 – Jan i Stefan z Wrbna (DOSTAL  s.8)
• 1486 – książę raciborski (DOSTAL  s.8)
• 1491 – Jan Bielik z Kornic (DOSTAL  s.8)
• 1499 – Jan i Stefan z Wrbna (DOSTAL  s.8)
• 1521 – Walenty ks. raciborski (DOSTAL  s.8; CDS VI reg. 508)
• 1521-1523 – Jan Dobry, ks. opolski (DOSTAL  s.8; CDS VI reg. 508)
• 1523-1629 – margrabiowie brandenburscy Jerzy von Brandemburg-Ansbach (DOSTAL  s.8 i 10; CDS VI reg. 513-514)
• 1629 – cesarz Ferdynand II – zastaw Łazarz Henckel von Donnersmarck (DOSTAL  s.10)
• Do 1802 – Donnersmarckowie – Johann Henckel sprzedał Karolowi Lichnowskiemu (DOSTAL  s.10)
• 1813 – Benjamin Forster
• 1817 – Joseph Max Gruttschreiber
•             Joseph Max Dittrich
• 1846 – Salomon Rotschild (WAGNER s. 212)

Historia budowlana

W zamku brak widocznych reliktów z XIV lub XV wieku, choć pierwszy murowany obiekt zbudował w 1335 roku Pasko de Barotswerde, otaczając go wałem i fosą (Dostal, s. 8).

Część zachodnia obecnej budowli, zwanej pałacem, pochodzi z XVI wieku. Jej mury są znacznie grubsze niż pozostałych części budowli. Została wzniesiona na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 13,5 x 14 m (Wagner, s. 212). Być może ta budowla zachowuje obrys pierwotnej wieży mieszkalnej lub jest nią sama. Założenie zostało rozbudowane w kierunku wschodnim, gdzie znajduje się część z bramą, prowadząca na mały dziedziniec, co wynika ze starego rysunku Wernera. Część wschodnia z basztą powstała być może na przełomie XVI i XVII wieku. Zamek w obecnym kształcie miał być zbudowany w 1682 roku (KZS VII/13, s. 8), co potwierdza blaszana chorągiewka wieńcząca latarnię wieży zamkowej. Tę datę łączy się z budową hełmu na wieży zamkowej, którą F.B. Werner przedstawił na swoich rysunkach. Na podstawie jego przekazu zamek wydaje się być bardziej późnośredniowieczną siedzibą rycerską niż pałacem. Jednak data 1682 roku nie odpowiada przekształceniu zamku do dzisiejszej bryły. Zjednoczenie pierwotnych budowli miało miejsce na pewno w XVIII wieku, kiedy elewacja frontowa została ujednolicona dzięki artykulacji pilastrami (choć ich brak jest na rysunku Wernera) oraz znormalizowaniu osi okiennych. Na wschodniej elewacji zamku znajdowały się wykusze latrynowe. W zachodniej części zamku (najstarszej) Werner przedstawił wysunięty ryzalit z oknami przebiegającymi przez dwie kondygnacje, być może była to kaplica zamkowa (Siemko, 2004, s. 23, 44-45).

Kolejne zmiany w zamku dokonano na przełomie XVIII i XIX wieku, a w 1907 roku przeprowadzono przebudowę, która objęła wnętrza. Po 1945 roku zamek został przejęty na własność Skarbu Państwa jako mienie poniemieckie i w latach 60. i 70. XX wieku przekształcono go na obiekt hotelowy. Ostatni remont zakończono w 1994 roku (Siemko, 2023, s. 44; Wagner, s. 212).

Typ budowli

Zamek rycerski, być może z wieżą mieszkalną wzniesiony na miejscu poprzedniego. Zbudowany jako murowany w 1335 r., przebudowany w XVI w., 1628 i w XVIII wieku.

Ilustracje