Krapkowice, zamek

Przynależność administracyjna

Obecna: woj. opolskie, pow. krapkowicki, gm. Krapkowice

Historyczna: księstwo opolskie, rejencja opolska, pow. krapkowicki

Lokalizacja i stan zachowania obiektu

Zamek położony jest w płd.-wsch. części starego miasta, na płaskim terenie, na skarpie nadrzecznej u ujścia rzeki Osobłogi do Odry. Zachował się jako czteroskrzydłowa budowla, wewnątrz miasta, wzniesiony jakoby w 1678 r. w miejscu starszej budowli.

Toponomastyka

• 1294 – Crapicz (CHRZĄSZCZ 1932 s. 4).
• 1302 – Crapkovitz (CDS XVI nr 2697)
• 1310 – Crapicz (CDS XVI nr 3157)
• 1330 – Crapicz, Crapkowicz (w tym samym dokumencie CDS XXII reg. 4952)
• 1410 – Crapicz (CDS VI reg. 114)
• 1437 – Crappicz (CDS VI reg. 194)
• 1460 – Krapkowicze, pierwsza wzmianka o zamku (CDS VI reg 294)
• 1507 – Chrapkowicze (CDS VI. reg. 466)
• 1679 – Krapitz (JUNGNITZ s. 188)
• 1687 – Krapitz (JUNGNITZ s. 527)

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu  na podstawie przyczynków źródłowych

Krapkowice, o których pierwsza wzmianka pochodzi z 1275 r. należały do książąt opolskich. Po śmierci Bolka I opolskiego Krapkowice znalazły się w księstwie strzeleckim należącym do księcia Alberta, a po jego bezdzietnej śmierci księstwo przypadło książętom opolskim Władysławowi II i Bolkowi III. W rękach książąt opolskich pozostało do śmierci ostatniego z nich Jana II Dobrego w 1532 r (CHRZĄSZCZ 1932 s. 5 i 20).

Król czeski Ferdynand zastawił księstwo opolsko-raciborskie Jerzemu Hohenzollernowi. W czasie ich rządów zaczął się szerzyć protestantyzm, a nowość miała wypłynąć z zamku od urzędników margrabiego. Następnie król przekazał księstwo Izabeli Zapolya. W 1557 r. Ferdynand, wtedy już cesarz zastawił miasto Joachimowi Buchcie na Otmęcie (CHRZĄSZCZ 1932 s. 27-28)..

W 1572 r. dobra zamkowe były zastawione miastu. Ze spisanego w 1574 roku urbarza wynika, że dobra krapkowickie obejmowały zamek, grunty pańskie, 2 młyny, należności pańskie z miasta oraz wsi  – Żywocic, Stradunii i Górażdży (CHRZĄSZCZ 1932 s. 29)..

W 1582 r. cesarz sprzedał te dobra Hansowi von Redern (CHRZĄSZCZ 1932 s. 33).. Dobra i zamek pozostały w tej rodzinie do 1759 r. kiedy bezpotomnie zmarł ostatni przedstawiciel męski tej rodziny Adolf Heinrich von Redern. W 1765 r. jego matka Renata sprzedała dobra wraz z zamkiem hrabiemu Karolowi Wilhelmowi von Haugwitz. W rękach tej rodziny zamek pozostał do 1945 r (CHRZĄSZCZ 1932 s. 51).

Historia budowlana obiektu

Wobec faktu, że zamek znalazł się w obrębie starego miasta, można przypuszczać, że pierwszą budowlą zamkową wzniesiono w XIII w., skoro zarezerwowano teren dla księcia, chyba, że już istniał wcześniej. Powstanie zamku w tym czasie jest tym bardziej prawdopodobne, że w Krapkowicach istniała komora celna, o której wspomina dokument z 1310 r.( NOWAKOWA s. 110) Krapkowice były o tyle ważnym miejscem, że krzyżowały się tu szlaki handlowe  – wzdłuż Odry od Raciborza przez Koźle do Opola, z Ołomuńca do Głubczyc przez Głogówek i Krapkowice do Opola i na wschód. W Krapkowicach na Odrze wznosił się jeden z niewielu mostów. Zamek miał być przebudowany w stylu renesansowym po 1553 r. z inicjatywy królowej węgierskiej Izabeli (WAGNER s. 745), ale nie ma to oparcia w źródłach.

Przypuszczalnie w 1 poł XVII w. rozpoczęto budowę skrzydła zach. Przed 1678 r. Redernowie rozbudowali dawny zamek na czteroskrzydłowe, dwupiętrowe założenie na planie nieregularnego czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem otoczonym z trzech stron (od płn., wsch. i płd.) piętrowymi krużgankami. Prawdopodobnie przed tą przebudową wykupiono 8 domów mieszczańskich przeznaczonych pod budowę zamku. Zapewne na ich miejscu powstało skrzydło zach. wiadomość pochodzi z dokumentu wystawionego później przez cesarza Józefa I w 1709 roku, a dotyczącego transakcji pomiędzy Erdmanem von Redern a miastem Krapkowice. (BOEHME I s. 119). Wjazd do zamku umieszczono na osi skrzydła zach., prowadzącą przez sklepioną sień. Piwnice i część pomieszczeń na parterze sklepiono kolebkowo i kolebkowo z lunetami. W narożniku płn.-wsch. na parterze znajduje się duża sala nakryta sklepieniem wspartym na dwóch kolumnach. Być może jest to najstarsza zachowana część zamku z XVI w. Zamek spłonął w 1722 r. po czym go odrestaurowano i zaczęto rozbiórkę 2 piętra. Podobno w 1772 r. uległ ponownie pożarowi, i wówczas miała nastąpić całkowita rozbiórka 2 piętra (WAGNER s. 745). To ostatnie stwierdzenie jest nieprawdziwe.

Panoramę miasta od strony Odry przedstawił dwukrotnie F. B. Werner. Na jednej, wydanej w formie miedziorytu w 1738 r. zamek przedstawiono jako budowlę dwukondygnacyjną (parter i piętro) z dachem mansardowym. Widoczne są dwa skrzydła – płn. i wsch., natomiast ujęcie dachu nie wskazuje (SIEMKO 2010 s. 78), aby któreś z pozostałych skrzydeł było wyższe o jedną kondygnację. W identyczny sposób przedstawił Werner zamek w swoim rękopiśmiennym dziele Topographia seu Compendio Silesiae. Rysunek mógł być późniejszy, ale powstał nie później niż w 1767 r., gdy Werner był chyba ostatni raz na Górnym Śląsku.

W końcu XVIII w. zamek przebudowano na fabrykę tkacką. W 1806 r. został zajęty przez wojska francuskie i bawarskie na lazaret. W latach 1838-45 działała tu szkoła, po czym obiekt opuszczono w stanie mocno postępującej ruiny. W 1852 r. zamek wyremontowano pozbawiając go pierwotnego detalu architektonicznego. Wówczas zapewne zamurowano arkady krużganków na piętrze i wstawiono w nie okna. Wykorzystywano go na cele administracyjno-biurowe, a od okresu międzywojennego na szkołę (WAGNER s. 745).

Typ obiektu

Zamek książęcy, nizinny, pierwotne założenie nieznane, obecnie regularny zbudowany w 1678 r. z wykorzystaniem murów wcześniejszego założenia, przebudowany po pożarze w 1722 r.

Plany

Ikonografia i zdjęcia