Wierzbna-Skałka (gm. Żarów), zamek (nieistniejący)

Przynależność administracyjna i toponomastyka

• Współczesna: gmina Żarów, pow. świdnicki, woj. dolnośląskie.
• Historyczne jednostki administracyjne: do 1247 – księstwo śląskie; 1247–1290 – księstwo wrocławskie; 1291–1321 – księstwo fürstenberskie; 1321–1741 – księstwo świdnickie; 1247–1741 – dystrykt świdnicki (Weichbild Schweidnitz); 1741–1945 – Kreis Schweidnitz; 1945–1975 – woj. wrocławskie; 1975–1998 – woj. wałbrzyskie.
• Historyczne nazwy miejscowości: 1209 – Wirbna; 1228 – Wirbno; 1260 – Wirbena; 1300 – Wirbna.
• Historyczne nazwy obiektu: 1307, 1318 – Lapis prope Wirbnam (Skałka, Burgberg).

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Założenie obronne zlokalizowane nad skalną skarpą doliny Bystrzycy. Obiekt jednoczłonowy o owalnym zarysie, otoczony systemem dwóch wałów rozdzielonych suchą fosą. Budowla całkowicie rozebrana jeszcze w średniowieczu, a jej relikty odsłonięto w trakcie badań wykopaliskowych, po czym zabezpieczono ziemnym nasypem. Część wzgórza zamkowego została zniszczona przez dawny kamieniołom granitu.

Wybór źródeł do dziejów miejscowości

• 1209–1241 – Stefan Starszy z Wierzbnej (Cetwiński 1982, s. 181; Jurek 2006, s. 29–32).
• 1234–1251 – Stefan Młodszy z Wierzbnej (Cetwiński 1982, s. 182; Jurek 2006, s. 35–36).
• 1239–1241 – Andrzej z Wierzbnej, syn Stefana Starszego (Cetwiński 1982, s. 68; Jurek 2006, s. 33).
• 1235–1266 – Jan z Wierzbnej, syn Stefana Starszego (Jurek 2006, s. 33–35, 41–42).
• 1269 – karczma w Wierzbnej, której połowę posiadał Vitus, opat klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu, wraz z radą tego klasztoru (APWr, Dokumenty miasta Wrocławia, nr 38).
• 1272–1283 – Andrzej z Wierzbnej (Cetwiński 1982, s. 68–69; Jurek 2006, s. 44).
• 1283 – wzmiankowany kościół Wniebowzięcia NMP (SUb V, nr 40).
• 1274–1309 – Stefan z Wierzbnej (Jurek 2006, s. 45–49).
• 1307 – łany położone w sąsiedztwie kamiennej budowli lub kamieniołomu (iuxta lapidem) (RS 2951).
• 1315–1325 – biskup Henryk z Wierzbnej, jego brat dziekan Jan oraz synowie Stefana – kanonik Henryk, Stefan oraz syn Fasolda Henryk – przekazali prawo patronatu nad kościołem w Wierzbnej cystersom z Kamieńca (RS 3490, 3637, 4464; CDS X, s. 71, 101).
• 1318 – folwark klasztoru w Kamieńcu (RS 3832).
• 1325 – opactwo św. Wincentego we Wrocławiu zrezygnowało na rzecz cystersów z Kamieńca z prawa patronatu nad kościołem w Wierzbnej (CDS X, s. 103).
• 1332–1338 – karczma w Wierzbnej, przynależąca do kościoła parafialnego, została zakupiona przez sołtysa Konrada i jego syna Jana (APWr, Rep. 83, nr 66/48).
• od 1366 – dobra rodziny Rohnau (LANDBUCH II, nr 808, 1057; Jurek 2006, s. 276).
• 1371 – rada miasta Świdnicy wykupiła drogę prowadzącą ze Skałki (Steinberg) do Niegoszowa od Konrada z Pankowa i Tymona Rohnau, czyniąc z niej wolną drogę ze Świdnicy do Skałki (ob. część Wierzbnej) (APWr, Dokumenty miasta Świdnicy, nr 182/U 214).
• 1375 – Konrad Rohnau zapisał dominikanom świdnickim 4 łany w Wierzbnej (APWr, Rep. 117, nr 14/15).
• 1375 – Konrad Rohnau zapisał dobra klasztorowi św. Wincentego we Wrocławiu (LANDBUCH I, nr 942).
• 1378 – Konrad Rohnau był posiadaczem młyna i prawa do rybołówstwa w Wierzbnej (APWr, Rep. 83, nr 366/328).
• 1401 – Jan Tyle sprzedał folwark w Wierzbnej Augustynowi Neumannowi, który miał opłacać z niego cystersom 10 grzywien rocznie jako ekwiwalent służby konnej; do cystersów z Krzeszowa należało także wyższe sądownictwo i prawo do rybołówstwa (APWr, Rep. 83, nr 167).
• 1403–1409 – przejęcie dóbr w Wierzbnej od Jana i Małgorzaty Rohnau przez klasztor cystersów w Krzeszowie (APWr, Rep. 83, nr 171, 175, 179, 201).
• 1418–1481 – dokumenty opata krzeszowskiego wystawione w Wierzbnej (APWr, Rep. 83, nr 190/175, 195/180, 198/183, 233/246, 256/268; Rep. 91, nr 517/521).
• 1434 – Michał Austen sprzedał ½ folwarku w Wierzbnej klasztorowi w Krzeszowie (APWr, Rep. 83, nr 196/210).
• 1445 – Agnieszka, córka Konrada Rohnau, zapisała dobra w Wierzbnej klasztorowi w Krzeszowie (APWr, Rep. 88, nr 263/218b).
• 1447 – ugoda między opatem klasztoru w Kamieńcu i plebanem w Wierzbnej a opatem klasztoru w Krzeszowie: do klasztoru krzeszowskiego należało wyższe i niższe sądownictwo w Wierzbnej, do plebana – czynsze z ogrodów i karczmy; klasztor krzeszowski przekazywał opatowi w Kamieńcu 3 grzywny czynszu z Wierzbnej (CDS X, s. 306–308).
• 1454 – karczma w Wierzbnej znajdowała się w rękach mieszczan świdnickich; pleban pobierał z niej ½ grzywny rocznego czynszu (CDS X, s. 310–311).
• 1455 – dokument starosty świdnicko-jaworskiego wystawiony w Wierzbnej (APWr, Rep. 83, nr 227/240).

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu

Pierwsza wzmianka o miejscowości z 1209 r. była zarazem pierwszą bezpośrednią informacją o rodzie możnowładczym piszącym się właśnie z tej miejscowości. Na dokumencie Henryka Brodatego, wystawionym dla klasztoru na Piasku, odnotowani są w charakterze świadków Stefan z Wierzbnej (comes Johannes de Wirbna) i, jak się sądzi, jego bracia stryjeczni Jan i Mikołaj (comes Johannes de Wirbena et frater eius Nicolaus). Ze względu na wysoką pozycję społeczną Wierzbnów, występujących w owych najstarszych dokumentach książęcych, od dawna podejmowane są próby rekonstrukcji starszych pokoleń przedstawicieli tego rodu i łączącej się z tym ścieżki ich kariery. Nie budzi większych wątpliwości identyfikacja ojca wspomnianego Stefana z Wierzbnej z Andrzejem, którego — co już nie jest tak pewne — można utożsamiać z kasztelanem głogowskim, odnotowanym na dokumencie Henryka Brodatego dla klasztoru w Lubiążu z 1202 r. O dalszych krewnych i protoplastach rodu brak bezpośrednich informacji, a próby rozjaśnienia tej kwestii oparte są na mniej czy bardziej zawodnych przesłankach natury genealogicznej. Stefan miał zginąć wraz ze starszym synem, Andrzejem, w bitwie pod Legnicą, a Wierzbną odziedziczyli: Stefan Młodszy (palatyn wrocławski 1236–1244), komes Jan (1235–1266, proconsul księcia Henryka III Białego, kasztelan Ryczyna i Wrocławia) oraz Szymon. Trzecie pokolenie reprezentowali: Stefan, Szymon, Andrzej (marszałek Henryka IV Probusa), biskup wrocławski Henryk oraz Jan (kanonik wrocławski i dziekan). Budowę zamku na Skałce, nad skarpą doliny Bystrzycy, wypada przypisać Janowi, synowi Stefana Starszego, palatynowi księcia Henryka III Białego.

Historia budowlana obiektu

Przed powstaniem zamku wierzchowina nad doliną Bystrzycy była wykorzystywana w XII wieku jako pole orne (odkryto ślady orki), a następnie jako miejsce rozproszonej zabudowy (ślady niewielkiego drewnianego budynku). Około połowy XIII wieku pełniła funkcję żwirowni, w której wydobywano zwietrzałą do postaci sypkiej skałę granitową.

Faza I zamku – trzecia ćwierć XIII w.

W miejscu, które mogło uchodzić za nieużytek ze względu na lokalizację i wcześniejszą eksploatację, wzniesiono zamek. Budowę rozpoczęto od wytyczenia fundamentów murowanej budowli. Nie drążono głębokich wykopów fundamentowych, lecz ograniczono się do usunięcia warstwy gleby i zalegającego pod nią poziomu pylastej struktury powstałej na bazie granitowego podłoża. W ten sposób osiągnięto strop skały granitowej, która – mimo zwietrzenia – zachowała wystarczającą zwartość, by zapewnić stabilność wznoszonym konstrukcjom.

Dominantą założenia obronnego był czworoboczny budynek o wymiarach 12×17 m, zorientowany dłuższą osią na linii północ–południe. Fundament muru magistralnego miał szerokość 1,96 m. Jego zasięg odtworzono na podstawie negatywu ścian, które zostały na całym obwodzie budowli całkowicie rozebrane aż do poziomu skalnego podłoża. Parter niepodpiwniczonego budynku podzielony był na dwa pomieszczenia o wymiarach 5,9×8,4 m (północne) i 5,7×8,4 m (południowe), oddzielone ścianą o grubości 1,4 m, która – w odróżnieniu od muru magistralnego – zachowała się na całej długości do wysokości 1,1 m.

W przypadku ściany dzielącej wnętrze budynku podstawowy budulec stanowił kamień łamany miejscowego granitu i kwarcytu, spajany zaprawą wapienną. Budynek wyposażony był w detale architektoniczne wykonane z granitu. Na wtórnym złożu odkryto między innymi archiwoltę ostrołucznego portalu, element biforium oraz najpewniej tworzącą z nim komplet kolumienkę z sześcienną bazą o wymiarach 16×16 cm i trzonem o średnicy 16 cm. Prawdopodobnie w charakterze materiału wykończeniowego stosowano również cegły, których fragmenty – dość liczne, choć rozproszone – zalegały na całym terenie stanowiska.

W północnym pomieszczeniu budynku poziom podłogi stanowiła podkuta skała i wylewka wapienna, przykryta glinianym klepiskiem. W ścianie północnej tej lokalności znajdowała się nisza o trójkątnym zarysie (szer. 1,3 m, głęb. 0,7 m), stanowiąca najprawdopodobniej pozostałość urządzenia grzewczego (kominka?) z przewodem kominowym wyprowadzonym w grubości muru.

W tej samej fazie rozwoju warowni, już po wzniesieniu donżonu, dobudowano do niego mur obwodowy, zamykający przestrzeń niewielkiego dziedzińca wschodniego. Mur poprowadzono prostym odcinkiem na przedłużeniu północnej ściany wieży mieszkalnej aż do granicy plateau. Na krawędzi skarpy mur załamywał się pod kątem prostym, po czym przebiegał wzdłuż stoku zataczając łuk i zmierzając w stronę narożnika południowo-wschodniego donżonu. Posadowiony na podkutej skale mur miał grubość 1,25 m i został wzniesiony z kamienia łamanego miejscowego granitu.

Najprawdopodobniej w trakcie wznoszenia murowanych elementów warowni drążono również fosę w skalnym podłożu, skąd pozyskiwano kamień budowlany. Finalnie tworzyła ona element obwodu obronnego wraz z towarzyszącymi jej wałami – wewnętrznym i zewnętrznym. Ustalono, że wał wewnętrzny usypano dopiero po wzniesieniu donżonu, gdyż przylegał on do jego ściany zachodniej, dając efekt częściowego „umottowienia” budowli. Dalszy odcinek wału oddalał się od wieży mieszkalnej i w odległości ok. 4 m od niej skręcał ku wschodowi, zamykając teren północnego dziedzińca. Do jego budowy użyto gruzu i żwiru miejscowej skały granitowej, których kolejne poziomy stabilizowano warstwami zaprawy wapiennej i gliny. Dodatkowym zabezpieczeniem przed osypywaniem się konstrukcji była faszyna, po której zachował się rząd kołków wzdłuż zachodniej granicy dziedzińca. W trakcie usypywania wału podjęto też próbę zasypania dawnego wyrobiska po żwirowni, jednak najpewniej nie udało się tego dokonać w pełni – o czym świadczą liczne warstwy wyrównawcze odkryte w obrębie zapadliska tworzącego się w tym miejscu aż po kres funkcjonowania warowni.

Na dziedzińcu północnym wzniesiono budynek przylegający dłuższym bokiem do muru donżonu. Obiekt o konstrukcji słupowej miał wymiary ok. 4,5×6 m. W jego obrębie, przy ścianie północnej wieży mieszkalnej, odkryto palenisko o średnicy 1,1 m, którego tok wylepiono gliną. Obiekt ten można łączyć z funkcjonowaniem w jego obrębie pracowni odlewniczej metali kolorowych, na co wskazują odkryte w tym rejonie narzędzia oraz półprodukty i wyroby ze stopów miedzi.

Na podstawie materiałów archeologicznych faza I użytkowania zamku datowana jest na trzecią ćwierć XIII wieku. Jej kres przyniósł pożar, którego ślady widoczne są w postaci poziomu węgli drzewnych oraz miejscami warstw gruzu kamiennego w obrębie północnego dziedzińca i pomieszczenia północnego parteru donżonu.

Faza II – czwarta ćwierć XIII – początek XIV w.

W kolejnej fazie użytkowania warowni przekształcono układ zabudowy. Jedną z najistotniejszych zmian była likwidacja północnego odcinka muru obwodowego, oddzielającego dziedziniec wschodni od północnego. Konstrukcję rozebrano całkowicie aż do podstawy fundamentu na odcinku pomiędzy donżonem a narożnikiem północno-wschodnim muru. Nierozstrzygniętą pozostaje kwestia stanu zachowania odcinka zachodniego, biegnącego nad urwiskiem.

Kolejną poważną zmianą było wzmocnienie obronności poprzez wzniesienie na koronie wału wewnętrznego płytko fundamentowanego muru obwodowego o grubości 1,4–1,6 m. Do jego budowy użyto kamienia łamanego (miejscowy granit), w tym również materiału rozbiórkowego zawierającego fragmenty detali architektonicznych.

Ze względu na późniejsze całkowite zniszczenie murów magistralnych wieży mieszkalnej niezwykle trudno określić zakres zmian, które dotknęły tę budowlę w tym czasie. W wyniku badań stratygraficznych z ostatniego sezonu archeologicznego wykluczono tezę o funkcjonowaniu w tej fazie lekkiego budynku w miejscu całkowicie rozebranego donżonu. Zastąpienie potężnej budowli obronno-rezydencjonalnej skromnym obiektem o konstrukcji prowizorycznej wydaje się mało prawdopodobne. Obecnie przyjmuje się, że w drugiej (i ostatniej) fazie użytkowania zamek nadal posiadał funkcjonującą wieżę mieszkalną, natomiast relikty konstrukcji drewniano-ryglowej należy interpretować jako ślady dodatkowego pomieszczenia wydzielonego w północnym przyziemiu donżonu. Lokalność ta miała wymiary ok. 4×5 m (lub 4,7×6,5 m) i była wpisana w północno-wschodni narożnik murowanej budowli. Jej ściany wzniesiono w konstrukcji ryglowej, której ślady zachowały się w postaci negatywów słupów i fragmentów ściany szachulcowej. Podłogę tworzyło gliniane klepisko, zalegające na warstwie gruzu budowlanego przykrywającej wcześniejszy poziom użytkowy.

Wydzielenie odrębnego pomieszczenia o lekkiej konstrukcji w obrębie murowanej budowli nasuwa skojarzenia z tzw. „ciepłą izbą”. Odmiennością – względem typowych przykładów – była jego lokalizacja na parterze, a nie na piętrze, co utrudniało utrzymanie odpowiedniej temperatury. Problem ten częściowo rozwiązywała solidna warstwa izolująca od podłoża. Nierozstrzygnięta pozostaje kwestia źródła ciepła, gdyż funkcji tej nie spełniał kominek z pierwszej fazy użytkowania, zaślepiony przez konstrukcję ściany fachwerkowej nowego pomieszczenia.

Nowy etap użytkowania dziedzińca północnego rozpoczął się od usypania poziomu niwelacyjnego z miejscowego żwiru granitowego oraz wzniesienia nowego budynku w części północno-wschodniej dziedzińca. Obiekt o wymiarach 5×5 m, zorientowany zgodnie z kierunkami świata, wspierał się od strony północnej na licu wewnętrznym muru obwodowego. Pozostałe trzy ściany wzniesiono w konstrukcji ryglowej. Zachowały się ślady po narożnych słupach o przekroju 0,3×0,3 m, stabilizowanych kamieniami, oraz negatywy belek podwalinowych o grubości 0,2 m. Podłogę wykonano z glinianej bitki; w części centralnej pomieszczenia mogło znajdować się palenisko, na co wskazuje koncentracja węgli drzewnych przykrywających poziom polepy wypalonej na barwę ceglastą.

Kres funkcjonowania zamku nastąpił po pożarze, którego ślady stwierdzono na całej powierzchni warowni w postaci warstwy węgli drzewnych. Po tym zdarzeniu nastąpiła całkowita rozbiórka donżonu, z którego kamień wybrano aż do dna wykopu fundamentowego. Na podstawie materiałów archeologicznych kres użytkowania obiektu można datować na przełom XIII i XIV wieku.

Konkretne wzmianki i opracowania

Boguszewicz 2005, s. 285–292; Boguszewicz 2012, s. 124–128; Jurek 2006, s. 29–32, 33–35, 41–42, 44, 45–49, 276; Nowakowski 2017, s. 455–457; Cetwiński 1982, s. 68–69, 181–182; CDS X, s. 71, 101, 103, 306–308, 310–311; RS 2951, 3490, 3637, 3832, 4464; SUB V, nr 40; LANDBUCH I, nr 942; LANDBUCH II, nr 808, 1057; APWr, Dokumenty miasta Wrocławia, nr 38; APWr, Dokumenty miasta Świdnicy, nr 182/U 214; APWr, Rep. 83, nr 66/48, 167, 171, 175, 179, 190/175, 195/180, 196/210, 198/183, 201, 227/240, 233/246, 256/268, 366/328; APWr, Rep. 88, nr 263/218b; APWr, Rep. 91, nr 517/521; APWr, Rep. 117, nr 14/15

@techreport{APW_WSP\'{S}_719,

title = {APW WSP\'{S} lub APWr = Archiwum Pa\'{n}stwowe we Wroc\lawiu, Wydzia\l Samorz\k{a}dowy Prowincji \'{S}l\k{a}skiej},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {techreport}

}

@article{boguszewicz_2005_architektura,

title = {Architektura siedziby mo\.{z}now\ladczo-rycerskiej w Wierzbnej ko\lo \'{S}widnicy w \'{s}wietle bada\'{n} archeologicznych},

author = {Artur Boguszewicz},

year  = {2005},

date = {2005-01-01},

journal = {Archaeologia Historica Polona},

volume = {15},

number = {1},

pages = {285\textendash292},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{boguszewicz_2012_poczatki,

title = {Pocz\k{a}tki zamk\'{o}w prywatnych w Europie \'{s}rodkowowschodniej},

author = {Artur Boguszewicz},

year  = {2012},

date = {2012-01-01},

journal = {Silesia Antiqua},

volume = {48},

pages = {124\textendash128},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{cetwinski1982b,

title = {Rycerstwo \'{s}l\k{a}skie do ko\'{n}ca XIII w.: biogramy i rodowody},

author = {Marek Cetwi\'{n}ski},

year  = {1982},

date = {1982-01-01},

urldate = {1982-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Jurek2006,

title = {Panowie z Wierzbnej. Studium genealogiczne},

author = {T. Jurek},

year  = {2006},

date = {2006-01-01},

urldate = {2006-01-01},

address = {Krak\'{o}w},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Nowakowski2017,

title = {\'{S}l\k{a}skie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne},

author = {Dominik Nowakowski},

year  = {2017},

date = {2017-01-01},

urldate = {2017-01-01},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@collection{\ssCDS10,

title = {CDS X = Codex Diplomaticus Silesiae, Surkunden des Kloster Kamenz, Bd. X},

editor = {P. Pfotenhauer},

year  = {1881},

date = {1881-01-01},

urldate = {1881-01-01},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS16,

title = {CDS XVI = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Bd. XVI: 1301-1315 (nr 2616-3542)},

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke

},

year  = {1892},

date = {1892-01-01},

urldate = {1892-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\' lub \'RSIV\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS18,

title = {CDS XVIII = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Bd. XVIII: 1316-1326 (nr 3542-4599) },

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke},

year  = {1898},

date = {1898-01-01},

urldate = {1898-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\' lub \'RS V\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS22,

title = {CDS XXII = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Bd. XXII: 1327-1333 (nr 4600-5278) },

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke},

year  = {1903},

date = {1903-01-01},

urldate = {1903-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS29,

title = {CDS XXIX = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur schlesischen Geschichte, Bd. XXIX: 1334-1337 (nr 5279-6020)},

editor = {Konrad Wutke and Erich Randt and Hans Bell\'{e}e},

year  = {1923},

date = {1923-01-01},

urldate = {1923-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS29b,

title = {CDS XXX = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur schlesischen Geschichte 1338-1342, Bd. XXX},

editor = {Konrad Wutke and Erich Randt and Hans Bellee},

year  = {1925},

date = {1925-01-01},

urldate = {1925-01-01},

publisher = {Breslau},

series = {Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. XXX},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssLandbuch01,

title = {LANDBUCH I = Landbuch ksi\k{e}stw \'{s}widnickiego i jaworskiego, tom I: 1366-1376},

author = {I LANDBUCH},

editor = {T. Jurek},

year  = {2000},

date = {2000-01-01},

urldate = {2000-01-01},

address = {Pozna\'{n}},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssLandbuch02,

title = {LANDBUCH II = Landbuch ksi\k{e}stw \'{s}widnickiego i jaworskiego, tom II: 1385-1395},

author = {II LANDBUCH},

editor = {T. Jurek},

year  = {2004},

date = {2004-01-01},

urldate = {2004-01-01},

address = {Pozna\'{n}},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssLandbuch03,

title = {LANDBUCH III = Landbuch ksi\k{e}stw \'{s}widnickiego i jaworskiego, tom III: 1396-1407},

author = {III LANDBUCH},

editor = {T. Jurek},

year  = {2007},

date = {2007-01-01},

urldate = {2007-01-01},

address = {Pozna\'{n}},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub01,

title = {SUb I = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. I: 971-1230},

editor = {H. Appelt and W. Irgang},

url = {https://www.vr-elibrary.de/doi/book/10.7767/boehlau.9783205109853},

year  = {1963},

date = {1963-01-01},

urldate = {1963-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub02,

title = {SUb II = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. II: 1231-1250},

author = {II SUB},

editor = {W. Irgang},

url = {https://www.vr-elibrary.de/doi/book/10.7767/boehlau.9783205109891},

year  = {1977},

date = {1977-01-01},

urldate = {1977-01-01},

volume = {II},

address = {K\"{o}ln-Graz-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub03,

title = {SUb III = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. III: 1251-1266},

author = {III SUB},

year  = {1984},

date = {1984-01-01},

urldate = {1984-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub05,

title = {SUb V = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. V: 1282-1290},

author = {V SUB},

editor = {H. Appelt and J. Menzel and W. Irgang},

year  = {1993},

date = {1993-01-01},

urldate = {1993-01-01},

address = {K\"{o}ln-Weimar-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub06,

title = {SUb VI = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. VI: 1291-1300},

author = {VI SUB},

editor = {H. Appelt and J. Menzel and W. Irgang},

year  = {1998},

date = {1998-01-01},

urldate = {1998-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub06b,

title = {SUb IV = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. IV: 1267-1281},

author = {IV SUB},

editor = {W. Irgang},

year  = {1988},

date = {1988-01-01},

urldate = {1988-01-01},

address = {K\"{o}ln-Weimar-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

Ilustracje

Lokalizacja