Zamek w Chudowie

Zamek w Chudowie położony jest poza wsią (na płn.-zach.) od niej, na wyniesieniu terenowym, częściowo sztucznie powiększonym. Zamek rycerski, nizinny, regularny, wzniesiony w XVI w. Obejmował wieżę i dwa prostopadłe do niej skrzydła. Czwarte skrzydło wzniesiono później. Częściowo otoczony był fosą, w pozostałej części mokradłami. Na podstawie badań archeologicznych i architektonicznych prowadzonych po 2001 r. przez A. Tarasińskiego i P. Nocunia ustalono, że przed wzniesieniem zamku renesansowego funkcjonował tu obiekt obronny w formie drewnianej wieży mieszkalnej otoczonej palisadą.

Lokalizacja	woj. śląskie, pow. gliwicki, gm. Gierałtowice
Współrzędne	50.223946 N,18.7724054 E
Obszar AZP	99-45
Chronologia	nowożytność
Autorzy	Piotr Siemko
Data udostępnienia	13.09.2023

CHUDÓW, zamek w Chudowie współcześnie, 2009 (fot. Pudelek (Marcin Szala), CC BY 3.0, z Wikimedia Commons)

CHUDÓW, Kafle piecowe z przedstawieniem św. Krzysztofa z I połowy XVI wieku (TARASIŃSKI, NOCUŃ 2004)CHUDÓW, Kafle piecowe z przedstawieniem św. Krzysztofa z I połowy XVI wieku (TARASIŃSKI, NOCUŃ 2004)

CHUDÓW, Kafle piecowe z przedstawieniem św. Krzysztofa oraz jadącego rycerza (kopijnika) z I połowy XVI wieku (TARASIŃSKI, NOCUŃ 2004)CHUDÓW, kafel piecowy z przedstawieniem jadącego rycerza (kopijnika) z I połowy XVI wieku (TARASIŃSKI, NOCUŃ 2004)

CHUDÓW, Plan ruin zamku z zaznaczeniem odkrytych pozostałości poprzedniej drewnianej budowli (TARASIŃSKI, NOCUŃ 2007)CHUDÓW, Plan ruin zamku z zaznaczeniem odkrytych pozostałości poprzedniej drewnianej budowli (TARASIŃSKI, NOCUŃ 2007)

CHUDÓW, Dziedziniec zamku z wyeksponowanymi murami budynków - pańskiego z prawej strony i służebnego z lewej strony, cokołami filarów i studnią (fot. P. Siemko)CHUDÓW, Dziedziniec zamku z wyeksponowanymi murami budynków - pańskiego z prawej strony i służebnego z lewej strony, cokołami filarów i studnią (fot. P. Siemko, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-SA 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])

CHUDÓW, Ruiny zamku od północnego-zachodu w 1935 roku (fot. zb. P. Siemko)CHUDÓW, Ruiny zamku od północnego-zachodu w 1935 roku (fot. zb. P. Siemko, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-SA 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])

CHUDÓW, Ruiny zamku od południowego-wschodu, ok. 1921 wg rys. W. Lenza (pocztówka zb. P. Siemko)CHUDÓW, Ruiny zamku od południowego-wschodu, ok. 1921 wg rys. W. Lenza (pocztówka zb. P. Siemko, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-SA 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])

CHUDÓW, Rekonstrukcja wyglądu zamku w końcu XVI wieku wg J. RozpędowskiegoCHUDÓW, Rekonstrukcja wyglądu zamku w końcu XVI wieku wg J. Rozpędowskiego

CHUDÓW, Wieża zamku od strony zachodniej ze zrekonstruowaną ostatnią kondygnacją, dachem, wykuszem latryny oraz dawnym głównym wejściem (fot. zb. P. Siemko)CHUDÓW, Wieża zamku od strony zachodniej ze zrekonstruowaną ostatnią kondygnacją, dachem, wykuszem latryny oraz dawnym głównym wejściem (fot. zb. P. Siemko, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-SA 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])

CHUDÓW, Rynna kuchenna do odprowadzania resztek kuchennych od wewnętrznej strony zamku (fot. zb. P. Siemko)CHUDÓW, Rynna kuchenna do odprowadzania resztek kuchennych od wewnętrznej strony zamku (fot. zb. P. Siemko, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-SA 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])

CHUDÓW, plan ruin zamkowych z 1928 roku z zaznaczonymi sklepieniami (wg D. Adamska-Heś, R. Heś, R. Szołtysek)CHUDÓW, plan ruin zamkowych z 1928 roku z zaznaczonymi sklepieniami (wg D. Adamska-Heś, R. Heś, R. Szołtysek)

CHUDÓW, widok zamku po przebudowie A. Bally`ego (A. Duncker, zb. P. Siemko)CHUDÓW, widok zamku po przebudowie A. Bally`ego (A. Duncker, zb. P. Siemko, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-SA 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])

CHUDÓW, renesansowe obramienie okienne na pierwszym piętrze zamku w tzw. budynku służby (fot. zb. P. Siemko)CHUDÓW, renesansowe obramienie okienne na pierwszym piętrze zamku w tzw. budynku służby (fot. zb. P. Siemko, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-SA 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])

CHUDÓW, akwarela przedstawiająca ruiny zamku dat. 1909 i sygn. E. v. F. (zb. P. Siemko)CHUDÓW, akwarela przedstawiająca ruiny zamku dat. 1909 i sygn. E. v. F. (zb. P. Siemko, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-SA 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])

CHUDÓW, ruiny zamku od północnego-wschodu, lata 20-te XX wieku (fot. zb. P. Siemko)CHUDÓW, ruiny zamku od północnego-wschodu, lata 20-te XX wieku (fot. zb. P. Siemko, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-SA 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])

CHUDÓW, trójwymiarowa rekonstrukcja dworu poprzedzającego renesansowy zamek w oprac. P. NocuniaCHUDÓW, trójwymiarowa rekonstrukcja dworu poprzedzającego renesansowy zamek w oprac. P. Nocunia

CHUDÓW, kafel piecowi z przedstawieniem św. Jerzego zabijającego smoka z I połowy XVI wieku (za TARASIŃSKI, NOCUŃ 2004)CHUDÓW, kafel piecowi z przedstawieniem św. Jerzego zabijającego smoka z I połowy XVI wieku (za TARASIŃSKI, NOCUŃ 2004)

CHUDÓW, kafel piecowi z przedstawieniem św. Jerzego zabijającego smoka z I połowy XVI wieku (za: TARASIŃSKI, NOCUŃ 2004)CHUDÓW, kafel piecowi z przedstawieniem św. Jerzego zabijającego smoka z I połowy XVI wieku (za TARASIŃSKI, NOCUŃ 2004)

CHUDÓW, zamek w Chudowie współcześnie,CHUDÓW, zamek w Chudowie współcześnie, 2009 (fot. <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Chud%C3%B3w_castle_in_March1.JPG">Pudelek (Marcin Szala)</a>, <a href="https://creativecommons.org/licenses/by/3.0">CC BY 3.0</a>, z Wikimedia Commons)

Jak cytować?

Siemko Piotr. Zamek w Chudowie, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/zamek-w-chudowie/]. Licencja: CC BY-NC 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/]. Data dostępu: 14.01.2025.

Zdjęcia, ryciny, ilustracje, plany, przekroje, etc. – jak w podpisach

Opis

Przynależność administracyjna

Obecna: gmina Gierałtowice, pow. gliwicki, woj. śląskie

Historyczna: ks. opolskie, kozielsko-bytomskie, rej. opolska, pow. toszecko-gliwicki, woj. śląskie, pow. rybnicki

Lokalizacja i stan zachowania obiektu

Zamek położony jest poza wsią (na płn.-zach.) od niej, na wyniesieniu terenowym, częściowo sztucznie powiększonym.

Zamek po pożarze w styczniu 1875 r. pozostaje ruiną, obecnie zakonserwowaną. Zachowała się wieża i mury obwodowe oraz wewnętrzne mury na poziomie fundamentów.

Topomonastyka

Ok. 1305 – Cudow (CDS XIV s. 96-97)
1434 – Hudow (ADAMSKA i inni, s. 38)
1447 – Chudoba (MARKGRAF s. 368)
1459 – Khudow (CDS VI reg. 244)
1540 – Kudow (CHRZĄSZCZ Ldb 338)
1679, 1687 – Chudow (JUNGNITZ s. 113 i 413)
1725, 1798,1829 – Chudow
1860 i 1875 – Chutow (ADAMSKA i inni, s. 71)

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu na podstawie przyczynków źródłowych

1434 – Johannes de Hodow (ADAMSKA i inni, s. 38)
1459 – Jan Sudiss von Khudow (CDS VI reg. 244)
1475 – Jakub Chudowsky (Lubs II s. 569)
1483 – Mikulasz Chudowsky (POLAK s. 42)
1532?-1562(72) – Jan Gierałtowski (ADAMSKA i inni, s. 42)
1572-przed 1596 – Wacław starszy Gierałtowski (CHRZĄSZCZ 1927 s.17-18)
1596-1622 – Wacław młodszy Gierałtowski (ADAMSKA i inni, s. 44 i 46)
1622-1625 – Joanna Sedlnicka 1ºvoto Gierałtowska 2ºvoto Praschma
1625 – Karol Praschma
1669 – Jan Skall
1669 – Jadwiga Salomea Kotulińska
Julianna Urszula Kotulińska z mężem Wacławem Weignarden von Oppersdorf
Przed 1687-zm 1687 – Jerzy Bernard von Welczek
1687-1704 – Anna Zuzanna von Reuthen
1704-1706 – Jerzy Franciszek von Holly
1706-1726 – Jan Mikołaj Foglar z synami
1740-1767 – Karol Jarosław
1767-1790 – Maciej Wilczek
1790-1794 – Paweł Wilczek
1794-1806 – August Detlef Schlippenbach
1806-1807 – Jan Kanty Bobrowski
1807-1825 – Magdalena Bobrowska ur Skrzyńska z mężem Józefem Ignacym
1825-1837 – ks. Teofila Blandowska
1837-1848 – Aleksander von Bally
1848-1850 – Aleksander von Dyhrn
1850 – Joanna Gryzik zam Schaffgotsch (ADAMSKA i inni, s.46-78)

Historia budowlana obiektu

Na podstawie badań archeologicznych i architektonicznych prowadzonych po 2001 r. przez A. Tarasińskiego i P. Nocunia ustalono, że przed wzniesieniem zamku renesansowego funkcjonował tu obiekt obronny w formie drewnianej wieży mieszkalnej otoczonej palisadą (TARASIŃSKI, NOCUŃ 2004 s.245).

Murowany zamek powstał w XVI w., a inicjatorem jego wzniesienia był Jan Gierałtowski. Powstał on w co najmniej dwóch fazach. Na podstawie badań ustalono, że jako pierwsza budowla powstała wieża, do której dostawiono później tzw. Dom pański od strony płd. wsch. Równocześnie lub zaraz po jego zbudowaniu wzniesiono tu budynek służebny od strony płn-zach. Odkryto też fundamenty i części przyziemia kamiennych filarów, stanowiących podstawę konstrukcji krużganków. Dom pański miał dwie kondygnacje i pierwszą przykrytą sklepieniem kolebkowym, podzieloną w dolnej kondygnacji na trzy pomieszczenia. Skrajne płn-wsch pomieszczenie było kuchnią zamkową – zachowały się części filarów stanowiących prawdopodobnie podporę okapu nad piecem oraz kamienna rynna służąca do odprowadzania na zewnątrz zlewek z kuchni. Skrzydło płn. zach. podzielone było na dwa pomieszczenia, a jego dolna kondygnacja również przykryta była sklepieniem kolebkowym. Niewykluczone, że budynek miał trzy kondygnacje. Pomiędzy wieżą a tym skrzydłem znajdowała się dwubiegowa klatka schodowa, powstała przy przebudowie za A. Bally’ego (ADAMSKA i inni, s. 38).

Wieża po jej odbudowie i rekonstrukcji liczy 6 kondygnacji. Wejście do zamku prowadziło przez wieżę i znajdowało się ono na 2 kondygnacji, a zabezpieczono było bramą blokowaną przez poziomą belkę wpuszczaną prostopadle do ściany. Dziedziniec od strony płn-zach. zamknięty był być może ścianą parawanową, a w późniejszym okresie wzniesiono tam skrzydło (dotychczas brak datowania) (SIEMKO s. 73).

Do budowy zamku użyto kamienia – eratyków, wapienia, piaskowca i sporadycznie cegły. Na dziedzińcu wykopano studnię. W trakcie prac wykopaliskowych znaleziono liczne fragmenty kamieniczki renesansowej – obramień okiennych i drzwiowych.

Brak odnośnie zamku informacji o pracach budowlanych po jego wzniesieniu aż do prac prowadzonych przez A. Bally’ego.

Typ budowli

Zamek rycerski, nizinny, regularny, wzniesiony w XVI w. Obejmował wieżę i dwa prostopadłe do niej skrzydła. Czwarte skrzydło wzniesiono później. Częściowo otoczony był fosą, w pozostałej części mokradłami.