Łabędy, zamek

Przynależność administracyjna

Obecna: dzielnica miasta Gliwice

Historyczna: księstwo opolskie, dystrykt sośnicowicki, ks. strzeleckie

Lokalizacja i stan zachowania obiektu

Zamek położony był w dolinie rzeki Kłodnicy na jej lewym brzegu na płn.-zach. krańcu dawnej wsi. Zamek nie istnieje. Został rozebrany w 1936 r. w związku z budowlą Kanału Gliwickiego.

Toponomastyka

• 1286  – Labant (BOEHME 1770, str. 52)
• Ok 1305  – Labant (CDS XIV, str.96)
• 1335  –Lambag (MPV, str. 366)
• 1401, 1429 i 1453  – Labut (CDS II, reg. 21; VI, reg. 178; I, reg.128)
• 1472  – Labuthi (wzmiankowany zamek) (CDS VI, reg. 287)
• 1679 – Labant (JUNGNITZ 1904, s. 96)
• 1679 – Labanth (JUNGNITZ 1904, s. 410)

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu  na podstawie przyczynków źródłowych

• 1285- ok.1305 Nawogius de Labant (Navico)
• 1401  – Ditrich (CDS II, reg. 21)
• 1429  – Ulbrecht Kicze von Labut (CDS VI, reg. 178)
• 1444  – Jan Nasimbor von der Crampe von Labanti (CDS VI, reg. 217)
• 1453  – Fryderyk Labut (HORWAT 2008, str. 76)
• 1456  – Sambor de Labut (CDS I, reg. 128)
• 1524  – Jan Prokop (PILNAČEK VI, s. 19)
• 1539-1582  – Wacław Prokop ze Świętoszowic (PILNAČEK VI, s. 19); właścicielem Łabęd musiał być wcześniej, bowiem przed 1534 r. miał wolny dom w Gliwicach, który sprzedał (BŁASZCZYK i inni s. 20)
• 1559  – Jan Zamenth Koschitzki (Goschitzki) – Melichar Zameth
• Od 1559  – Piotr Zajiczek z Hoštalkowic (PILNAČEK, Dìl IV, s. 135)
• Od 1648- 1666  – Anna Sidonia Colonna
• 1666-1671  – Gustaw Colonna
• 1671 Jerzy Welczek, od tego czasu dobra pozostają w rękach Welczków (GRÜNDEL 1928; SIEMKO, 2022, str.91)

Historia budowlana zamku

Najstarszą siedzibą właścicieli Łabęd był gródek rycerski położony w parku zamkowym, być może zabudowany murowaną wieżą mieszkalną, bowiem w 1970 r. znaleziono na nim gotyckie cegły (BAGNIEWSKI, TOMCZAK 1972, str. 206).

Z dokumentów wystawionych w 1472 r. wynika, że zamek już istniał, a ponadto, że istniał on już wcześniej za życia władającego księstwem strzeleckim ks. Bernarda (z. 1455). Trudno cokolwiek powiedzieć o substancji budowlanej z uwagi na utratę możliwości zbadania terenu po zamku, który znajdował się na terenie obecnego koryta kanału.

Zachowana do 1936 r. budowla określana była jako wzniesiona w XVIII w. z zachowanymi elementami starszej budowli. Budowla miała dwie kondygnacje, plan prostokąta wydłużonego o 11 osiach okiennych. Elewacja boczna trzyosiowa z płaską przyporą od płd. zach. należały do najstarszej budowli. Pierwotnie budowla była od płd. dłuższa o jedną oś i tu znajdowała się kaplica (KLOSS i inni 1943, str. 145).

Zachowały się 2 rysunki sporządzone przez F.B. Wernera w 1 poł. XVIII w. z których wynika, że budowla była krótsza niż zachowana do 1936 r. Zapewne w XVIII w. dokonano rozbudowy zamku (pałacu) i z pierwotnych 5 osi przedłużono go do 12 osi zmieniając formę dachu z czterospadowego na mansardowy. Zamek miał wówczas trzykondygnacyjną wieżę nakrytą baniastym barokowym hełmem. W tym zakresie rysunki są niejasne, bowiem na jednym wieża występuje przed fasadą główną, a na drugim jest wtopiona w korpus. Przed zburzeniem zamku wieża już nie istniała (SIEMKO 2004, str. 33-34).

Typ budowli

Zamek rycerski, nizinny, prawdopodobnie otoczony fosą, wzniesiony przed poł XV w., przekształcony przez Welczków w pałac na pocz. XVIII w., przekształcony w poł. lub 2 poł. XVIII w., rozebrany w 1936 r.

Opracowania naukowe

@article{bagniewski_z_badan_1972,

title = {Z bada\'{n} \'{s}redniowiecznych grodzisk powiatu gliwickiego},

author = {Z. Bagniewski and E. Tomczak},

year  = {1972},

date = {1972-01-01},

journal = {Zeszyty Gliwickie},

volume = {IX},

address = {Gliwice},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{Blaszczyk1988urbarze,

title = {Urbarze gliwickie 1534 i 1580/1596},

author = {W. B\laszczyk and J. Horwat and Z. Jedynak},

year  = {1988},

date = {1988-01-01},

urldate = {1988-01-01},

address = {Gliwice},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{grundel_aus_1928,

title = {Aus der Chronik von Laband},

author = {Gr\"{u}ndel (F. Paul)},

year  = {1928},

date = {1928-01-01},

journal = {Ausschau von Burg Tost},

volume = {3},

number = {10-12},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{horwat_szlachta_2008,

title = {Szlachta g\'{o}rno\'{s}l\k{a}ska},

author = {J. Horwat and Z. Jedynak and Z. Kiere\'{s}},

year  = {2008},

date = {2008-01-01},

urldate = {2008-01-01},

journal = {Rocznik Muzeum G\'{o}rno\'{s}l\k{a}skiego w Bytomiu, Historia},

number = {9},

address = {Bytom},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Horwat1990b,

title = {Ksi\k{e}stwo bytomskie i jego podzia\ly do ko\'{n}ca XV wieku},

author = {J. Horwat},

year  = {1990},

date = {1990-01-01},

urldate = {1990-01-01},

address = {Gliwice},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{jungnitz_visitationsberichte_1904,

title = {Visitationsberichte der Di\"{o}zese Breslau. Archidiakonat Oppeln},

author = {J. Jungnitz},

year  = {1904},

date = {1904-01-01},

urldate = {1904-01-01},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{kloss_bau_1943,

title = {Die Bau- und Kunstdenkm\"{a}ler des Kreises Tost-Gleiwitz},

author = {E. Kloss and H. Rode and E. Stepf and H. Eberle},

year  = {1943},

date = {1943-01-01},

urldate = {1943-01-01},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{markgraf_rechnung_1893,

title = {Die Rechnung \"{u}ber den Peterspfennig im Archidiakonat Oppeln 1447},

author = {H. Markgraf},

year  = {1893},

date = {1893-01-01},

urldate = {1893-01-01},

journal = {Zeitschrift des Vereins f\"{u}r Geschichte und Alterthum Schlesiens},

volume = {XXXIV},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{monumenta_poloniae_vaticana,

title = {MPV = Monumenta Poloniae Vaticana},

year  = {1913},

date = {1913-01-01},

urldate = {1913-01-01},

volume = {I},

address = {Krak\'{o}w},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{pilnacek_rody_1972,

title = {Rody star\'{e}ho Slezska. D\`{i}l II},

author = {J. Pilna\v{c}ek},

year  = {1972},

date = {1972-01-01},

urldate = {1972-01-01},

address = {Jilov\'{e} u Prahy},

note = {D\`{i}l I, II, III, IV, VI},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{scheitza_aus_1932,

title = {Aus Laband alter Zeit},

author = {P. Scheitza},

year  = {1932},

date = {1932-01-01},

journal = {Oberschlesien im Bild},

number = {46},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{siemko_poczatki_2002,

title = {Pocz\k{a}tki parafii w \Lab\k{e}dach na tle dziej\'{o}w regionu},

author = {P. Siemko},

year  = {2002},

date = {2002-01-01},

urldate = {2002-01-01},

journal = {Rocznik Muzeum w Gliwicach},

volume = {XVII},

address = {Gliwice},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{siemko_uwagi_2004,

title = {Uwagi do ikonografii g\'{o}rno\'{s}l\k{a}skiej F.B. Wernera},

author = {P. Siemko},

year  = {2004},

date = {2004-01-01},

urldate = {2004-01-01},

journal = {Rocznik Muzeum w Gliwicach},

volume = {XIX},

number = {1},

address = {Gliwice},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@incollection{siemko_zamek_2017,

title = {Zamek rycerski w \Lab\k{e}dach},

author = {P. Siemko},

editor = {A. Hanich and S. Rosenbaum and B. Tracz and P. G\'{o}recki},

year  = {2017},

date = {2017-01-01},

booktitle = {Labedy Dzieje miejscowo\'{s}ci i parafii},

address = {Gliwice-Labedy},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {incollection}

}

@book{Siemko2023,

title = {Zamki na G\'{o}rnym \'{S}l\k{a}sku},

author = {P. Siemko},

year  = {2023},

date = {2023-01-01},

urldate = {2023-01-01},

address = {Katowice},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@collection{\ssBoehme1770,

title = {Diplomatische Beytr\"{a}ge zur Untersuchung der Schlesischen Rechte und Geschichte},

author = {J. E. Boehme},

year  = {1770},

date = {1770-01-01},

urldate = {1770-01-01},

address = {Berlin},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS01,

title = {CDS I = Codex Diplomaticus Silesiae, Urkunden des Klosters Czarnowanz, Bd. I},

editor = {Wilhelm Wattenbach},

year  = {1865},

date = {1865-01-01},

urldate = {1865-01-01},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS06,

title = {CDS VI = Codex Diplomaticus Silesiae, Registrum St. Wenceslai, Bd. VI},

author = {6 CDS},

editor = {W. Wattenbach and C. Gr\"{u}nhagen},

year  = {1865},

date = {1865-01-01},

urldate = {1865-01-01},

booktitle = {Registrum St. Wenceslai},

volume = {VI},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS14,

title = {CDS XIV = Codex Diplomaticus Silesiae, Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis, Bd. XIV},

author = {14 CDS},

editor = {H. Markgraf and W. Schulte},

year  = {1889},

date = {1889-01-01},

urldate = {1889-01-01},

publisher = {Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis},

address = {Breslau},

note = {tak\.{z}e skr\'{o}towo jako LfeV; Lf; LF},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

Ikonografia i zdjęcia