Założenie obronne typu motte w Lubrzy zostało wzniesione w narożniku miasta lokacyjnego; zamek nizinny, na planie zbliżonym do prostokąta. Wieża wzniesiona zapewne w 1 połowie XIV wieku. Wieża lokalizowana jest w północno-zachodnim narożu ośrodka lokacyjnego. Wzniesiono ją na niewielkim kolistym wzniesieniu, na cyplu otoczonym terenami podmokłymi między jeziorami Lubrza i Goszcza. Kolisty w zarysie kopiec jest obecnie w większości zniwelowany. Mury wieży widoczne są do wysokości ok. 2 m nad obecny (zniwelowany) poziom terenu.
Lokalizacja | woj. lubuskie, pow. świebodziński, gm. Świebodzin |
---|---|
Współrzędne | 52.309204 N, 15.4378693 E |
Obszar AZP | 54-13 |
Chronologia | pełne średniowiecze, późne średniowiecze, nowożytność |
Autorzy | Andrzej Legendziewicz |
Data udostępnienia | 28.10.2023 |

Jak cytować?
Zdjęcia, ryciny, ilustracje, plany, przekroje, etc. – jak w podpisach
Opis
Przynależność administracyjna
obecna: gm. Świebodzin, pow. świebodziński, woj. lubuskie
historyczna: księstwo wielkopolskie, głogowskie, kożuchowskie, żagańskie
Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu
Wieża w Lubrzy znajduje się w północno-zachodnim narożu ośrodka lokacyjnego, wzniesiona na niewielkim, kolistym wzniesieniu, na cyplu otoczonym terenami podmokłymi między jeziorami Lubrza i Goszcza. Obecnie kolisty w zarysie kopiec, na którym stoi wieża, jest w większości zniwelowany. Mury wieży są widoczne do wysokości około 2 metrów nad obecny, zniwelowany poziom terenu. Korona murów charakteryzuje się nieregularnym układem. Wnętrze wieży jest porośnięte dziko rosnącymi samosiejkami drzew i krzewów.
Toponomastyka (miejscowość i obiekt):
- 1304 – castrum (KDW II, nr 880);i,)
- 1319 – hus (KDW II, nr 1012; Lehns., I, s. 126);
- 1322 – castellum (KDW II, nr 1030);
- 1322 – castrum (KDW II, nr 1031);
- 1330 – castrum (KDW II, nr 1106, 1107; Lehns., I, s. 132)
Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu na podstawie przyczynków źródłowych
- 1246 r. – Bodzanta, syn Janusza z Widzimia nadał Lubrzę klasztorowi cysterskiemu z Paradyża (KDW, I, nr 252);
- 1247 – wieś Lubizi wymieniona wśród posiadłości klasztoru cystersów w Paradyżu (KDW, I, nr 265);
- 1276 rok – lokacja miasta przez komesa zbąszyńskiego Wojciecha de Lubenow (SUb, IV, nr 292);
- 1293 rok -dobra w Lubrzy mieli klasztor cystersów w Paradyżu, oraz Mikołaj i Jan – synowie Bodzanty (KDW, II, nr 700; SUb, VI, nr 112);
- 1293 rok – wzmianka o komesie Wojciechu de Lubenow, kasztelanie zbąszyńskim (SUb, VI, nr 126, 135)
- 1319 r. – ks. głogowscy Henryk i Przemko przekazują zamek i miasto – własność Hencze Wezenborga – margrabiemu Waldemarowi Wielkiemu (Lehns I, s. 125-126);
- 1322 rok – komes Wojciech Krszczonowicz przekazał miasto klasztorowi cystersów w Paradyżu (KDW, II, nr 1028)
- 1322 rok – umowa zamiany między opatem klasztoru cystersów a Peszkiem Młodszym de Lossow wsi w okolicy Lubusza na miasto i zamku w Lubrzy (KDW, II, nr 1030);
- 1330 rok – ks. Henryk IV Wierny nadał miasto z zamkiem klasztorowi w Paradyżu (KDW, II, nr 116; Lehns, I, s. 132);
- 1440 rok – Anna Promintz wraz z córkami zbyła na rzecz klasztoru w Paradyżu sądownictwo i dwór w Lubrzy (KDW, V, nr 657;)
Historia budowlana
Faza I (1 połowa XIV wieku (?))
Budowla o formie wieżowej została wzniesiona na kopcu, który jest częściowo zniwelowany, na cyplu otoczonym terenami zabagnionymi między jeziorami Lubrza i Goszcza. Na teren założenia obronnego wjazd prowadził przypuszczalnie od południowego wschodu, od obecnej ulicy Zamkowej. Wieżę zbudowano na planie zbliżonym do prostokąta o wymiarach 10,7–11,0 na 13,1–13,7 m, z dłuższymi bokami zwróconymi ku południowi i północy.
W wyniku przeprowadzonych badań sondażowych stwierdzono, że szerokość murów obwodowych wynosi od wschodu 2,2 m, od południa 2,3 m a od zachodu 3,2 m. Gabaryt ścian nasuwa przypuszczenie, że pomieszczenie przyziemia mogło mieć wymiary ok. 6,0–7,0 m i być nakryte sklepieniem. Szerokość ściany zachodniej wskazuje, że mogła w niej mieścić się klatka schodowa w grubości muru. Tuż nad obecnym nasypem stwierdzono odsadzkę o zróżnicowanej szerokości – ok. 15 cm w narożniku północno-wschodnim, od 25 do 30 cm wzdłuż ściany zachodniej i od 45 do 55 cm w narożniku południowo-wschodnim.
Ściany obwodowe wieży wzniesiono z eratyków układanych warstwami o wysokości od 70 do 80 cm, uzupełnionymi ułamkami kamieni. Technologia budowy oraz znaleziona ceramika użytkowa pozwalają ogólnie datować realizację budowli na 1. połowę XIV w.
Faza II (początek XX wieku)
Naprawy elewacji są widoczne na całej długości ściany północnej, a także częściowo od strony wschodniej, na długości około 5,7 metra. Do przeprowadzenia tych napraw wykorzystano materiał ceramiczny pochodzący z rozbiórki oraz lokalny kamień polny.
Typ budowli
Założenie obronne typu motte wzniesione w narożniku miasta lokacyjnego; zamek nizinny, na planie zbliżonym do prostokąta. Wieża wzniesiona zapewne w 1 połowie XIV wieku.
Ilustracje
Plany i rzuty





Literatura
Grody i osadnictwo grodowe Wielkopolski wczesnohistorycznej (od VII do XII wieku) Book
Poznań, 1938.
Wieża w Lubrzy w świetle badań architektonicznych oraz jej tło styli-styczno architektoniczne na przełomie XIII i XIV wieku Book Chapter
In: Michalak, A. (Ed.): Castrum Lubenov. Tragiczne dzieje średniowiecznej wieży w Lubrzy, pp. 73-88, Zielona Góra, 2022.
Grodziska województwa zielonogórskiego – nowo odkryte i zweryfikowane pozytywnie w czasie akcji AZP w latach 1980-1991 Journal Article
In: Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, vol. 34, pp. 475, 1993.
Vaterländische Bilder, in einer Geschichte und Beschreibung der alten Burgfesten und Ritterschlösser Schlesiens Book
Glogau, 1837.
Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu Book
Wrocław, 2008.
LuB 1 = Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter, Bd. 1 Collection
Leipzig, 1881, (Publicationen aus den königlichen preußischen Staatsarchiven Bd. 7; alternatywne skróty: LuBS, LBuS).
SRS X = Scriptores Rerum Silesiacarum, t. X: Annales Glogovienses bis zum Jahre 1493 nebst urkundlichen Beilagen Collection
Breslau, 1887, (używany skrót również 'Annales…').
SUb VI = Schlesisches Urkundenbuch. Tom VI: 1291-1300 Collection
Köln, 1998.
SUb IV = Schlesisches Urkundenbuch. Tom IV Collection
Köln-Weimar-Wien, 1988.
KDW I = Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski. T. I Collection
Poznań, 1878.
KDW II = Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski. T. II Collection
Poznań, 1878.
KDW V = Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski. T. V Collection
Poznań, 1908.