Przewóz, zamek/wieża

Wieża Głodowa w Przewozie to jedyna pozostałość po średniowiecznym zamku, zbudowanym na miejscu starszego założenia warownego. Otoczony niegdyś fosą, zamek popadł w ruinę już w XVI wieku, a jego pozostałości stopniowo rozebrano w późniejszych stuleciach. Dziś o dawnej świetności obiektu świadczą jedynie zachowane nasypy ziemne oraz nieliczne fragmenty ceramiki odnalezione podczas powierzchniowych badań archeologicznych.

Lokalizacjawoj. lubuskie, pow. żarski, gm. Przewóz
Współrzędne51.4766052 N, 14.945386 E
Obszar AZP71-09
Chronologiapóźne średniowiecze, nowożytność
Autorzy Dominik Nowakowski
Data udostępnienia15.08.2024
PRZEWÓZ, widok na wieżę, 2024 (fot. R. Biel, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-NC 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])
PRZEWÓZ, widok na wieżę, 2024 (fot. R. Biel, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-NC 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])

Jak cytować?

Nowakowski Dominik. Przewóz, zamek/wieża, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/wieza-glodowa-w-przewozie/]. Licencja: CC BY-NC 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/]. Data dostępu: 13.02.2025.

Zdjęcia, ryciny, ilustracje, plany, przekroje, etc. – jak w podpisach

Opis

Przynależność administracyjna i toponomastyka

Obecna: Przewóz (niem. Priebus), gm. loco, pow. żarski, woj. lubuskie; stan. 1, AZP 1/71-09

Przynależność historyczna: Dolne Łużyce, zastaw brandenburski, władztwo Henryka jaworskiego, księstwo żagańskie

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Na niewielkim wyniesieniu w dolinie Nysy Kłodzkiej, na jej prawym brzegu, na zachód od miasta lokacyjnego.

Wybór źródeł do dziejów miejscowości i obiektu

  • 1301 – margrabia Dytryk Młodszy sprzedał Łużyce, w tym Przewóz z obiektem warownym (curia Preluz, curia Prebuss), arcybiskupowi Burchardowi z Magdeburga (Heinrich 1892, s. 368-369)
  • 1311 – poświadczony kościół parafialny ufundowany przez księcia Przemka głogowskiego (RS 3240)
  • 1317-1319 – jako zastaw okręg należał do margrabiego brandenburskiego Waldemara (Steller 1940, s. 130)
  • 1319-1337 – okręg należał do księcia Henryka jaworskiego (Steller 1940, s. 130)
  • 1329 – Henryk jaworski sprzedał miasto z zamkiem (Burg) Janowi Luksemburskiemu (RS 4837)
  • 1336 – arcybiskup Otto z Magdeburga zhołdował margrabiego Ludwika brandenburskiego z ziemi lubuskiej i łużyckiej, w tym z Przewozu z zamkiem (hoph) (Heinrich 1892, s. 369-370)
  • 1348-1354 – miasto z zamkiem należało do Ulryka Packa (RŚl, II, nr 862, 1077; Steller 1940, s. 130)
  • 1353 – Apeczko Nechern, starosta Ulryka Packa (RŚl, II, nr 862)
  • 1354-1413 – miasto należało do rodziny Hackebornów (Steller 1940, s. 130)
  • 1448 – książęta żagańscy przekazali miasto z zamkiem (slos) braciom Franciszkowi i Krzysztofowi Knobelsdorfom z Jelenina (RSL, nr 151; Heinrich 1911, s. 123)
  • 1458 – starosta Hencze Rogewicz (RSL, nr 121)
  • 1461 – Jerzy z Podiebradów zhołdował księcia Jana II żagańskiego z księstwa żagańskiego, w tym miasta i zamku (sloβe) Przewóz (LuBS, I, s. 204-205)
  • 1463 – starosta Albrecht Hawgk (RSL, nr 178)
  • 1466 – sędzia dworski Mikołaj List (RSL, nr 20b)
  • 1472 – Jan II żagański sprzedał księstwo i miasto elektorom saskim Ernestowi i Albrechtowi (LuBS, I, s. 213-216)
  • 1474 – Maciej Korwin zhołdował elektora Albrechta z księstwa żagańskiego, w tym miasta i zamku (slos) Przewóz (LuBS, I, s. 216)
  • 1498-1499 – starosta Jan Gruner (RSL, nr 175, 247)
  • 1502-1503 – starosta Jan Schwarcz (RSL, nr 279, 280)

Opis obiektu

Średniowieczny zamek został zbudowany na miejscu starszego założenia warownego. Istnieje możliwość, że pozostałością tego wcześniejszego założenia są trzy zachowane nasypy ziemne. Największy z nich, położony na południu, ma kształt czworoboku o zaokrąglonych narożach i wymiary około 35 na 45 metrów. Środkowy nasyp ma plan wydłużonego owalu o wymiarach 15 na 30 metrów, natomiast północny ma kształt zbliżony do rombu o zaokrąglonych narożach i szerokości około 35 metrów. Istnieje jednak możliwość, że te nasypy są pozostałością większego, murowanego założenia zamkowego.

Jedynym zachowanym do dziś elementem zamku jest pierwotnie wolnostojąca, cylindryczna wieża. Ma ona średnicę 11 metrów i wysokość 22,5 metra, a wejście do niej znajduje się mniej więcej w połowie wysokości. Do budowy wieży użyto kamieni polnych, z których wykonano cokół o wysokości 1,8 metra. Wyższe partie wieży zbudowane są z cegieł. Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku na wschód od wieży można było dostrzec fundamenty głównego budynku zamkowego, ze śladami dwóch wież, zlokalizowanych na północy i południu.

Zamek pierwotnie otoczony był fosą i nie był związany z murami miejskimi. Obiekt popadł w ruinę już w XVI wieku, a w latach 1597 i 1631 został zniszczony przez pożary. Około połowy XVII wieku część materiału budowlanego z zamku została użyta do odbudowy ratusza, natomiast w 1701 roku ówczesny właściciel miasta nakazał rozebrać ruiny. Podczas badań powierzchniowych pozyskano jedynie nieliczne fragmenty ceramiki.

Chronologia

Chronologia założenia obronnego obejmuje fazę drewniano-ziemną z XIII-XIV wieku oraz zamek murowany z pierwszej połowy XIV do XVI wieku.

Ilustracje

Mapy i ikonografia

Zdjęcia

Literatura

Wzmianki konkretnie o tym obiekcie

Müller 1837, s. 231-235; Schatzberg, Leipelt 1850; Lutsch 1891, s. 149; Heinrich 1911; Steller 1940; Guerquin 1957, s. 70; Guerquin 1984, s. 264; Pilch, Pilch 1962, s. 126; Kowalski 1970, s. 344, 348-349; Kowalski 1976, s. 191; Kowalski 1987, s. 169-170; Weczerka 1977, s. 417-419; Grundmann 1982, s. 60-61; Lewczuk 1993, s. 478; Lewczuk 2001, s. 166; Peryt-Gierasimczuk 1998, s. 172; Kajzer, Kołodziejski, Salm 2001, s. 405; Nowakowski 2008, s. 378-381; Heinrich 1892, s. 368-370; RS 3240; Steller 1940, s. 130; RS 4837; RŚl II, nr 862, 1077; RSL nr 151, 121, 178, 20b, 175, 247, 279, 280; LuBS I, s. 204-216.

Grundmann G

Burgen, Schlösser und Gutshäuser in Schlesien, Bd. 1. Die mittelalterlichen Burgruinen und Wohntürme Book

Frankfurt am Main, 1982.

BibTeX

Guerquin B

Zamki śląskie Book

Warszawa, 1957.

BibTeX

Guerquin B

Zamki w Polsce Book

Warszawa, 1984.

BibTeX

Heinrich A

Geschichte des Fürstentums Sagan. Bd. 1 Book

Sagan, 1911.

BibTeX

Kajzer J; Kołodziejczyk S; Salm J

Leksykon zamków w Polsce Book

Warszawa, 2001.

BibTeX

Kowalski S

Zabytki Środkowego Nadodrza. Katalog architektury i urbanistyki Book

Zielona Góra, 1976.

BibTeX

Kowalski S

Zabytki województwa zielonogórskiego Book

Zielona Góra, 1987.

BibTeX

Kowalski S

Przewóz Book Chapter

In: Kaczmarczyk, Z.; Wędzki, A. (Ed.): Studia nad początkami i rozplanowaniem miast nad środkową Odrą i dolną Wartą (województwo zielonogórskie), vol. II, pp. 344-349, Zielona Góra, 1970.

BibTeX

Lewczuk K

Grodziska województwa zielonogórskiego – nowo odkryte i zweryfikowane pozytywnie w czasie akcji AZP w latach 1980-1991 Journal Article

In: Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, vol. 34, pp. 475, 1993.

BibTeX

Lewczuk J

Perspektywy badań nad późnym średniowieczem i okresem wczesnonowożytnym w południowej części Środkowego Nadodrza Journal Article

In: Silesia Antiqua, vol. 42, pp. 149–176, 2001.

BibTeX

Lutsch H

Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien: Bd. III, Die Kunstdenkmäler des Regierungsbezirk Liegnitz Book

Breslau, 1891, (Borów Polski, s. 70-71;).

BibTeX

Müller K A

Vaterländische Bilder, in einer Geschichte und Beschreibung der alten Burgfesten und Ritterschlösser Schlesiens Book

Glogau, 1837.

BibTeX

Nowakowski D

Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu Book

Wrocław, 2008.

BibTeX

Peryt-Gierasimczuk I

Czas architekturą zapisany. Zabytki województwa zielonogórskiego Book

Zielona Góra, 1998.

BibTeX

Pilch J; Pilch K

Zabytki Dolnego Śląska Book

Wrocław-Warszawa-Kraków, 1962.

BibTeX

(Ed.)

Der Saganer Kreis, topographisch, historisch und artistisch, mit Rücksicht auf Ostssagen und sonst bezügliche Merkwürdigkeiten dargestellt, und nebst einem Anhange der ältesten und wichtigsten Urkunden Collection

Sagan, 1850.

BibTeX

Grünhagen C; Wutke K (Ed.)

CDS XXII = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte 1327-1333, Bd. XXII Collection

Breslau, 1903, (używany również skrót 'RS').

BibTeX

Grünhagen C; Markgraf H (Ed.)

LuB 1 = Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter, Bd. 1 Collection

Leipzig, 1881, (Publicationen aus den königlichen preußischen Staatsarchiven Bd. 7; alternatywne skróty: LuBS, LBuS).

BibTeX

(Ed.)

Grund- und Gutsherren im Fürstentum Sagan /1400-1940/ Collection

Sagan, 1940.

BibTeX

Weczerka H

Handbuch der Historischen Stätten – Schlesien Book

Stuttgart, 1977.

BibTeX

Korta W (Ed.)

RŚl II = Regesty śląskie. T. II, 1349-1354 Collection

Wrocław, 1983.

BibTeX

Lokalizacja