Panków, ruiny zamku

Przynależność administracyjna i toponomastyka

• do 1742 w księstwie świdnickim, okrąg świdnicki (Weichbild Schweidnitz); do 1945 r. – powiat świdnicki (Kreis Schweidnitz); nazwa wsi – Pankendorf
• historyczne nazwy miejscowości: 1367 – Pankinsdorf (LANDBUCH I, nr 48), 1385 – Pankendorf, (LANDBUCH II, nr 25); 1389 – vorwerk zu Pankendorf (LANDBUCH II, nr 729); 1527 –  Pengkendorff (CDS XXXV, s. 153)
• historyczne nazwy majątku: Gut (brak nazwy własnej)

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Pierwsza wzmianka na temat wsi pochodzi z 1367 r. (LANDBUCH I, nr 48); pierwsza wzmianka na temat siedziby rycerskiej w Pankowie z 1369 (LANDBUCH I, nr 326). Ta ostatnia znajdowała się w pn.-zach. części wsi , po pn. stronie drogi wiejskiej, w pobliżu potoku. Zameczek wznosił się w otoczeniu dookolnej, nawodnionej fosy; a budynki wewnątrz obwodu – po obu stronach podwórca folwarcznego. Obecnie obiekt ten jest w stanie niezabezpieczonej, postępującej ruiny.

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu na podstawie przyczynków źródłowych

• W 1367 r. rycerze Kunemannus, Johannes, Hertel i Hentschel – synowie Simonisa, rycerza de Ronow sprzedali dochody z ich majątku we wsi Pankindorf (LANDBUCH I , nr 48)
• W 1367 r. wymieniony Nicklos von Pankendorf (LANDBUCH I, nr 326)
• W 1385 r. dobra pankowskie należały do Jana Girhardsdorfa, który sprzedał je siostrze Margarecie (LANDBUCH II, nr 25)
• Ok. 1390 r. we wsi były co najmniej 2 majątki rycerskie: posiadłość Ulricha Swoba, który w 1393 sprzedał „dwór z folwarkiem” Peterowi Melyn (LANDBUCH II, nr 673) oraz Heintschila von Ronow von Pankendorf genant z folwarkiem „na końcu wsi”. W tym czasie Predykat „von Pankendorf” był używany przez co najmniej 2 pokolenia przez rodziny wywodzącej się z Pankowa (gałęź rodu von Ronow). Być może z tej rodziny wywodził się Conrad Pankindorff, w 1422 r. świadczący na dokumencie opata lubiąskiego.
• W 1429 r. wzmiankowany był Jorge von Schellendorf – Ritter von Pankendorf. Był to członek Kolegium sądowego przy staroście świdnickim (REIMANN 1881, s. 90-91). Tenże rezydował w Pankowie jeszcze w 1440 r. (Land Verf. s. 183, nr 20).
• W 2 poł. XV w. Panków przeszedł w ręce rodziny Bock. W 1481 r. na dokumencie bp Jana świadczył Jorg Pock von Pankendorff (Inv. Jau, s. 112). W latach 1482 – 1518 był wzmiankowany Christopf von Bock zu Pankendorf gesessen. Posiadłości Christopha przejęli synowie Hans, Dominik, Georg i inni. Dominik był wzmiankowany jeszcze w 1530 r., a w 1550 r. Hans Bock von Pengkendorff, świadkujący na dokumencie starosty księstwa świdnicko-jaworskiego (Inv. Jau, s. 167)
• W spisie powinności wojskowych z 1602 r. jako właściciele Pankowa wymienieni są Albrecht Von Schindel Zu Panckendorff oraz Caspar Von Schindel Zu Panckendorff (APWr Ritterdiernste 1602)

Stan badań

• Hans LUTSCH II (s. 183) wzmiankował fosą, datował budowlę na XVI w.
• Józef PILCH (1978, s. 193) określił budowlę mianem zamku gotycko-barokowego; bjego budowę datował hipotetycznie na XV w., a rozbudowę na XVI. Gruntowna przebudowa miała nastąpić po 1699 r.
• Małgorzata CHOROWSKA (2003, s. 181-183, ryc. 125-126) opracowała plan i rozwarstwienie chronologiczne murów zamku i wykonała jego opis.

Historia budowlana obiektu do ok. poł. XVII w.

FAZA 1 (2 poł. XIV w.)

Jedyną pozostałością tej fazy jest kamienna, czworoboczna wieża bramnaw poziomie parteru pełniąca funkcję wjazdu na zamek. Jej wymiary  wynosiły 5 m x 6 m, a przejazd otwierał się dwiema wysokimi, prostokątnymi otworami o naprożach prostych, wykonanych z grubych, drewnianych bali. Obecnie ich jedynym śladem  są odciski drewna i przemurowania w miejscu osadzenia w murze. Powyżej wjazdu wieża miała dwa piętra i platformę obronną zwieńczoną zachowanym do dziś blankowaniem. Drewniano ziemny obwód zamku zataczał krąg wokół wewnętrznego majdanu z zabudową mieszkalną i gospodarczą. Kolejny krąg warowny wyznaczała fosa wodna.

FAZA 2 (-XV w.)

Otwory bramne wieży zostały wówczas zamurowane a ich światło przewężone do rozmiarów okienka strzelniczego od strony zewnętrznej i wąskiego portalu od strony dziedzińca. Portal ujęto w dwuramienne obramienie z piaskowca, jednakże jego forma jest zbyt uniwersalna, żeby na jej podstawie pokusić się o przybliżenie czasu przebudowy zamku. Być może podjął ją Jorge von Schellendorf, a być może rodzina von Bock. Po zablokowaniu przejazdu bramnego wjazd na zamek umieszczono bezpośrednio pod wieżą obronną. Prowadził do niego most przez fosę.

Mur obwodowy, którym zastąpiono drewniano-ziemne wały miał od północy przebieg owalny a od południa prostokreślny, zapewne w związku z usytuowaniem tam murowanego domu zamkowego. Ten ostatni był jednotraktowy, o szerokości ……m i zapewne rozciągał się na całą długość południowego boku warowni.

FAZA 3 (1 poł. XVI w.)

Miała wówczas miejsce stopniowa wymiana drewnianej zabudowy mieszkalno-gospodarczej na jednotraktową, murowaną, dostawianą do muru obwodowego zamku. Taki właśnie budynek powstał w pn.-zach. narożniku zamku. Był jednopiętrowy, z wejściem i oknem na środku fasady od strony dziedzińca.

FAZA 4 (1550-1650)

Trwała dalsza wymiana zabudowy z drewnianej na murowaną, miejscami połączona z wymianą zniszczonych partii murów obronnych. W efekcie tych działań płytkie, przymurne budynki mieszkalno-gospodarcze z dwóch stron ujęły wewnętrzny dziedziniec. Jednotraktowy dom zamkowy z poprzedniej fazy został rozbudowany w stronę dziedzińca o płytki trakt mieszczący urządzenia ogniowe.

FAZA 5 (XVII/XVIII w.)

Nastąpiła wówczas zasadnicza przebudowa głównego domu zamkowego na dwutraktowy, dwupiętrowy barokowy pałac o powierzchni niemal połowy dawnego założenia. Pałac ten wkroczył poza teren zamku całym swym południowym traktem i monumentalną elewacją ujętą w pilastry wielkiego porządku. Także fasada (elewacja wsch.) pałacu została opilastrowana, a oś bramy wjazdowej obok wieży zyskała wielki portal z segmentowym naczółkiem. Dalej przejazd bramny prowadził przez skrzydło wsch. pałacu na dziedziniec o zmniejszonej powierzchni lecz bardziej regularnym planie.

Charakterystyka wartości kulturowych

Jest to niewielki lecz unikalny zabytek rycerskiej siedziby mieszkalno-obronnej, ze względu na czytelność utrwalonych w ruinie wszystkich etapów przekształcania jej z drewniano murowanego zameczku w barokowy pałac. Wielką wartością jest zachowana w pełnej bryle, XIV-wieczna wieża bramna z blankowaniem oraz partie muru obronnego o owalnym przebiegu. Malownicza ruina posiada również cenne walory krajobrazowe.

Plany

Ikonografia i zdjęcia