Czarny Bór, zamek (ruina)

Przynależność administracyjna i toponomastyka

• od 1321 księstwo świdnickie, do 1741 w obrębie dystryktu kamiennogórskiego (Weichbild Landeschut); 1741-1945 Landkreis Landeschut, 1945-1975 województwo wrocławskie, 1975-1998 województwo wałbrzyskie
• historyczne nazwy obiektu: 1355 – Sworczin Walde/Swarcinwalde, 1364 – Swarczewalde, 1371 – das hauß Schwarzenwalde districtus Landishutensis, 1373 – castrum Swarczenwalde, 1386 – Swarcznwalde, 1390 – das hous Swarczenwalde

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Zamek został wzniesiony na terenie terasy zalewowej doliny potoku Lesk. Ruiny warowni tworzą stożkowate wzniesienie o czworobocznym (kwadratowym) zarysie, z bokami o długości około 23 metrów. Całość otaczają dwie mokre fosy oraz wał rozdzielający je od siebie, który powiela zarys centralnego założenia. Na zewnątrz fosy, po stronie wschodniej, znajduje się podzamcze, gdzie zachowały się ślady murowanej budowli.

Do zamku prowadzą dwie groble – jedna od strony południowej, druga od zachodniej. Centrum warowni otacza mur obwodowy o czworobocznym zarysie. W południowo-wschodnim narożniku znajdują się ruiny cylindrycznej wieży wpisanej w obwód obronny. Wieża zachowała się na wysokość około 12 metrów, a w jej pionowym przekroju widoczne jest okrągłe pomieszczenie w formie szybu oraz znajdujący się powyżej korytarzyk prowadzący do wejścia. Wejście do wieży umieszczono na znacznej wysokości (prawdopodobnie na drugim piętrze), co sugeruje, że dostęp do bergfriedu odbywał się z krużganka muru obwodowego.

Na podstawie konfiguracji terenu można domyślać się istnienia zabudowy wzdłuż północnego i zachodniego odcinka muru obwodowego. Warownia została zbudowana z łamanego kamienia, w tym porfiru. Na murze wieży widoczne są ślady intensywnego działania ognia.

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu na podstawie przyczynków źródłowych

Zamek po raz pierwszy został odnotowany w 1355 roku wśród warowni, przeciw którym Bolko II Świdnicki podjął akcję zbrojną. Przyjmuje się, że działania księcia były wymierzone przeciw zbuntowanemu rycerstwu, jednak brak jest pewnych informacji o ówczesnym właścicielu zamku.

Wzmianka z 1364 roku wskazuje, że twierdza Czarny Bór pozostawała co najmniej do tego czasu we władaniu Bolka II. Dokumenty z 1371 roku dowodzą jednak, że zamek był już własnością Wittche Behem (Witka Czecha z Rodova pod Jaromierzem), który działał na dworze Piastów ziębickich i świdnickich w latach 1329–1366. W tym samym roku Witek wystawił dokument, w którym przekazał w dożywocie zamek wraz z przyległościami swojej żonie Jutcie.

Zamek został ponownie wymieniony w dokumencie z 1373 roku jako punkt odniesienia względem zarośli Heine, zlokalizowanych między Czadrowem a Czarnym Borem (prawdopodobnie w paśmie wzgórz Czarny Las). Te tereny zostały sprzedane przez Mikołaja Ottendorfa opatowi krzeszowskiemu Mikołajowi Kestnerowi.

Od 1368 roku w dokumentach księstwa świdnickiego pojawia się Sigismundus von Schwarzwaldau, syn zmarłego już wtedy Witka Czecha. W 1390 roku Zygmunt zapisał swoje dobra, w tym zamek w Czarnym Borze, na wypadek bezpotomnej śmierci, na rzecz Tammo von Lasan (z Łażan). Akt ten wydaje się formalnością, ponieważ Zygmunt był wówczas w pełni sił i pojawia się we wzmiankach jeszcze w 1394 roku.

Zniszczenie warowni miało nastąpić w 1509 roku, po czym zamek pozostawał w ruinie. W 1471 roku we wsi Czarny Bór istniała przeprawa, na której pobierano cło na drodze z Boguszowa do Kamiennej Góry.

Ilustracje

Fotografie

Dokumentacja w ramach projektu „Od grodu do zamku“

Wzmianki konkretnie o tym obiekcie

Berndt 1828, s. 460-461; Boguszewicz 2010, s. 206-207; Goliński 2003, s. 150-153; Guerquin 1957, s. 45; Guerquin 1974, s. 114; Kajzer, Kołodziejski, Salm 2001, s. 137; Müller 1837, s. 530-531; Treblin 1908, s. 129; Zimmermann 1785, s. 77

@book{berndt_1828,

title = {Wegweiser durch des Sudeten-Gebirge},

author = {J. CH. G. Berndt},

year  = {1828},

date = {1828-01-01},

urldate = {1828-01-01},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{boguszewicz_2010,

title = {Corona Silesiae: zamki Piast\'{o}w f\"{u}rstenberskich na po\ludniowym pograniczu ksi\k{e}stwa jaworskiego, \'{s}widnickiego i zi\k{e}bickiego do po\lowy XIV wieku},

author = {A. Boguszewicz},

year  = {2010},

date = {2010-01-01},

urldate = {2010-01-01},

number = {39},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{golinski2003,

title = {Co si\k{e} sta\lo w 1355 r. w ksi\k{e}stwie \'{s}widnickim? (w kwestii w\lasno\'{s}ci i funkcji zamk\'{o}w)},

author = {Mateusz Goli\'{n}ski},

year  = {2003},

date = {2003-01-01},

urldate = {2003-01-01},

journal = {Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia},

volume = {2512},

number = {CLXIII},

pages = {150-153},

publisher = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{guerquin_1957,

title = {Zamki \'{s}l\k{a}skie},

author = {Bohdan Guerquin},

year  = {1957},

date = {1957-01-01},

urldate = {1957-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{guerquin_1974,

title = {Zamki w Polsce},

author = {B. Guerquin},

year  = {1974},

date = {1974-01-01},

urldate = {1974-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{kajzer_kolodziejczyk_salm_2001,

title = {Leksykon zamk\'{o}w w Polsce},

author = {J. Kajzer and S. Ko\lodziejczyk and J. Salm},

year  = {2001},

date = {2001-01-01},

urldate = {2001-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Muller1837,

title = {Vaterl\"{a}ndische Bilder, in einer Geschichte und Beschreibung der alten Burgfesten und Ritterschl\"{o}sser Schlesiens},

author = {K. A. M\"{u}ller},

year  = {1837},

date = {1837-01-01},

urldate = {1837-01-01},

address = {Glogau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@collection{\sstreblin_1908,

title = {Beitr\"{a}ge zur Siedlungskunde im ehemaligen F\"{u}rstentum Schweidnitz},

author = {M. Treblin},

editor = {M. Treblin},

year  = {1908},

date = {1908-01-01},

urldate = {1908-01-01},

address = {Breslau},

note = {Spis maj\k{a}tk\'{o}w rycerskich 1576 r.},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\sszimmermann_1785,

title = {Beitr\"{a}ge zur Beschreibung Schlesien, Bd. 4},

author = {Friedrich Albert Zimmermann},

editor = {Friedrich Albert Zimmermann},

year  = {1785},

date = {1785-01-01},

urldate = {1785-01-01},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}