Pałac (d. zamek) w Bytnicy znajduje się po środku wsi na przesmyku między jeziorami Kokno i Bytnickim. Zbudowano go na wzniesieniu gorącym nad okolicą, przy drodze biegnącej z Krosna Odrzańskiego do Świebodzina. Najstarszymi fragmentami budowli wzniesionymi prawdopodobnie w I połowie XVI wieku są dwie przylegające do siebie komory w kondygnacji piwnic. Znajdują się one pod holem w trakcie środkowym. Otoczony założeniem parkowym budynek obecnie mieści Zespół Edukacyjny.
Lokalizacja | woj. lubuskie, pow. krośnieński, gm. Bytnica |
---|---|
Współrzędne | 52.1467568 N, 15.161976 E |
Obszar AZP | 57-11 |
Chronologia | późne średniowiecze, nowożytność |
Autorzy | Andrzej Legendziewicz |
Data udostępnienia | 18.11.2023 |
Jak cytować?
Zdjęcia, ryciny, ilustracje, plany, przekroje, etc. – jak w podpisach
Opis
Przynależność administracyjna
obecna: gm. Bytnica, pow. krośnieński, woj. lubuskie
historyczna: księstwo głogowskie, kożuchowskie, żagańskie
Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu
Pałac (d. zamek) znajduje się po środku wsi na przesmyku między jeziorami Kokno i Bytnickim. Wzniesiono go na wzniesieniu gorącym nad okolicą, przy drodze biegnącej z Krosna Odrzańskiego do Świebodzina. Otoczony założeniem parkowym budynek mieści Zespół Edukacyjny.
Toponomastyka (miejscowość i obiekt):
- 1429 – Sloß (BLUNCK i in. 1921, s. 5);
- 1477 – hoffleute (SRS X, s. 116)
- 1519 – Sitz (CBD II/6, s. 301);
- 1550 –Sitz (CDS XXIV, s. 25).
Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu na podstawie przyczynków źródłowych
- 1329 rok – ks. Henryk oddał w lenno królowi Janowi Luksemburskiemu księstwo w tym Bytnicę (LuB 1, s. 130);
- 1378 r. – podział ks. głogowskiego, Bytnica w ks. żagańskim (LuB 1, s. 193);
- 1429 r. – zhołdowanie przez księcia Wacława Ottona Landsberga oraz Bartosza Wezenborga właścicieli dóbr i zamków w Bobrowicach i Bytnicy (BLUNCK i in. 1921, s. 5-6.);
- 1477 rok – zdobycie miasta przez księcia Jana II Żagańskiego (SRS X, s. 116.);
- 1499-1500 – Bytnica siedzibą Heize i Jana Grunebergowie (CBD III/2, s. 443);
- 1501 rok – zakup przez Zygmunta Rotenburga dwóch części dóbr Bytnicy, z których jedna należała do Kaspra Gruneberga (APW, Rep. 132d, sygn. 5; CBD II/6, s. 175)
- 1501 – Anna, żona Zygmunta Rotenburga posiadała jako dożywotnie uposażenie dobra w Bytnicy, które kupiła od Kaspra i Jana Grunebergów (CDS XXIV, s. 24);
- 1508 rok – jedna czwarta część miasteczka należała do Zygmunta Rotenburga (CBD II/6, s. 220-221);
- 1511 rok -Zygmunt Rotenburg – dziedziczny pan Bytnicy (CDS XXIV, s. 24);
- 1513 rok – Bytnica siedzibą Kaspara Sacka (CDS XXVIII, s.4);
- 1514 rok – król Ludwik Jagiellończyk potwierdził posiadanie dóbr w Bytnicy Zygmuntowi i Krzysztofowi Rotenburgom (APW, Rep. 132d, sygn. 8);
- 1519 rok – elektor Joachim zhołdował Jana Grunberga m.in. z miasteczka Bytnica które wcześniej należały do jego ojca (CBD II/6, s. 301; III/2 s. 510);
- 1539 – Bytnica siedzibą Mikołaja Rotenburga (CDS XXIV, s. 25);
- 1550 – Sebastian Rotenburg zapisał swojej żonie Annie jako odprawę wdowią część miasteczka Bytnica (CDS XXIV, s. 25).
Historia budowlana
Faza I (I poł. XVI wieku (?))
Najstarszymi fragmentami budowli wzniesionymi prawdopodobnie w I połowie XVI wieku są dwie przylegające do siebie komory w kondygnacji piwnic. Znajdują się one pod holem w trakcie środkowym. Założono je na planie prostokąta i nakryto sklepieniami o wykroju ostrołucznym. Prowadzą do nich dwa otwory drzwiowe umieszczone we wnękach: półkolisty i odcinkowy. Komory składają się na obrys budowli o planie zbliżonym do prostokąta o wymiarach 9,4/11,8 metra.
Faza II (XVIII w.)
Barokowy pałac wzniesiony został zapewne w XVIII wieku przez rodzinę von Rotenburg z wykorzystaniem starszych murów. Otrzymał on plan zbliżony do wydłużonego prostokąta o wymiarach 53.7/14.6 m z fasadą zwróconą ku południowi. Bryłę ukształtowano jako parterową z dłuższymi elewacjami o siedemnastu osiach i z trójosiowymi dwukondygnacyjnymi ryzalitami z wejściami. Ryzalit frontowy zwieńczony trójkątnym tympanonem poprzedzony był schodami, a ogrodowy – półkolistym tarasem.
Pałac założono w układzie trójkratowym, trójpasmowym. Trakt frontowy pasma środkowego wypełniła sień. Włączona była półkolistą arkadę z traktem tylnym, gdzie znajdował się hol ze schodami prowadzącymi na piętro i wyjściem na ogród. Z holu prowadziły drzwi do korytarzy w trakcie środkowym w pasm bocznych. W zachodnim mieściły się zapewne wnętrza reprezentacyjne. Największą z sal z pięcioma oknami od południa zlokalizowano w trakcie frontowym. Od zachodu przylegało do niego mniejsze pomieszczenie. Przy ścianie międzypasmowej ustawiono zapewne ozdobny kominek. Drugą z sal reprezentacyjnych umieszczono w trakcie tylnym. Przylegały do niego od zachodu dwa mniejsze wnętrza, z których znajdujące się w narożniku nakryto sklepieniem kolebkowym. Pasmo wschodnie mieściło zapewne apartamenty właścicieli. Każde składał się z dwóch pokoi połączonych otworami na środku ścian. W takcie frontowym znajdowały się dwa apartamenty a tylnym – jeden. Ponadto w narożniku północno wschodnim mieścił się zapewne pokój służby oddzielony gospodarczą klatka schodową. Na piętrze pomieszczenia mieszkalne znajdowały się zapewne tylko w paśmie środkowym. Mieściły się tam hol ze schodami i dwie sale w trakcie frontowym.
Piwnice przeznaczono na funkcję gospodarczą i magazynową adaptując dwie komory ze starszego założenia. Układ wnętrz pasm bocznych jest analogiczny do rozkładu pomieszczeń na parterze. Z uwagi na lokalizację pałacu na wzgórzu, na skraju pasma wschodniego piwnice założono na dwóch poziomach, z których dolny dostępny jest z zewnątrz.
Faza III (około 1808 roku)
Niewielkie zmiany w układzie wnętrz wprowadzono podczas prac zrealizowanych około 1808 roku. Na parterze wydzielono w holu klatkę schodową a kosztem sieni powiększono jedną z sal pasma zachodniego. Na piętrze obok schodów wyodrębniono z korytarz prowadzący do trzech sal: dwóch w trakcie frontowym i jednej tylnym.
Faza IV ( około 1902 roku)
Kolejna przebudowa miała miejsce około 1902 roku. Znaczącą zmianą w bryle pałacu było wprowadzenie piętra w elewacji ogrodowej pasma zachodniego. Zakomponowano go o siedmiu osiach powielając kompozycję parteru. Na elewacjach ryzalitu frontowego wprowadzono gzymsy parapetowe oraz płaskie naczółki nad oknami i drzwiami. We wnętrzach reprezentacyjnych parteru wprowadzono fasety pod stropami. Wymieniono także stolarkę drzwiową oraz okienną.
Faza V (XX wiek)
Ostanie prace w pałacu związane były z adaptacją na szkołę objęły wprowadzenie kuchni oraz toalet w piwnicach. Ponadto wymieniono zewnętrzną stolarkę drzwiową i okienną.
Typ budowli
Budowla w typie zapewne zameczku lub wieży mieszkalnej, na planie zbliżonym do prostokąta. Położona w centrum wsi.
Ilustracje
Ilustracje





Literatura
Die Kunstdenkmäler des Kreises Crossen Book
Berlin, 1921.
Zabytki architektury województwa Lubuskiego Book
Zielona Góra, 2010.
Zabytki Środkowego Nadodrza. Katalog architektury i urbanistyki Book
Zielona Góra, 1976.
Pałac w Bytnicy (pow. Krosno Odrzańskie). Wyniki badań architektonicznych oraz wnioski konserwatorskie Technical Report
Wrocław, 2012, (Maszynopis w WUOZ Zielona Góra).
Rozwój i przekształcenia architektury pałacu w Bytnicy Journal Article
In: Lubuskie Materiały Konserwatorskie, vol. 10, pp. 31–36, 2013.
Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu Book
Wrocław, 2008.
Czas architekturą zapisany. Zabytki województwa zielonogórskiego Book
Zielona Góra, 1998.
Leksykon zabytków architektury Pomorza zachodniego i ziemi lubuskiej Book
Warszawa, 2012.
CDB II/6 = Codex diplomaticus Brandenburgensis: Sammlung der Urkunden, Chroniken und sonstigen Quellenschriften für die Geschichte der Mark Brandenburg und ihrer Regenten. Haupttheil II, Bd. 6 Collection
Berlin, 1858.
CDB III/2 = Codex diplomaticus Brandenburgensis: Sammlung der Urkunden, Chroniken und sonstigen Quellenschriften für die Geschichte der Mark Brandenburg und ihrer Regenten. Haupttheil III, Bd. 2 Collection
Berlin, 1860.
CDS XXVIII = Codex Diplomaticus Silesiae, Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens. Kreis und Stadt Glogau, Bd. XXVIII Collection
Breslau, 1915, (Inv. Glog. ).
LuB 1 = Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter, Bd. 1 Collection
Leipzig, 1881, (Publicationen aus den königlichen preußischen Staatsarchiven Bd. 7; alternatywne skróty: LuBS, LBuS).
SRS X = Scriptores Rerum Silesiacarum, t. X: Annales Glogovienses bis zum Jahre 1493 nebst urkundlichen Beilagen Collection
Breslau, 1887, (używany skrót również 'Annales…').
CDS XXIV = Codex Diplomaticus Silesiae, Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens. Die Kreise Grünberg und Freistadt, Bd. XXIV Bachelor Thesis
1908, (Inv. Grünb.).