Bytnica, pałac

Pałac (d. zamek) w Bytnicy znajduje się po środku wsi na przesmyku między jeziorami Kokno i Bytnickim. Zbudowano go na wzniesieniu gorącym nad okolicą, przy drodze biegnącej z Krosna Odrzańskiego do Świebodzina. Najstarszymi fragmentami budowli wzniesionymi prawdopodobnie w I połowie XVI wieku są dwie przylegające do siebie komory w kondygnacji piwnic. Znajdują się one pod holem w trakcie środkowym. Otoczony założeniem parkowym budynek obecnie mieści Zespół Edukacyjny.

Lokalizacjawoj. lubuskie, pow. krośnieński, gm. Bytnica
Współrzędne52.1467568 N, 15.161976 E
Obszar AZP57-11
Chronologiapóźne średniowiecze, nowożytność
AutorzyAndrzej Legendziewicz
Data udostępnienia18.11.2023
Bytnica (pow. Krosno Odrzańskie), pałac (d. dwór), widok ogólny od południowego-wschodu, fot. A. Legendziewicz
Bytnica (pow. Krosno Odrzańskie), pałac (d. dwór), widok ogólny od południowego-wschodu (fot. A. Legendziewicz, Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/]. Licencja: CC BY-NC 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/])

Jak cytować?

Legendziewicz Andrzej. Bytnica, pałac. Katalog Zamków i Dworów Obronnych Śląska [https://zamki.pwr.edu.pl/bytnica-palac/]. Licencja: CC BY-NC 4.0 [https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/]. Data dostępu: 13.02.2025.

Zdjęcia, ryciny, ilustracje, plany, przekroje, etc. – jak w podpisach

Opis

Przynależność administracyjna

obecna: gm. Bytnica, pow. krośnieński, woj. lubuskie

historyczna: księstwo głogowskie, kożuchowskie, żagańskie

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Pałac (d. zamek) znajduje się po środku wsi na przesmyku między jeziorami Kokno i Bytnickim. Wzniesiono go na wzniesieniu gorącym nad okolicą, przy drodze biegnącej z Krosna Odrzańskiego do Świebodzina. Otoczony założeniem parkowym budynek mieści Zespół Edukacyjny.

Toponomastyka (miejscowość i obiekt):

  • 1429 – Sloß (BLUNCK i in. 1921, s. 5);
  • 1477 – hoffleute (SRS X, s. 116)
  • 1519 – Sitz (CBD II/6, s. 301);
  • 1550 –Sitz (CDS XXIV, s. 25).

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu na podstawie przyczynków źródłowych

  • 1329 rok – ks. Henryk oddał w lenno królowi Janowi Luksemburskiemu księstwo w tym Bytnicę (LuB 1, s. 130);
  • 1378 r. – podział ks. głogowskiego, Bytnica w ks. żagańskim (LuB 1, s. 193);
  • 1429 r. – zhołdowanie przez księcia Wacława Ottona Landsberga oraz Bartosza Wezenborga właścicieli dóbr i zamków w Bobrowicach i Bytnicy (BLUNCK i in. 1921, s. 5-6.);
  • 1477 rok – zdobycie miasta przez księcia Jana II Żagańskiego (SRS X, s. 116.);
  • 1499-1500 – Bytnica siedzibą Heize i Jana Grunebergowie (CBD III/2, s. 443);
  • 1501 rok – zakup przez Zygmunta Rotenburga dwóch części dóbr Bytnicy, z których jedna należała do Kaspra Gruneberga (APW, Rep. 132d, sygn. 5; CBD II/6, s. 175)
  • 1501 – Anna, żona Zygmunta Rotenburga posiadała jako dożywotnie uposażenie dobra w Bytnicy, które kupiła od Kaspra i Jana Grunebergów (CDS XXIV, s. 24);
  • 1508 rok – jedna czwarta część miasteczka należała do Zygmunta Rotenburga (CBD II/6, s. 220-221);
  • 1511 rok -Zygmunt Rotenburg – dziedziczny pan Bytnicy (CDS XXIV, s. 24);
  • 1513 rok – Bytnica siedzibą Kaspara Sacka (CDS XXVIII, s.4);
  • 1514 rok – król Ludwik Jagiellończyk potwierdził posiadanie dóbr w Bytnicy Zygmuntowi i Krzysztofowi Rotenburgom (APW, Rep. 132d, sygn. 8);
  • 1519 rok – elektor Joachim zhołdował Jana Grunberga m.in. z miasteczka Bytnica które wcześniej należały do jego ojca (CBD II/6, s. 301; III/2 s. 510);
  • 1539 – Bytnica siedzibą Mikołaja Rotenburga (CDS XXIV, s. 25);
  • 1550 – Sebastian Rotenburg zapisał swojej żonie Annie jako odprawę wdowią część miasteczka Bytnica (CDS XXIV, s. 25).

Historia budowlana

Faza I (I poł. XVI wieku (?))

Najstarszymi fragmentami budowli wzniesionymi prawdopodobnie w I połowie XVI wieku są dwie przylegające do siebie komory w kondygnacji piwnic. Znajdują się one pod holem w trakcie środkowym. Założono je na planie prostokąta i nakryto sklepieniami o wykroju ostrołucznym. Prowadzą do nich dwa otwory drzwiowe umieszczone we wnękach: półkolisty i odcinkowy. Komory składają się na obrys budowli o planie zbliżonym do prostokąta o wymiarach 9,4/11,8 metra.

Faza II (XVIII w.)

Barokowy pałac wzniesiony został zapewne w XVIII wieku przez rodzinę von Rotenburg z wykorzystaniem starszych murów. Otrzymał on plan zbliżony do wydłużonego prostokąta o wymiarach 53.7/14.6  m z fasadą zwróconą ku południowi. Bryłę ukształtowano jako parterową z dłuższymi elewacjami o siedemnastu osiach i z trójosiowymi dwukondygnacyjnymi ryzalitami z wejściami. Ryzalit frontowy zwieńczony trójkątnym tympanonem poprzedzony był schodami, a ogrodowy – półkolistym tarasem.

Pałac założono w układzie trójkratowym, trójpasmowym. Trakt frontowy pasma środkowego wypełniła sień. Włączona była półkolistą arkadę z traktem tylnym, gdzie znajdował się hol ze schodami prowadzącymi na piętro i wyjściem na ogród. Z holu prowadziły drzwi do korytarzy w trakcie środkowym w pasm bocznych. W zachodnim mieściły się zapewne wnętrza reprezentacyjne. Największą z sal z pięcioma oknami od południa zlokalizowano w trakcie frontowym. Od zachodu przylegało do niego mniejsze pomieszczenie. Przy ścianie międzypasmowej ustawiono zapewne ozdobny kominek. Drugą z sal reprezentacyjnych umieszczono w trakcie tylnym. Przylegały do niego od zachodu dwa mniejsze wnętrza, z których znajdujące się w narożniku nakryto sklepieniem kolebkowym. Pasmo wschodnie mieściło zapewne apartamenty właścicieli. Każde składał się z dwóch pokoi połączonych  otworami na środku ścian. W takcie frontowym znajdowały się dwa apartamenty a tylnym – jeden. Ponadto w narożniku północno wschodnim mieścił się zapewne pokój służby oddzielony gospodarczą klatka schodową. Na piętrze pomieszczenia mieszkalne znajdowały się zapewne tylko w paśmie środkowym. Mieściły się tam hol ze schodami i dwie sale w trakcie frontowym.

Piwnice przeznaczono na funkcję gospodarczą i magazynową adaptując dwie komory ze starszego założenia. Układ wnętrz pasm bocznych jest analogiczny do rozkładu pomieszczeń na parterze. Z uwagi na lokalizację pałacu na wzgórzu, na skraju pasma wschodniego piwnice założono na dwóch poziomach, z których dolny dostępny jest z zewnątrz.

Faza III (około 1808 roku)

Niewielkie zmiany w układzie wnętrz wprowadzono podczas prac zrealizowanych około 1808 roku.  Na parterze wydzielono w holu klatkę schodową a kosztem sieni powiększono jedną z sal pasma zachodniego. Na piętrze obok schodów wyodrębniono z korytarz prowadzący do trzech sal: dwóch w trakcie frontowym i jednej tylnym.

Faza IV ( około 1902 roku)

Kolejna przebudowa miała miejsce około 1902 roku. Znaczącą zmianą w bryle pałacu było wprowadzenie piętra w elewacji ogrodowej pasma zachodniego. Zakomponowano go o siedmiu osiach powielając kompozycję parteru. Na elewacjach ryzalitu frontowego wprowadzono gzymsy parapetowe oraz płaskie naczółki nad oknami i drzwiami. We wnętrzach reprezentacyjnych parteru wprowadzono fasety pod stropami. Wymieniono także stolarkę drzwiową oraz okienną.

Faza V (XX wiek)

Ostanie prace w pałacu związane były z adaptacją na szkołę objęły wprowadzenie kuchni oraz toalet w piwnicach. Ponadto wymieniono zewnętrzną stolarkę drzwiową i okienną.

Typ budowli

Budowla w typie zapewne zameczku lub wieży mieszkalnej, na planie zbliżonym do prostokąta. Położona w centrum wsi.

Ilustracje

Ilustracje

Literatura

Blunck E; Jung W; Solger F; Spatz W; Klinkenborg M

Die Kunstdenkmäler des Kreises Crossen Book

Berlin, 1921.

BibTeX

Kowalski S

Zabytki architektury województwa Lubuskiego Book

Zielona Góra, 2010.

BibTeX

Kowalski S

Zabytki Środkowego Nadodrza. Katalog architektury i urbanistyki Book

Zielona Góra, 1976.

BibTeX

Legendziewicz A

Pałac w Bytnicy (pow. Krosno Odrzańskie). Wyniki badań architektonicznych oraz wnioski konserwatorskie Technical Report

Wrocław, 2012, (Maszynopis w WUOZ Zielona Góra).

BibTeX

Legendziewicz A

Rozwój i przekształcenia architektury pałacu w Bytnicy Journal Article

In: Lubuskie Materiały Konserwatorskie, vol. 10, pp. 31–36, 2013.

BibTeX

Nowakowski D

Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu Book

Wrocław, 2008.

BibTeX

Peryt-Gierasimczuk I

Czas architekturą zapisany. Zabytki województwa zielonogórskiego Book

Zielona Góra, 1998.

BibTeX

Pilch J; Kowalski S

Leksykon zabytków architektury Pomorza zachodniego i ziemi lubuskiej Book

Warszawa, 2012.

BibTeX

Riedel A F (Ed.)

CDB II/6 = Codex diplomaticus Brandenburgensis: Sammlung der Urkunden, Chroniken und sonstigen Quellenschriften für die Geschichte der Mark Brandenburg und ihrer Regenten. Haupttheil II, Bd. 6 Collection

Berlin, 1858.

BibTeX

Riedel A F (Ed.)

CDB III/2 = Codex diplomaticus Brandenburgensis: Sammlung der Urkunden, Chroniken und sonstigen Quellenschriften für die Geschichte der Mark Brandenburg und ihrer Regenten. Haupttheil III, Bd. 2 Collection

Berlin, 1860.

BibTeX

(Ed.)

CDS XXVIII = Codex Diplomaticus Silesiae, Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens. Kreis und Stadt Glogau, Bd. XXVIII Collection

Breslau, 1915, (Inv. Glog. ).

BibTeX

Grünhagen C; Markgraf H (Ed.)

LuB 1 = Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter, Bd. 1 Collection

Leipzig, 1881, (Publicationen aus den königlichen preußischen Staatsarchiven Bd. 7; alternatywne skróty: LuBS, LBuS).

BibTeX

Markgraf H (Ed.)

SRS X = Scriptores Rerum Silesiacarum, t. X: Annales Glogovienses bis zum Jahre 1493 nebst urkundlichen Beilagen Collection

Breslau, 1887, (używany skrót również 'Annales…').

BibTeX

Wutke K (Ed.)

CDS XXIV = Codex Diplomaticus Silesiae, Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens. Die Kreise Grünberg und Freistadt, Bd. XXIV Bachelor Thesis

1908, (Inv. Grünb.).

BibTeX

Lokalizacja