Wieża Głodowa w Przewozie to jedyna pozostałość po średniowiecznym zamku, zbudowanym na miejscu starszego założenia warownego. Otoczony niegdyś fosą, zamek popadł w ruinę już w XVI wieku, a jego pozostałości stopniowo rozebrano w późniejszych stuleciach. Dziś o dawnej świetności obiektu świadczą jedynie zachowane nasypy ziemne oraz nieliczne fragmenty ceramiki odnalezione podczas powierzchniowych badań archeologicznych.
Lokalizacja | woj. lubuskie, pow. żarski, gm. Przewóz |
---|---|
Współrzędne | 51.4766052 N, 14.945386 E |
Obszar AZP | 71-09 |
Chronologia | późne średniowiecze, nowożytność |
Autorzy | Dominik Nowakowski |
Data udostępnienia | 15.08.2024 |
Jak cytować?
Zdjęcia, ryciny, ilustracje, plany, przekroje, etc. – jak w podpisach
Opis
Przynależność administracyjna i toponomastyka
Obecna: Przewóz (niem. Priebus), gm. loco, pow. żarski, woj. lubuskie; stan. 1, AZP 1/71-09
Przynależność historyczna: Dolne Łużyce, zastaw brandenburski, władztwo Henryka jaworskiego, księstwo żagańskie
Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu
Na niewielkim wyniesieniu w dolinie Nysy Kłodzkiej, na jej prawym brzegu, na zachód od miasta lokacyjnego.
Wybór źródeł do dziejów miejscowości i obiektu
- 1301 – margrabia Dytryk Młodszy sprzedał Łużyce, w tym Przewóz z obiektem warownym (curia Preluz, curia Prebuss), arcybiskupowi Burchardowi z Magdeburga (Heinrich 1892, s. 368-369)
- 1311 – poświadczony kościół parafialny ufundowany przez księcia Przemka głogowskiego (RS 3240)
- 1317-1319 – jako zastaw okręg należał do margrabiego brandenburskiego Waldemara (Steller 1940, s. 130)
- 1319-1337 – okręg należał do księcia Henryka jaworskiego (Steller 1940, s. 130)
- 1329 – Henryk jaworski sprzedał miasto z zamkiem (Burg) Janowi Luksemburskiemu (RS 4837)
- 1336 – arcybiskup Otto z Magdeburga zhołdował margrabiego Ludwika brandenburskiego z ziemi lubuskiej i łużyckiej, w tym z Przewozu z zamkiem (hoph) (Heinrich 1892, s. 369-370)
- 1348-1354 – miasto z zamkiem należało do Ulryka Packa (RŚl, II, nr 862, 1077; Steller 1940, s. 130)
- 1353 – Apeczko Nechern, starosta Ulryka Packa (RŚl, II, nr 862)
- 1354-1413 – miasto należało do rodziny Hackebornów (Steller 1940, s. 130)
- 1448 – książęta żagańscy przekazali miasto z zamkiem (slos) braciom Franciszkowi i Krzysztofowi Knobelsdorfom z Jelenina (RSL, nr 151; Heinrich 1911, s. 123)
- 1458 – starosta Hencze Rogewicz (RSL, nr 121)
- 1461 – Jerzy z Podiebradów zhołdował księcia Jana II żagańskiego z księstwa żagańskiego, w tym miasta i zamku (sloβe) Przewóz (LuBS, I, s. 204-205)
- 1463 – starosta Albrecht Hawgk (RSL, nr 178)
- 1466 – sędzia dworski Mikołaj List (RSL, nr 20b)
- 1472 – Jan II żagański sprzedał księstwo i miasto elektorom saskim Ernestowi i Albrechtowi (LuBS, I, s. 213-216)
- 1474 – Maciej Korwin zhołdował elektora Albrechta z księstwa żagańskiego, w tym miasta i zamku (slos) Przewóz (LuBS, I, s. 216)
- 1498-1499 – starosta Jan Gruner (RSL, nr 175, 247)
- 1502-1503 – starosta Jan Schwarcz (RSL, nr 279, 280)
Opis obiektu
Średniowieczny zamek został zbudowany na miejscu starszego założenia warownego. Istnieje możliwość, że pozostałością tego wcześniejszego założenia są trzy zachowane nasypy ziemne. Największy z nich, położony na południu, ma kształt czworoboku o zaokrąglonych narożach i wymiary około 35 na 45 metrów. Środkowy nasyp ma plan wydłużonego owalu o wymiarach 15 na 30 metrów, natomiast północny ma kształt zbliżony do rombu o zaokrąglonych narożach i szerokości około 35 metrów. Istnieje jednak możliwość, że te nasypy są pozostałością większego, murowanego założenia zamkowego.
Jedynym zachowanym do dziś elementem zamku jest pierwotnie wolnostojąca, cylindryczna wieża. Ma ona średnicę 11 metrów i wysokość 22,5 metra, a wejście do niej znajduje się mniej więcej w połowie wysokości. Do budowy wieży użyto kamieni polnych, z których wykonano cokół o wysokości 1,8 metra. Wyższe partie wieży zbudowane są z cegieł. Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku na wschód od wieży można było dostrzec fundamenty głównego budynku zamkowego, ze śladami dwóch wież, zlokalizowanych na północy i południu.
Zamek pierwotnie otoczony był fosą i nie był związany z murami miejskimi. Obiekt popadł w ruinę już w XVI wieku, a w latach 1597 i 1631 został zniszczony przez pożary. Około połowy XVII wieku część materiału budowlanego z zamku została użyta do odbudowy ratusza, natomiast w 1701 roku ówczesny właściciel miasta nakazał rozebrać ruiny. Podczas badań powierzchniowych pozyskano jedynie nieliczne fragmenty ceramiki.
Chronologia
Chronologia założenia obronnego obejmuje fazę drewniano-ziemną z XIII-XIV wieku oraz zamek murowany z pierwszej połowy XIV do XVI wieku.
Ilustracje
Mapy i ikonografia




Zdjęcia
![PRZEWÓZ, widok na wieżę, 2024 (fot. R. Biel, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-NC 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])](https://zamki.pwr.edu.pl/wp-content/uploads/2024/08/przewoz-47-576x1024.jpg)
![PRZEWÓZ, widok na wieżę, 2024 (fot. R. Biel, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-NC 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])](https://zamki.pwr.edu.pl/wp-content/uploads/2024/08/przewoz-38-1024x578.jpg)
![PRZEWÓZ, widok na wieżę, 2024 (fot. R. Biel, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-NC 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])](https://zamki.pwr.edu.pl/wp-content/uploads/2024/08/przewoz-23-576x1024.jpg)
![PRZEWÓZ, widok na wieżę, 2024 (fot. R. Biel, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-NC 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])](https://zamki.pwr.edu.pl/wp-content/uploads/2024/08/przewoz-45-1024x576.jpg)
Literatura
Wzmianki konkretnie o tym obiekcie
Müller 1837, s. 231-235; Schatzberg, Leipelt 1850; Lutsch 1891, s. 149; Heinrich 1911; Steller 1940; Guerquin 1957, s. 70; Guerquin 1984, s. 264; Pilch, Pilch 1962, s. 126; Kowalski 1970, s. 344, 348-349; Kowalski 1976, s. 191; Kowalski 1987, s. 169-170; Weczerka 1977, s. 417-419; Grundmann 1982, s. 60-61; Lewczuk 1993, s. 478; Lewczuk 2001, s. 166; Peryt-Gierasimczuk 1998, s. 172; Kajzer, Kołodziejski, Salm 2001, s. 405; Nowakowski 2008, s. 378-381; Heinrich 1892, s. 368-370; RS 3240; Steller 1940, s. 130; RS 4837; RŚl II, nr 862, 1077; RSL nr 151, 121, 178, 20b, 175, 247, 279, 280; LuBS I, s. 204-216.
Burgen, Schlösser und Gutshäuser in Schlesien, Bd. 1. Die mittelalterlichen Burgruinen und Wohntürme Book
Frankfurt am Main, 1982.
Zamki śląskie Book
Warszawa, 1957.
Zamki w Polsce Book
Warszawa, 1984.
Geschichte des Fürstentums Sagan. Bd. 1 Book
Sagan, 1911.
Leksykon zamków w Polsce Book
Warszawa, 2001.
Zabytki Środkowego Nadodrza. Katalog architektury i urbanistyki Book
Zielona Góra, 1976.
Zabytki województwa zielonogórskiego Book
Zielona Góra, 1987.
Przewóz Book Chapter
In: Kaczmarczyk, Z.; Wędzki, A. (Ed.): Studia nad początkami i rozplanowaniem miast nad środkową Odrą i dolną Wartą (województwo zielonogórskie), vol. II, pp. 344-349, Zielona Góra, 1970.
Grodziska województwa zielonogórskiego – nowo odkryte i zweryfikowane pozytywnie w czasie akcji AZP w latach 1980-1991 Journal Article
In: Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, vol. 34, pp. 475, 1993.
Perspektywy badań nad późnym średniowieczem i okresem wczesnonowożytnym w południowej części Środkowego Nadodrza Journal Article
In: Silesia Antiqua, vol. 42, pp. 149–176, 2001.
Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien: Bd. III, Die Kunstdenkmäler des Regierungsbezirk Liegnitz Book
Breslau, 1891, (Borów Polski, s. 70-71;).
Vaterländische Bilder, in einer Geschichte und Beschreibung der alten Burgfesten und Ritterschlösser Schlesiens Book
Glogau, 1837.
Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu Book
Wrocław, 2008.
Czas architekturą zapisany. Zabytki województwa zielonogórskiego Book
Zielona Góra, 1998.
Zabytki Dolnego Śląska Book
Wrocław-Warszawa-Kraków, 1962.
Der Saganer Kreis, topographisch, historisch und artistisch, mit Rücksicht auf Ostssagen und sonst bezügliche Merkwürdigkeiten dargestellt, und nebst einem Anhange der ältesten und wichtigsten Urkunden Collection
Sagan, 1850.
CDS XXII = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte 1327-1333, Bd. XXII Collection
Breslau, 1903, (używany również skrót 'RS').
LuB 1 = Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter, Bd. 1 Collection
Leipzig, 1881, (Publicationen aus den königlichen preußischen Staatsarchiven Bd. 7; alternatywne skróty: LuBS, LBuS).
Grund- und Gutsherren im Fürstentum Sagan /1400-1940/ Collection
Sagan, 1940.
Handbuch der Historischen Stätten – Schlesien Book
Stuttgart, 1977.
RŚl II = Regesty śląskie. T. II, 1349-1354 Collection
Wrocław, 1983.