Zamek w Chudowie położony jest poza wsią (na płn.-zach.) od niej, na wyniesieniu terenowym, częściowo sztucznie powiększonym. Zamek rycerski, nizinny, regularny, wzniesiony w XVI w. Obejmował wieżę i dwa prostopadłe do niej skrzydła. Czwarte skrzydło wzniesiono później. Częściowo otoczony był fosą, w pozostałej części mokradłami. Na podstawie badań archeologicznych i architektonicznych prowadzonych po 2001 r. przez A. Tarasińskiego i P. Nocunia ustalono, że przed wzniesieniem zamku renesansowego funkcjonował tu obiekt obronny w formie drewnianej wieży mieszkalnej otoczonej palisadą.
| Lokalizacja | woj. śląskie, pow. gliwicki, gm. Gierałtowice |
|---|---|
| Współrzędne | 50.223946 N,18.7724054 E |
| Obszar AZP | 99-45 |
| Chronologia | nowożytność |
| Autorzy | Piotr Siemko |
| Data udostępnienia | 13.09.2023 |
Jak cytować?
Zdjęcia, ryciny, ilustracje, plany, przekroje, etc. – jak w podpisach
Opis
Przynależność administracyjna
Obecna: gmina Gierałtowice, pow. gliwicki, woj. śląskie
Historyczna: ks. opolskie, kozielsko-bytomskie, rej. opolska, pow. toszecko-gliwicki, woj. śląskie, pow. rybnicki
Lokalizacja i stan zachowania obiektu
Zamek położony jest poza wsią (na płn.-zach.) od niej, na wyniesieniu terenowym, częściowo sztucznie powiększonym.
Zamek po pożarze w styczniu 1875 r. pozostaje ruiną, obecnie zakonserwowaną. Zachowała się wieża i mury obwodowe oraz wewnętrzne mury na poziomie fundamentów.
Topomonastyka
- Ok. 1305 – Cudow (CDS XIV s. 96-97)
- 1434 – Hudow (ADAMSKA i inni, s. 38)
- 1447 – Chudoba (MARKGRAF s. 368)
- 1459 – Khudow (CDS VI reg. 244)
- 1540 – Kudow (CHRZĄSZCZ Ldb 338)
- 1679, 1687 – Chudow (JUNGNITZ s. 113 i 413)
- 1725, 1798,1829 – Chudow
- 1860 i 1875 – Chutow (ADAMSKA i inni, s. 71)
Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu na podstawie przyczynków źródłowych
- 1434 – Johannes de Hodow (ADAMSKA i inni, s. 38)
- 1459 – Jan Sudiss von Khudow (CDS VI reg. 244)
- 1475 – Jakub Chudowsky (Lubs II s. 569)
- 1483 – Mikulasz Chudowsky (POLAK s. 42)
- 1532?-1562(72) – Jan Gierałtowski (ADAMSKA i inni, s. 42)
- 1572-przed 1596 – Wacław starszy Gierałtowski (CHRZĄSZCZ 1927 s.17-18)
- 1596-1622 – Wacław młodszy Gierałtowski (ADAMSKA i inni, s. 44 i 46)
- 1622-1625 – Joanna Sedlnicka 1ºvoto Gierałtowska 2ºvoto Praschma
- 1625 – Karol Praschma
- 1669 – Jan Skall
- 1669 – Jadwiga Salomea Kotulińska
Julianna Urszula Kotulińska z mężem Wacławem Weignarden von Oppersdorf - Przed 1687-zm 1687 – Jerzy Bernard von Welczek
- 1687-1704 – Anna Zuzanna von Reuthen
- 1704-1706 – Jerzy Franciszek von Holly
- 1706-1726 – Jan Mikołaj Foglar z synami
- 1740-1767 – Karol Jarosław
- 1767-1790 – Maciej Wilczek
- 1790-1794 – Paweł Wilczek
- 1794-1806 – August Detlef Schlippenbach
- 1806-1807 – Jan Kanty Bobrowski
- 1807-1825 – Magdalena Bobrowska ur Skrzyńska z mężem Józefem Ignacym
- 1825-1837 – ks. Teofila Blandowska
- 1837-1848 – Aleksander von Bally
- 1848-1850 – Aleksander von Dyhrn
- 1850 – Joanna Gryzik zam Schaffgotsch (ADAMSKA i inni, s.46-78)
Historia budowlana obiektu
Na podstawie badań archeologicznych i architektonicznych prowadzonych po 2001 r. przez A. Tarasińskiego i P. Nocunia ustalono, że przed wzniesieniem zamku renesansowego funkcjonował tu obiekt obronny w formie drewnianej wieży mieszkalnej otoczonej palisadą (TARASIŃSKI, NOCUŃ 2004 s.245).
Murowany zamek powstał w XVI w., a inicjatorem jego wzniesienia był Jan Gierałtowski. Powstał on w co najmniej dwóch fazach. Na podstawie badań ustalono, że jako pierwsza budowla powstała wieża, do której dostawiono później tzw. Dom pański od strony płd. wsch. Równocześnie lub zaraz po jego zbudowaniu wzniesiono tu budynek służebny od strony płn-zach. Odkryto też fundamenty i części przyziemia kamiennych filarów, stanowiących podstawę konstrukcji krużganków. Dom pański miał dwie kondygnacje i pierwszą przykrytą sklepieniem kolebkowym, podzieloną w dolnej kondygnacji na trzy pomieszczenia. Skrajne płn-wsch pomieszczenie było kuchnią zamkową – zachowały się części filarów stanowiących prawdopodobnie podporę okapu nad piecem oraz kamienna rynna służąca do odprowadzania na zewnątrz zlewek z kuchni. Skrzydło płn. zach. podzielone było na dwa pomieszczenia, a jego dolna kondygnacja również przykryta była sklepieniem kolebkowym. Niewykluczone, że budynek miał trzy kondygnacje. Pomiędzy wieżą a tym skrzydłem znajdowała się dwubiegowa klatka schodowa, powstała przy przebudowie za A. Bally’ego (ADAMSKA i inni, s. 38).
Wieża po jej odbudowie i rekonstrukcji liczy 6 kondygnacji. Wejście do zamku prowadziło przez wieżę i znajdowało się ono na 2 kondygnacji, a zabezpieczono było bramą blokowaną przez poziomą belkę wpuszczaną prostopadle do ściany. Dziedziniec od strony płn-zach. zamknięty był być może ścianą parawanową, a w późniejszym okresie wzniesiono tam skrzydło (dotychczas brak datowania) (SIEMKO s. 73).
Do budowy zamku użyto kamienia – eratyków, wapienia, piaskowca i sporadycznie cegły. Na dziedzińcu wykopano studnię. W trakcie prac wykopaliskowych znaleziono liczne fragmenty kamieniczki renesansowej – obramień okiennych i drzwiowych.
Brak odnośnie zamku informacji o pracach budowlanych po jego wzniesieniu aż do prac prowadzonych przez A. Bally’ego.
Typ budowli
Zamek rycerski, nizinny, regularny, wzniesiony w XVI w. Obejmował wieżę i dwa prostopadłe do niej skrzydła. Czwarte skrzydło wzniesiono później. Częściowo otoczony był fosą, w pozostałej części mokradłami.
Ilustracje
Plany i rekonstrukcje
Zdjęcia
Zabytki
Literatura
DSB = Das schwarze Buch von Gleiwitz Journal Article
In: Gleiwitzer Jahrbuch, 1927.
Ldb = Die Landbücher von Oppeln- Ratibor Journal Article
In: Oberschlesische Heimat, no. 10, 1914, (Ldb).
Dzieje zamku w Chudowie Book
Katowice-Chudów, 2001.
Jan Gierałtowski, pan na Chudowie. Biografia fabularno-naukowa Book
Katowice, 2007.
Visitationsberichte der Diözese Breslau. Archidiakonat Oppeln Book
Breslau, 1904.
Über die Chudower Burgruine Journal Article
In: Mitteilungen des Beuthener Geschichts- und Museumsvereins, vol. Heft 4, 1916.
Die Rechnung über den Peterspfennig im Archidiakonat Oppeln 1447 Journal Article
In: Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens, vol. XXXIV, 1893.
Siedziby rycerskie na ziemi gliwickiej Book
Katowice, 2022.
CDS XIV = Codex Diplomaticus Silesiae, Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis, Bd. XIV Collection
Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis, Breslau, 1889, (także skrótowo jako LfeV; Lf; LF).
Ruiny zamku w Chudowie Journal Article
In: Ziemia, vol. Nr 9, 1926.
Petrograficzna inwentaryzacja kamiennego budulca zabytkowych ruin zamku w Chudowie Journal Article
In: Rocznik Muzeum w Gliwicach, vol. tom X, 1995.
Badania archeologiczno-architektoniczne zamku w Chudowie, województwo śląskie Journal Article
In: Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2001-2002, 2004.
Badania zamku w Chudowie, województwo śląskie Journal Article
In: Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2005-2006, 2007.
Dzieje zamku w Chudowie Journal Article
In: Rocznik Muzeum w Gliwicach, vol. tom VII/VIII, 1994.
