Bielsko-Biała, Zamek Książąt Sułkowskich

Przynależność administracyjna

Obecna: miasto Bielsko-Biała, woj. śląskie

Historyczna: księstwo opolsko-raciborskie (do 1290), księstwo cieszyńskie

Lokalizacja i stan zachowania

Zamek położony jest w północno-wschodniej części starego miasta, na tarasie opadającej skarpą w kierunku wschodnim do doliny rzeki Białej i w kierunku północnym do obecnego placu Bolesława Chrobrego. Zamek zachował się w dobrym stanie, z wyglądem nadanym podczas przebudowy w XIX wieku. Obecnie jest siedzibą Muzeum Okręgowego w Bielsku-Białej.

Topomonastyka

• 1312 – Bilicz (PERZANOWSKI, s. 15)
• 1327 – Belicz (CDS XVI, reg. 4617)
• 1442 – Bielsko (LuBs, s.635)
• 1452 – Belicz (LuBs, s.566)
• 1475 i 1498 – Bielitz (LuBs, str.568; SOMMERSBERG, s. 738)

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu  na podstawie przyczynków źródłowych

• 1281-1313/16 – Mieszko I
• 1358-1419 – Kazimierz I
• 1410-1431 – Bolesław
• 1431-1442 – wspólnie książęcy bracia – Wacław I, Władysław, Przemysław II i Bolesław II
• 1442-1474 – Wacław I
• 1474-1477 – Przemysław II
• 1477-1528 – Kazimierz II
• 1528-1545 – Jan z Pernsteinu i wdowa po Wacławie II jako kuratorzy ks. Wacława III Adama
• 1545-1553 – Wacław III Adam
• 1553-1565 – Kacper Wilczek
• 1565-1571 – Fryderyk Kazimierz
• 1571-1572 – Wacław III Adam
• 1572-1586 – Karol von Promnitz
• 1582 (1586)-1592 – Adam von Schaffgotsch
• 1592 – 1594 Jan Sunnegh
• 1598 – 1601 Stefan Sunnegh
• 1601 – 1641 Jan II Sunnegh
• 1641 – 1645 wdowa Anna  Sunnegh
• 1645 – 1660 Emeryk  Sunnegh
• 1660 – 1676 Juliusz Sunnegh
• 1676 – 1687 administratorzy w imieniu małoletniego Juliusza Gottlieba Sunnegha, tenże od 1687 do 1724, po czym administracja do 1728
• 1728 – 1741 Henryk Wilhelm Solms
• 1742 – 1765 Fryderyk Wilhelm Haugwitz
• 1765 – 1945 Sułkowscy (Chorąży,  Koenig 2003, s. 31-55)

Historia budowlana obiektu

Na podstawie badań archeologicznych i architektonicznych M. Bicz-Suknaromska wydzieliła 11 faz budowlanych zamku od XIII do XIX wieku:

Faza 1 (XIII w.)
Powstała drewniana strażnica, która była częścią systemu obronnego miasta (Bicz-Suknarowska, Komorowski 1993, s. 94-95).

Faza 2 (2 ćw. XIV w.)
Wzniesiono mur obronny wokół miasta i strażnicy oraz basztę z bramą, która została później włączona do obwodu obronnego zamku (Bicz-Suknarowska, Komorowski 1993, s. 96-97).

Faza 3 (2 poł. XIV w.)
Strażnica została przekształcona w zamek i oddzielona od miasta murem. Wzniesiono basztę od strony południowo-wschodniej oraz budynek przy północnym odcinku muru miejskiego, mający plan trapezu o wymiarach 25 x 13 m, wykonany z łamanego wapienia (Bicz-Suknarowska, Komorowski 1993, s. 97-101).

Faza 4 (XV w.)
Miasto wraz z zamkiem zostało opasane drugą linią muru obronnego. Baszta z bramą wjazdową została przekształcona w wieżę zamkową, a w południowo-zachodnim narożniku wzniesiono dwukondygnacyjny budynek. Główny budynek zamku podzielono na mniejsze pomieszczenia (Bicz-Suknarowska, Komorowski 1993, s. 101-104).

Faza 5 (XVI w.)
Zamek zaczął tracić swoje cechy obronne na rzecz funkcji reprezentacyjnych. Wzniesiono budynek przy murze południowym (Bicz-Suknarowska, Komorowski 1993, s. 104-107).

Faza 6 (XVI/XVII w.)
Dotychczasowe budynki zostały scalone. Skrócono budynek z aulą, a pomiędzy nim a dawną basztą bramną wzniesiono jednopiętrową dobudówkę. Skrzydło południowe przejęło funkcje reprezentacyjne. Na elewacjach zewnętrznych wykonano polichromie, a we wnętrzach malowane fryzy podstropowe (Bicz-Suknarowska, Komorowski 1993, s. 107-118).

Faza 7 (1 poł. XVII w.)
Sunneghowie przebudowali zamek, wypełniając luki w zabudowie. Zabudowano narożnik północno-zachodni oraz wolne przestrzenie między dawną wieżą bramną a budynkiem zachodnim, uzyskując cztery pełne skrzydła wokół dziedzińca (Bicz-Suknarowska, Komorowski 1993, s. 118-120).

Faza 8 (3 ćw. XVII w.)
Zamek został gruntownie przebudowany, powiązany jednolitym programem funkcjonalnym. Wzniesiono krużganki wzdłuż wszystkich elewacji, chociaż skrzydło północne mogło być ich pozbawione (Bicz-Suknarowska, Komorowski 1993, s. 121-123).

Faza 9 (2 poł. XVIII w.)
Prawdopodobnie wzniesiono drugie piętro skrzydła północnego oraz korytarze od strony podwórza zamiast krużganków. Panorama Bielska z 1809 roku pokazuje zamek z tego okresu (Bicz-Suknarowska, Komorowski 1993, s. 123-128).

Faza 10 (ok. 1810 r.)
W 1808 roku zamek częściowo zniszczył pożar. Prace skupiły się głównie we wnętrzach. Księga budowy z 1810 roku wspomina kaplicę w obrębie zamku (Bicz-Suknarowska, Komorowski 1993, s. 128-130).

Faza 11 (2 poł. lat 50. XIX w.)
Celem przebudowy była unifikacja całej zabudowy zamkowej. W 1856 roku zbudowano istniejącą do dziś kaplicę. Elewacje zyskały długie szeregi jednakowych okien, a wieżę nadbudowano o dwie kondygnacje z krenelażem. Wnętrza mają charakter spokojnego klasycyzującego baroku z detalami wzorowanymi na włoskim renesansie (Bicz-Suknarowska, Komorowski 1993, s. 130-133).

Typ budowli

Zamek książęcy, nizinny, o regularnym kształcie, usytuowany na terenie skarpy, był pierwotnie obwiedziony murem obwodowym, który był sprzężony z umocnieniami miasta. Zawiera elementy stylistyczne od gotyku do XIX wieku.

Opracowania naukowe

@book{bicz-suknarowska_zamek_1993,

title = {Zamek w Bielsku},

author = {M. Bicz-Suknarowska and W. Komorowski},

year  = {1993},

date = {1993-01-01},

booktitle = {O sztuce G\'{o}rnego \'{S}l\k{a}ska i przyleg\lych ziem ma\lopolskich},

address = {Katowice},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{boba-dyga_odkrycie_2005,

title = {Odkrycie i konserwacja renesansowej polichromii iluzjonistycznej na \'{s}cianie zachodniej dawnej elewacji dziedzi\'{n}ca, a obecnie w holu na I pi\k{e}trze skrzyd\la zachodniego Zamku Su\lkowskich},

author = {B. Boba-Dyga},

year  = {2005},

date = {2005-01-01},

journal = {Bielsko-Bialskie Studia Muzealne},

volume = {IV},

address = {Bielsko-Bia\la},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{chorazy_zamek_2003,

title = {Zamek w Bielsku. Zarys historyczny},

author = {B. Chor\k{a}\.{z}y and P. Koenig},

year  = {2003},

date = {2003-01-01},

address = {Bielsko-Bia\la},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{czechowicz_ksiazecy_2005b,

title = {Ksi\k{a}\.{z}\k{e}cy mecenat artystyczny na \'{S}l\k{a}sku u schy\lku \'{s}redniowiecza},

author = {B. Czechowicz},

year  = {2005},

date = {2005-01-01},

urldate = {2005-01-01},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{dwornik-gutowska_powiat_1967,

title = {Powiat bielsko-bialski},

author = {E. Dwornik-Gutowska and M. Gutowski},

year  = {1967},

date = {1967-01-01},

volume = {VI},

address = {Warszawa},

series = {Katalog zabytk\'{o}w sztuki w Polsce},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{KZS07/02,

title = {KZS VII/2 = Powiat bielsko-bialski. Katalog zabytk\'{o}w sztuki w Polsce, tom VII, wojew\'{o}dztwo katowickie, zeszyt 2},

author = {E. Dwornik-Gutowska and M. Gutowski},

year  = {1967},

date = {1967-01-01},

urldate = {1967-01-01},

volume = {VII},

address = {Warszawa},

series = {Katalog zabytk\'{o}w sztuki w Polsce},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{pawlowski_sprawozdanie_1993,

title = {Sprawozdanie z bada\'{n} archeologicznych na zamku w Bielsku w 1992 roku},

author = {S. Pawlowski},

year  = {1993},

date = {1993-01-01},

journal = {Bielsko-Bialskie Studia Muzealne},

volume = {I},

address = {Bielsko-Bia\la},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{pawlowski_sprawozdanie_1995,

title = {Sprawozdanie z bada\'{n} archeologicznych na zamku w Bielsku w 1993 roku},

author = {S. Pawlowski},

year  = {1995},

date = {1995-01-01},

journal = {Bielsko-Bialskie Studia Muzealne},

volume = {I},

address = {Bielsko-Bia\la},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{pawlowski_sprawozdanie_1997,

title = {Sprawozdanie z bada\'{n} archeologicznych na zamku w Bielsku-Bia\lej},

author = {S. Pawlowski and B. Chor\k{a}\.{z}y},

year  = {1997},

date = {1997-01-01},

journal = {Badania archeologiczne na G\'{o}rnym \'{S}l\k{a}sku i ziemiach pogranicznych w 1993 roku},

address = {Katowice},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{perzanowski_bielsko-biala_1958,

title = {Bielsko-Bia\la. Zarys dziej\'{o}w rozwoju przestrzennego miasta},

author = {Z. Perzanowski},

year  = {1958},

date = {1958-01-01},

address = {Krak\'{o}w},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{peter_burgen_1879,

title = {Burgen und Schl\"{o}sser im Herzogthum Schlesien},

author = {A. Peter},

year  = {1879},

date = {1879-01-01},

volume = {1-2},

address = {Teschen},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Siemko2023,

title = {Zamki na G\'{o}rnym \'{S}l\k{a}sku},

author = {P. Siemko},

year  = {2023},

date = {2023-01-01},

urldate = {2023-01-01},

address = {Katowice},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

Plany

Ikonografia i zdjęcia