Wodzisław Śląski, zamek

Przynależność administracyjna

Obecna: gm. Wodzisław Śląski, woj. śląskie

Historyczna: ks. raciborskie, mniejsze wolne państwo stanowe, pow. rybnicki, rej. opolska

Lokalizacja i stan zachowania obiektu

Zamek wznosił się na kopcu, zachowanym do dziś w Parku Miejskim, usytuowanym na zewnątrz obwodu starego miasta od strony północno-wschodniej. Zamek nie istnieje, a na jego terenie w XVIII wieku zbudowano pałac, który zachował się do dziś. Pałac wznosi się w niewielkiej odległości od kopca, w kierunku północno-zachodnim, już w obrębie starego miasta.

Topomonastyka

• 1306 – Wladyslawia (CDS XVI reg. 2888)
• 1483 – Wladislawia (HENCKE s. 37)
• 1492 – Wladyslaw (HENCKE s. 39)
• 1510 – Losslaw (HENCKE s. 40)
• 1529 – Vladislawie (HENCKE s. 42)

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu  na podstawie przyczynków źródłowych

• Ok. poł.. XIII w.-1282 Władysław I
• 1282-1306 – Przemysław
• 1306-1324 – ks. Anna, wdowa po Przemysławie, przeniosła się do Wodzisławia, być może istniał już zamek
• 1306-1336 – ks. Leszek (HENCKE s. 20-27)
• 1321 – wspomniana księżna wodzisławska Konstancja
• 1337-1365 – Mikołaj II
• 1365-1383 – Jan I
• 1383 – Jan II Żelazny
  Mikołaj V, Wacław II
• 1437-1452 – Mikołaj V
• 1452-1456 – Wacław II
• 1456-1483 – Jan IV
• W 1460 r. spalono alodium wodzisławskie prawdopodobnie zamek
• 1483-1517 – Jerzy Schellenberg
• 1517-1528 – Baltazar Wilczek
• 1519 pierwsza wzmianka o zamku                                                   
• 1528-1556 – Jan Palanknar    zamek i miasto współwłasnością Jana Pl. II i Jerzego Planknara
• 1556-1602 Jan Planknar II    Jerzy Planknar zm. 1558
• 1576- 1602 – Katarzyna Planknar 1º Sporwein, 2º Oderska
• 1576-1584 – Jakub Sporwein
• 1584 – spisano inwentarz zamku
• 1602-1617 – Jerzy Pławecki
• 1617-1665 – Gabriel Pławecki
• 1665- 1668 – Stefan Pławecki
• 1668-1684 – Jerzy Szelepcseny
• 1696-1698 – Ferdynand von Dietrichstein
• 1698-1721 – Jakob Anton von Dietrichstein
• Do 1738 – kuratorzy
• Od 1739 – Guidobald von Dietrichstein rozebrano stary zamek i zbudowano zachowany do dziś pałac (FURMANEK, KULPA 2003, s. 21-71)

Historia budowlana obiektu

W czasie badań archeologicznych stwierdzono, że kopiec, na którym wznosił się zamek, użytkowany był od XIII wieku. Pierwotnie funkcjonowała tu prawdopodobnie wieża na kopcu zbudowana z drewna i oblicowana polepą z gliny. Znaleziono przy tym kafle piecowe pochodzące z XIV i XV wieku. Obiekt otoczony był palisadą, a kopiec fosą, ponad którą do wieży prowadził most.

Murowany zamek prawdopodobnie w XVI wieku wznieśli Planknarowie. W 1998 roku odkopano mur ceglany wzdłuż południowej elewacji pałacu, który był prawdopodobnie murem obwodowym zamku. W 2017 roku odkryto z kolei fundamenty budowli funkcjonującej w XVI-XVIII wieku.

Inwentarz sporządzony w 1584 roku opisał tylko część zamku, który składał się z kilku budynków. Do zamku prowadziła brama, nad którą była izba z dużą ilością broni (arsenał). Wejście do zamku prowadziło przez most. Główny budynek miał co najmniej dwie kondygnacje, mieszczące sypialnię, kancelarię, salę sądową i bibliotekę. Istniała obszerna jadalnia, a także kuchnia, dwie stajnie, wozownia i kuźnia. Odkryto także renesansowe kafle piecowe z drugiej połowy XVI wieku (Furmanek, Kulpa 2003, s. 16-43).

Kolejną inwentaryzację zamku przeprowadzono w 1684 roku. Opisuje ona szczegółowo ruchomości, ale przy okazji wymienia budynki i pomieszczenia zamku oraz obiekty związane z jego zapleczem gospodarczym.

W głównym budynku, zwanym pałacem, usytuowany był pokój pański o czterech okratowanych oknach, ogrzewany czarnym piecem kaflowym z książęcym herbem. Za tą komnatą znajdował się pokój oraz jadalnia o pięciu oknach z piecem ozdobionym książęcym herbem. Do jadalni prowadziła sień z jednym oknem, za którą położony był „nowy pokój” posiadający odrębne wyjście. Pod pokojem pańskim położona była komnata z trzema okratowanymi oknami, w której złożone były dokumenty, co można interpretować jako archiwum. Z pałacu przechodziło się do pokoju dla kobiet („Frauzimmer”) z dwoma dużymi i dwoma małymi oknami, ogrzewanego nowym piecem kaflowym. Z tego pokoju wchodziło się do dwóch pomieszczeń – jednego z prawej, a drugiego z lewej strony. Jedno pomieszczenie, bez bliższego określenia położenia, przeznaczone było na kancelarię.

Odrębny budynek przeznaczony był do celów gospodarczych, gdzie mieściła się kuchnia, do której prowadziła sień, obok której była piekarnia. Z kuchnią sąsiadowała spiżarnia, pod którą była piwniczka do przechowywania piwa. W kolejnej izbie magazynowano beczki z kapustą, a obok niej funkcjonowały dwie palarnie wódki. W oddzielnym budynku funkcjonował browar. Do zamku prowadziły dwie bramy – górna od strony miasta i dolna od strony dzisiejszego parku (doliny rzeczki Leśnicy). W dolnej bramie (zapewne w pomieszczeniach nad nią) funkcjonowała zbrojownia, a pod nią było więzienie. Do zamku należało pięć stajni (Furmanek, Kulpa, Podgórski 2003, s. 49-51).

Wydaje się, że jedyny przekaz ikonograficzny dawnego zamku pochodzi z dzieła F. B. Wernera „Topographiae seu Compendio Silesiae“. Co prawda rysunek podpisał „Schlo zu Marklowitz“, ale to wydaje się mało przekonujące. Ze względu na złożoność budowli, bardziej prawdopodobnym jest, że rysunek przedstawia zamek wodzisławski. Zespół zamkowy składa się z dwu- lub trzykondygnacyjnego budynku głównego, co najmniej dwuskrzydłowego, krytego dwuspadowym dachem z lukarnami. Obok wznosiła się wielokondygnacyjna wieża z czterospadowym dachem z krótką kalenicą. Zamek otaczał ogród i zabudowania gospodarcze. Przed domem zamkowym wznosiły się być może jednokondygnacyjne stajnie na rzucie litery L, ale mógł to być także bastion. Ciągły mur tej budowli stykał się z innym budynkiem. Za domem zamkowym wznosił się dwukondygnacyjny budynek, prawdopodobnie konstrukcji szachulcowej, kryty dachem siodłowym, na którym wyrastał dość duży komin – być może była tu kuchnia albo wspomniana kuźnia.

Stary zamek rozebrano w okresie władania Wodzisławiem przez Guidobalda von Dietrichsteina, który przejął państwo wodzisławskie w 1739 roku. Na jego miejscu wzniósł, wraz z żoną Marią Gabrielą Henckel von Donnersmarck, zachowany do dziś pałac według projektu prawdopodobnie morawskiego architekta Franciszka Antona Grimma. Jego budowę zakończono być może przed 1749 rokiem, bowiem w tym roku urodził się na zamku pierwszy syn z drugiego małżeństwa Guidobalda, Franciszek (Furmanek, Kulpa 2003, s. 71 i 74-75).

Typ budowli

Zamek książęcy, nizinny, o nieregularnym układzie, został wzniesiony w XIII lub XIV wieku jako drewniany. W pierwszej połowie XVI wieku został przebudowany na zamek murowany. Otoczony był murem obwodowym i fosą. Rozebrano go w pierwszej połowie XVIII wieku, aby przeznaczyć teren pod budowę obecnego pałacu.

Plany

Ikonografia i zdjęcia