Lubliniec, zamek (ob. nieistniejący)

Przynależność administracyjna

Obecna: m. Lubliniec, pow. Lubliniecki, woj. śląskie

Historyczna: księstwo opolskie, rejencja opolska

Lokalizacja i stan obiektu

Obecna budowla – pałac zbudowany w XVIII w., przekształcony w XIX w. Położony jest on w odległości ponad 200 m od skraju miasta

Inna budowla, określana mianem zamku położona była na obrzeżu starego miasta przy nieistniejącym obecnie stawie. Zamek nie zachował się; do niedawna istniała jeszcze kamienica pod adresem ul. Piłsudskiego 11, w której mogły się kryć reszty murów dawnego zamku. W 2020 roku budynek uległ w większości zniszczeniu podczas prac budowlanych związanych z budową pobliskiego targowiska.

Historyczne nazwy miejscowości

Lublyn (ok. 1305), Lublin (ok. 1305, 1384, 1414, 1425, 1450, 1480, 1564), Lubin (1310), Loben (1384), Lublynecz (1397), Loblin (1401, 1412, 1434), Lobelin (1437), Loblyn (1444), Lubliniecz (1454), Lublinitz (1485), Lublinicz (1506), Lublinecz (1556), Lublinietz (1565, 1708), Lublincy (1566),

Wybór źródeł do dziejów miejscowości i obiektu

• 1272–1313 prawdopodobna książęca lokacja miasta i budowa kościoła parafialnego św. Mikołaja (Krause 1938, s. 41 za: APWr, Rep. 36, nr 2)
• ok. 1305 okręg dziesięcinny biskupa wrocławskiego ze stolicą w Lublińcu; w Lublińcu znajdowało się 30 łanów oczynszowanych dla biskupa wrocławskiego, z wyłączeniem 2 grzywien [to jest z kolejnych 8 łanów], które posiadał kościół w Dąbrowie k. Niemodlina (LF, s. 103)
• 1310 książę Bolko I opolski sprzedał miastu Wrocław opłaty z myt komory celnej w m.in. Lublińcu, zarówno te pobierane od pieszych z towarami, jak i tych od ciągnących wozy (RS 3157)
• 1341 Kazimierz Wielki potwierdził granice Królestwa Polskiego ze Śląskiem: granica przebiegła przy punkcie granicznym zwanym Wegielny Kop, i rozpoczynała granicę majątku Boronów w okręgu lublinieckim, którą to granicę król potwierdził na rzecz księcia Alberta strzeleckiego (Szczech 2016, nr IXa)
• 1360 Hanlin, syn mieszczanina Alberta z Lublińca, i jego żona Katarzyna kupili folwark Dziewkowice (Weltzel 1882, s. 12)
• 1358–1366 dokumenty Alberta strzeleckiego wystawione w Lublińcu (Weltzel 1882, s. 11–12)
• 1384 rycerz Merbot z Droniowic sprzedał swoją wieś Boronów mieszczaninowi Zidlo z Lublińca (CDS VI, nr 67)
• 1384 Lubliniec wraz z 20 miastami, za zgodą Władysława Opolczyka jako opiekuna dzieci swojego brata Bolka III opolskiego, zawarł porozumienie dla wspólnej ochrony przed rabusiami, mordercami, podpalaczami, gwałcicielami i złodziejami, bez względu na ich pochodzenie społeczne (CDS XXXIII, nr 30, s. 37)
• 1397 Spytek z Melsztyna zastawił okręgi z miastami i zamkami (cum fortaliciis et opidis): Lubliniec, Olesno i Gorzów Śląski Przemysławowi I Noszakowi, za wyjątkiem wsi Boronów i Kochanowice (LuBS II, s. 321)
• 1401 Bolko IV opolski przekazał swojemu bratu Bernardowi niemodlińskiemu prawa do miast i zamków (stette und vesten) Olesno i Lubliniec (LuBS II, s. 323)
• 1407–1412 dokumenty Bernarda niemodlińskiego wystawione w Lublińcu (Weltzel 1882, s. 26–27; CDS VI, nr 128)
• 1412 Jan Kotuliński, starosta Lublińca (CDS VI, nr 128)
• 1414 Mikołaj, wójt z Lublińca, sprzedał czynsz z podmiejskiego folwarku kanonikowi opolskiemu, Stefanowi (APWr, Rep. 107, nr 94/93)
• 1423 pleban w Lublińcu, Henryk Bang (Krause 1938, s. 40)
• 1434–1437 Michał Wenige z Lublińca (CDS XXXVI, nr 165, 179)
• 1438 przemarsz polskich wojsk z Częstochowy do Strzelec Opolskich, przez Lubliniec, prawdopodobnie miasto i archiwum zostały spalone (Weltzel 1882, s. 30; Krause 1938, s. 38)
• 1444 miasteczko Lubliniec (stetchen Loblyn) (Barciak, Mueller II, nr 560) 
• 1450 Bernard niemodliński w uznaniu faktu, że jego bratanek Bolko V Wołoszka spłacił za niego długi, zapisał mu zamek, miasto i terytorium Lubliniec z zastrzeżeniem dożywotniego dysponowania nim (LuBS II, s. 335–337)
• 1447 kościół w Lublińcu przynależał do archiprezbiteratu oleskiego (Krause 1938, s. 41)
• 1454 dokument burmistrza i rady miejskiej w Lublińcu (Widymat)
• 1460 Jerzy z Podiebradów zapewnił nienaruszalne posiadanie dóbr Mikołajowi I opolskiemu, w tym Lublińca (CDS VI, nr 249; Weltzel 1882, s. 36)
• 1480–1517 Jan II Dobry, książę Opola i pan Lublińca (CDS I, s. 135; CDS VI, nr 496)
• 1485 Franciszek Kalinowski sprzedał czynsz z Dobrodzienia i Ligoty Woźnickiej w okręgu lublinieckim (w kraginie nasse Lublinskie) Janowi Grotkowskiemu, zw. Lassek; w przypadku braku spłaty książę powinien wyznaczyć urzędnika w Lublińcu do zastawu dworu pańskiego i chłopskich zagród (CDS VI, nr 369)
• 1500 prośba rajców Lublińca o potwierdzenie u Jana II Dobrego utraconych, wskutek pożarów, udokumentowanych przywilejów: karczmarze z podlublinieckich wsi mieli prawo wyszynku jedynie piwa miejskiego z Lublińca, miasto miało pozostać właścicielem wsi Stebłów (ob. część Lublińca), położonej na przedmieściu, przy czym do niej miał także prawa wójt,  potwierdzono cotygodniowy targ czwartkowy, jarmarki na bydło i dwa doroczne jarmarki: w niedzielę po św. Michale i w dniu św. Mikołaja, mieszczanie każdego roku mieli pokryć koszty wozu do Prus lub Moraw, dotychczasowy przebieg drogi krajowej miał pozostać bez zmian (Krause 1938, s. 38–39)
• 1506 wzniesienie kościoła szpitalnego Św. Krzyża pod Lublińcem, przy wschodniej drodze (Weltzel 1882, s. 41)
• 1532–1534 urbarz Lublińca, który wymienił: 85 domów, ponad 21 łanów, 4 folwarki, miejski browar, 8 jatek, 9 szewców, 8 solników, 5 piekarzy, łaźnię wójtowską i kata, staw przed miastem, młyn z obowiązkiem tuczenia świń dla księcia, transport (żelaza?) do Moraw lub Prus, 3 kuźnice: Kochanowice, Koszęcin i Boronów w posiadaniu mistrzów kuźniczych, podmiejską wieś Stebłów, w części opuszczoną, w posiadaniu miasta, a także opłatę drogową (maut), jak w Oleśnie (APWr, Rep 35, nr 154, k. 232–233; Krause 1938, s. 42–43)
• 1539 wójt Lublińca, Paweł Zawadzki, sprzedał 2 młyny z wójtostwa Henrykowi Wrbskiemu (Krause 1938, s. 39)
• 1546–1551 Wacław Nawoy z Dolnej, starosta Olesna i Lublińca (hetman lublynschky) (APK, Akta miasta Woźnik, sygn. 12/1377/0/1/1, k. 51; CDS XXXIII, nr 45, s. 41)
• 1564–1566 Mikołaj Lessota ze Stebłowa, pan na Lublińcu (CDS XXXIII, nr 61–63, s. 46)
• 1572 Jakub Sparwein z Lublińca (Weltzel 1882, s. 51)
• 1599 Mikołaj Kochcicki, pan na Lublińcu (Szczech 2016, s. 68)

Historia budowlana

Najstarsze wzmianki o zamku w Lublińcu pochodzą z okresu wojny ks. opolskiego Władysława II z królem Polski Władysławem Jagiełłą. W 1396 r. zawarto pokój w wyniku którego, za zasługi otrzymał wojewoda krakowski Spytek z Melsztyna zamek w Lublińcu. Zamek wspomniano wyraźnie jako fortalitum w 1397 r. O jego wyglądzie i rozplanowaniu nic nie wiadomo (Sperka 2011, s.79).

Około 1600 r. budynek zamku i przyległy kompleks budynków miały być otoczone palisadą i położone były na lekkim wzniesieniu opadającym w kierunku płd. dokąd sięgał las. Tam płynęła niegdyś rzeczka, która znikła wskutek wysuszenia. Ten opis odpowiada obecnemu usytuowaniu pałacu (Fikus 2003, s. 250).

Jednakże pierwotny zamek lubliniecki miał być położony w zupełnie innym miejscu. Na początku XX w. jako zamek (Schloss) wskazywano kompleks budynków położonych na zach. od starego miasta przy stawie zamkowym (zwany także Wasserburg) (Siemko 2023, s. 120-121).

Miała to być trzyskrzydłowa budowla wzniesiona z kamienia łamanego ze sklepionymi piwnicami, które znajdowały się poniżej poziomu wody. Wg relacji Bruno Gogolina z 1911 r. w jednym z pomieszczeń w podziemiach miał być wmurowany głaz narzutowy o śr. ok. 70 cm na którym wyryty był rok 1380 i dwa inicjały. Z tego miejsca kilka schodów miało prowadzić do podziemnego ganku, którego wejście było zamurowane (Fikus 2003, s. 249).

Typ budowli

Wobec nie do końca rozstrzygniętej kwestii, czy zamek lubliniecki zawsze zlokalizowany był w miejscu obecnego pałacu czy też nastąpiła translokacja niewątpliwie mamy do czynienia z zamkami nizinnymi. Położony bliżej miasta nad stawem był książęcym, regularnym, zbudowanym w XIV w., następnie rozbudowanym w XV i XVI w. Przylegał do miasta i był częściowo otoczony stawem. O budowli poprzedzającej pałac zbudowany w XVIII w. trudno cokolwiek stwierdzić, poza faktem, że w piwnicach wzniesionych z łamanego kamienia użyto także gotyckiej cegły, wmurowanych dość przypadkowo, bez wyraźnego wątku.

Ikonografia i zdjęcia