Grodziec Śląski, zamek

Przynależność administracyjna

Obecna: gmina Jasienica, pow. bielsko-bialski, woj. śląskie

Historyczna: księstwo cieszyńskie, pow. bielski 

Lokalizacja i stan obiektu

Zamek położony jest w terenie pagórkowatym, na niewielkim wniesieniu, za sztucznym nasypem od płd. wzmocnionym murem oporowym z kamienia łamanego (z XVI w.). Zamek zachował się w stanie w jakim go wznoszono i przebudowywani. Nigdy nie uległ zniszczeniu.

Toponomastyka

• Ok. 1305 r. – Grodische  (PANIC 1992, s. 130
  Gradische willa Suessonia (PANIC 2010, s. 290)
• 1554  – Grodziec (PANIC 2011, s. 165)
• 1652  – Grodziec (JUNGNITZ 1904, s. 27)
• 1679  – Grodzietz (JUNGNITZ 1904, s. 276)
• 1687  – Grodetz   (JUNGNITZ 1904, s. 554)

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu  na podstawie przyczynków źródłowych

• Pierwszym uchwytnym w źródłach właścicielem Grodźca był Maciej Grodetzki występujący w dokumentach w początkach XVI w. (czasami wymieniany jako Mateusz).
• Jego następcą był syn Andrzej, starosta księstwa cieszyńskiego, zmarły w 1587 r. Kolejnym właścicielem był jego syn Krzysztof, który po 1579 r. ożenił się z Aneżką??? Kloch, siostrzenicą biskupa ołomunieckiego Stanisława Pawłowskiego. (SĘKOWSKI 2003, s. 423-4) zm. w 1650 r.
• W XVII w. Grodziec stał się własnością Marklowskich, z których pierwszym jest Joachim Marklowski, wymieniony w 1652 r. jako kolator tutejszego kościoła (JUNGNITZ 1904, s.27). Został on zarmordowany przez zbójników w 1663 r., a dobra objął jego syn Adam, zm. w 1719 r. z wyjątkiem Grodźca, który przypadł prawdopodobnie nieznanej z imienia córce-żonie Rudolfa von Sobek, starosty i sędziego księstwa cieszyńskiego, bowiem w 1679 r. właścicielem jest Carolus de Sobek (JUNGNITZ 1904, s.276), a w 1687 r. Ferdynand Sobek i iunior Carolus Sobek. (JUNGNITZ 1904, s.554).
• Zuzanna Sobek miała zbyć dobra grodzieckie baronowi Henrykowi Fryderykowi von Larisch z Ligoty i Karwiny, a po jego śmierci w 1734 r. przeszły ponownie na własność Marklowskich z Żebraczy.
• Sękowski wymienia jako właściciela Grodźca Bernarda Marklowskiego, syna Adama oraz syna Bernarda – Erdmana Marklowskiego (SĘKOWSKI 2007 s. 55)
• Chrystian Calisins (von Kalisch) ożenił się w księstwie cieszyńskim i w wianie żony otrzymał Grodziec, Pruchnę i Drogomyśl (SĘKOWSKI 2002, s. 345).
• Nieznany Marc de Felsoe-Szalaspatoe ożenił się z ostatnią przedstawicielką rodu von Calisch z Grodźca i stał się właścicielem jej majątków. Ich jedyna córka Zofia (ur. 1803 r.) w 1846 r. wyszła za mąż za Henryka barona von Zobel. W 1884 r. Anna Eleonora Zamoyska z Zoblów sprzedała Grodziec bielskiemu fabrykantowi Franciszkowi Strzygowskiemu, od którego w 1927 r. kupił je przyjaciel J. Piłsudskiego Ernest Habicht (MAKOWSKI 2005, s. 209).

Historia budowlana

Na podstawie przeprowadzonych w trakcie remontu zamku w latach 2021-2022 badań archeologicznych i architektonicznych, w piwnicy znaleziono drewniane belki datowane dendrochronologicznie na okres pomiędzy 1170 a 1270 rokiem. Istniała w tym miejscu osada – zapewne gród, od którego pochodzi nazwa miejscowości.

Pierwszym murowanym obiektem była wieża mieszkalno-obronna wzniesiona w XIV w. W rzucie poziomym miała identyczne wymiary jak stołp zamku cieszyńskiego (9,10 x 9,10 m).

Tą wieżę rozbudował w latach 1552-1564 Maciej Grodzicki, o czym świadczą dębowe nadproża i progi w piwnicy, badane dendrochronologicznie, których data ścięcia przypada na lata między 1550 a 1552 r. Powstała wówczas budowla była już dwupiętrowa, zwieńczona attyką i smukłą wieżą w elewacji frontowej. Od zach. przylegała do niego oficyna. Budowla została wzniesiona z łamanego piaskowca, pochodzącego z pobliskich kamieniołomów oraz cegły. Na parterze założono sklepienia kolebkowe z lunetami i krzyżowe. W drzwiach prowadzących do poszczególnych pomieszczeń osadzono kamienne portale. W sieni osadzono portal o niepełnym belkowaniu, profilowany z herbem Radwan Grodeckich (wiadomości uzyskane od dr. J. Proszyka na zamku 27.05.2023).

W latach 1691-1693 z inicjatywy Joachima Marklowskiego zamek rozbudowano i podwyższono, z zachowaniem układu pomieszczeń jak na niższych kondygnacjach. Dwie mniejsze wieże po bokach budowli zbudowano za czasów Karola Sobka. W 1846 r. zamek ponownie rozbudowano, a w jednej z wież urządzono kaplicę w stylu neogotyckim.

Od zach. dobudowano prostokątne skrzydło już w XVIII w. na co wskazują sklepienia żaglaste w piwnicy i na parterze. Piwnice zamku wymurowano z kamienia z fragmentami muru gotyckiego z cegły o układzie polskim. Na osi budynku usytuowane jest jeszcze jedno pomieszczenie przykryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, a po jego bokach komory w układzie dwutraktowym, sklepione kolebkowo.

Na parterze, na osi budynku znajduje się sień, która w części (na wieży frontowej) sklepiona jest żaglasto, a dalej sklepieniem krzyżowo-kolebkowym, a w części tylnej kolebkowym z lunetami. W części zach. budynek miał układ dwutraktowy, obecnie z korytarzem pośrodku wydzielonym z dużej sali w XVII/XVIII w. sklepionej kolebkowo z lunetami. W trakcie płd. dwie izby o takich sklepieniach. We wsch. części zamek jest także dwutraktowy, przy czym trakt płn. jest węższy, z dwiema izbami sklepionymi kolebkowo i krzyżowo-kolebkowo, a trakt płd. mieści dużą salę sklepioną krzyżowo-kolebkowo. Spiralne klatki schodowe umieszczono w wieżach – zach., płd i płn-zach. Z pierwotnego wyposażenia zachowały się kamienne portale – 3, w sieni z XVI w. w tym jeden z herbem Grodeckich – Radwan z ścian do baszty, barokowy z XVII w.

Układ pomieszczeń na piętrze identyczny jak na parterze. Wszystkie pomieszczenia przykryte są stropami z profilowanych belek, w części wsch. i w sieni wsparte na kroksztynach ozdobnych, powstałe w końcu XVII w. W większości pomieszczeń zamontowano w XVIII w. boazerie dekorowane płycinami. W płd. części sieni arkadę pokryto boazerią z dwiema malowanymi tarczami z herbem Strzygowskich. We wsch. części budynku w sali płn. na stropie wycięto datę – 1693 i literę A. Układ pomieszczeń na 2 piętrze identyczny jak na pierwszym. Wszystkie pomieszczenia nakryto drewnianymi stropami o okrągłych belkach (KZS VII/2, s. 58-60) .

Typ budowli

Zamek rycerski, wyżynny, regularny, wielowieżowy w latach 1552-1564 oraz 1691-1693. Remont w 1846 r., przed II wojną światową oraz w latach 2021-2022. Brak widocznych urządzeń obronnych wokół zamku.

Ilustracje