Strzelce Opolskie, Zamek Książąt Piastowskich

Przynależność administracyjna

Obecna: miasto w woj. opolskim w pow. strzeleckim,

Historyczna: pierwotnie w księstwie opolskim, następnie strzeleckim. W XVIII w. powstał powiat strzelecki, który po reformach administracyjnych na pocz. XIX w. znalazł się w rejencji opolskiej.

Lokalizacja i stan zachowania obiektu

Zamek położony jest w południowej części miasta w linii dawnych murów obronnych.

Zamek po przebudowach, jako rezydencja, funkcjonował do 1945 r., gdy w styczniu 1945 r. spaliła go Armia Czerwona i do dziś pozostaje w stanie ruiny.

Historyczne nazwy miejscowości

Strelech (1271), Streletz (1290), Strelicz (ok. 1305, 1323, 1327, 1350, 1356, 1362, 1364, 1371, 1384, 1386, 1388, 1414, 1416, 1423, 1425, 1427, 1434, 1439, 1445, 1448, 1450, 1452), Strelecz (1311, 1342, 1401), Streliz (1340), Magna Strelicz (1388), Strelitcz (1445, 1454), Strzelcz (1483)

Wybór źródeł do dziejów miejscowości i obiektu

• 1271 – brat Marcin z zakonu franciszkanów [w Opolu] udał się do wsi villa Strzelce, by głosić kazanie w dniu św. Wawrzyńca (Vita Sanctae Salomae, s. 794).
• 1290 – Mikołaj, pleban w Strzelcach, pełnił funkcję notariusza Bolesława I opolskiego (SUb V, nr 441).
• ok. 1305 – okręg dziesięcinny biskupa wrocławskiego wokół Strzelec; w Strzelcach Polskich [ob. część miasta, dawniej Przedmieście Lublinieckie] dziesiąta część dochodów według polskiego zwyczaju przypadała biskupowi wrocławskiemu, warta 3 urny miodu (LF, s. 94).
• 1311 – dokument Bolesława I opolskiego wystawiony koło Strzelców (RS 3230).
• 1323 – dokument Alberta strzeleckiego wystawiony w Strzelcach (CDS II, s. 85).
• 1324 – Haynman, wójt strzelecki, oraz rajcy: Henryk zwany z Toszka, Konrad z Płużnicy Wielkiej, Tomasz – rzeźnik, Hermann – rzeźnik, a także ławnicy i cała wspólnota obywateli miasta poświadczyli, że pan Henryk, kanonik opolski i pleban w Izbicku, syn niegdyś strzeleckiego mieszczanina Rudgera, przekazał swój folwark przy mieście Strzelce, we wsi Włodzisławice, Krystianowi – plebanowi w Zimnej Wódce (RS 4325).
• 1327 – Bolesław II opolski przyjął w lenno od Jana Luksemburskiego księstwo, w tym Strzelce – miasteczko i zamek (oppidum et feste) (RS 4616).
• 1330–1342 – Beldo, pleban w Strzelcach, protonotariusz książęcy (RS 4981a, 6426, 6923; CDS II, s. 88).
• 1335 – wzmianka o archidiakonacie strzeleckim (RS 5409).
• 1340–1364 – dokumenty Alberta strzeleckiego wystawione w Strzelcach (APWr, Rep. 4f, nr 53a/125; RS 6426; CDS II, s. 88; CDS VI, s. 4, 6).
• 1340 – Fryderyk Strala sprzedał 5 łanów pola ornego, położonych przed książęcym miastem Strzelce, kapelanowi księcia i plebanowi Strzelec – Janowi oraz jego następcom (RS 6426).
• 1342 – Klimko, mieszczanin strzelecki, i Jan ze Strzelec, kapelan książęcy (RS 6923).
• 1362 – rajcy miasta Strzelec zadeklarowali, że będą zwracać się do rajców Wrocławia o pouczenia dotyczące prawa magdeburskiego (APWr, Dokumenty miasta Wrocławia, nr 380; Tschoppe, Stenzel, s. 581).
• 1371 – dokument Agnieszki, wdowy po Albercie strzeleckim, wystawiony w Strzelcach (APWr, Rep. 4f, nr 11q/29).
• 1375 – Agnieszka, wdowa po Albercie strzeleckim, sprzedała dobra w Suchej staroście strzeleckiemu, Raciborowi (Mücke 1929).
• 1384 – miasto Strzelce zawarło porozumienie – za zgodą Władysława Opolczyka – z 21 miastami regionu w celu wspólnego ścigania i karania przestępców (Barciak, Mueller 2004, nr 169–170).
• 1386 – dokument Władysława Opolczyka, wystawiony w Strzelcach (APWr, Dokument miasta Wrocławia, nr 732).
• 1388 – dokument Jana Kropidło, biskupa włocławskiego i księcia opolskiego, wystawiony w Strzelcach (APWr, Wr., Rep. 4f, nr 74/182).
• 1393–1406 – spór książąt opolskich z księżną Eufemią o oprawę wdowią z zamków i miast: Strzelce, Opole i Głogówek; rozstrzygnięty na korzyść książąt (CDS VI, s. 26; Mücke 1929).
• 1396 – Jan Kropidło, Bernard niemodliński i Bolko IV opolski zobowiązali rajców miast Strzelec, Opola i Strzeleczek, że w razie niewypełnienia przez książąt warunków pokoju otworzą bramy Polakom (Mücke 1929).
• 1401 – Bernard niemodliński zawarł układ z opatem klasztoru w Jemielnicy, w myśl którego zakonnicy mieli otrzymywać 4 urny miodu z książęcych dóbr w Laskowicach oraz staw koło wójtowskiego młyna w Strzelcach (APWr, Rep. 85, nr 12).
• 1412 – mieszczanin Jakusz Czeczma sprzedał czynsz z domu i słodowni w Strzelcach Janowi Susel, duchownemu ze Strzelec (APWr, Rep. 107, nr 82/81).
• 1414 – dokument rajców wystawiony w domu mieszczanina Marcina Peszko w Strzelcach (APWr, Rep. 107, nr 89/88).
• 1414 – Mikołaj Moss, mieszczanin w Strzelcach, i rybak Jakub przekazali 10 grz. r.cz. oraz ogród przed Bramą Krakowską (ante valvam Cracoviensis) na ołtarz św. Mikołaja w kościele parafialnym w Strzelcach (APWr, Rep. 107, nr 93/92).
• 1416 – rajcy miasta Strzelec: Mikołaj Ganczsnyd, Mikołaj Noske, Andrzej Schuwert i Wojciech Bekenecz, zgodnie z zaleceniem książąt opolskich, ujęli i powiesili rabusiów grasujących na drodze do Krapkowic (Barciak, Mueller 2017, nr 28).
• 1425 – Bernard niemodliński przekazał opatowi klasztoru w Jemielnicy młyn, który niegdyś należał do wójtostwa w Strzelcach i położony był koło stawu już wcześniej przekazanego klasztorowi; dokument wystawiono w Strzelcach, świadkuje Gumprecht – starosta w Strzelcach (CDS II, s. 97).
• 1427 – Bernard niemodliński zwrócił się do rady miasta Wrocławia o pouczenia prawa magdeburskiego (APWr, Dokumenty miasta Wrocławia, nr 1759).
• 1427–1454 – dokumenty Bernarda niemodlińskiego, pana na Strzelcach, wystawione w Strzelcach (CDS I, s. 119, 121; APWr, Rep. 71, nr 64/62, 71/69; Dokumenty miasta Wrocławia, nr 1759, 3366; Rep. 115, nr 4; Barciak, Mueller 2011, nr 560; 2017, nr 51).
• 1438 – przemarsz polskich wojsk z Częstochowy do Strzelec Opolskich; miasto zostało spalone (Weltzel 1882, s. 30; Mücke 1929; Krause 1938, s. 38).
• 1445 – dokument Bernarda niemodlińskiego; świadkują: Henryk Crenzkowsky – starosta w Strzelcach i pleban Jan Gromko (CDS I, s. 122).
• 1444–1454 – dystrykt strzelecki (Strelitczischen Gebiet; Streliczische gebitte) (CDS I, s. 127; CDS VI, s. 66).
• 1448 – mieszczanin Mikołaj zw. Wielkim kupił ½ łanu ziemi przed miastem Strzelce od kowala Jana Maya (APWr, Dokumenty miasta Wrocławia, nr 3366).
• 1450 – dokument Bernarda niemodlińskiego wystawiony w Strzelcach; książę odnowił przywileje lokacyjne Olesna na wzór Strzelec; świadkuje Henryk z Kleczkowa – starosta strzelecki (Tschoppe, Stenzel, s. 618–619; Barciak, Mueller 2011, nr 621).
• 1452 – dokument Bernarda niemodlińskiego wystawiony w Strzelcach; rajcy Olesna sprzedali rajcom Strzelec 2 grz. r.cz. z jatek rzeźniczych (Barciak, Mueller 2017, nr 51).
• 1459 – mieszczanin Strzelec Piotr, rybak, zapisał w testamencie plebanowi m.in. ogród przed Bramą Krakowską, przy wielkim stawie rybnym, pomiędzy ogrodem książęcym a ogrodem łaziebnika Mikołaja; świadkują: burmistrz Bartosz Warlowski, rajcy – Bartek Schneider, Wojtek Stensidlo i Piotr Glazar (Mücke 1929).
• 1480 – Jan II Dobry i Mikołaj II opolski nadali Mikołajowi Radwanowi z Dolnej 2 łany w „polskich łanach” (Suche Łany, ob. część miasta) przed miastem Strzelce (Mücke 1929).
• 1483 – dokument Jana II Dobrego i Mikołaja II opolskiego, wystawiony w Strzelcach (APWr, Dokumenty miasta Wrocławia, nr 5537).
• 1520 – Wojciech Gruszka, pleban w Strzelcach (APO, Akta miasta Opola, sygn. 24 (45/22/0/1/24)).
• 1525 – Jan II Dobry przekazał 2 stawy – Poborsziszok i Łazek w lesie pod Strzelcami niejakiemu Centawskiemu, z prawem do doprowadzenia rowu z wodą z potoku Czorna, który 1 milę dalej wpadał do Małej Panwi (Mücke 1929).
• 1531 – Jan II Dobry nadał Jerzemu Dziewkowskiemu wielki staw folwarczny (Mücke 1929).
• 1534 – urbarz Strzelec: w mieście było 82 posiadaczy domów, 9 kramarzy i 8 lokatorów, 7 domów stało pustych; na przedmieściu mieszkało 21 rodzin. W mieście działało 18 rzeźników i 16 szewców. Miasto czerpało dochody z łaźni publicznej, kamieniołomu (Kalichstain) i pieca do wypału wapna (Kalchofen). Rzeźnicy byli zobowiązani do uboju na zamku, rozbioru upolowanej zwierzyny i dostarczenia tłuszczu; piekarze piekli dla zamku i na Boże Narodzenie dostarczali księciu placek pszenny. Miasto posiadało 4 konie i musiało nimi – na żądanie księcia – jeździć do Opola, Krapkowic lub Koźla. Raz w roku zobowiązane było przywieźć 6 końmi beczkę wina z Uherské Hradiště, Ołomuńca lub innego miejsca, skąd władca mógł je sprowadzać. Opłacało tucz 2 świniaków i dostarczało ½ kopy szczupaków dla księcia. Odbywał się cotygodniowy targ i 2 jarmarki rocznie. Do zamku należał folwark przed miastem, zwany wielkim, z 300 owcami, 20 końmi i 20 wołami; na dużej łące przy zamku i przy wypasaniu świń książęcych w dąbrowach pracowali chłopi z Mokrolona (ob. Mokre Łany) i Sucholona (ob. Suche Łany). Do zamkowego folwarku należały 2 ogrody warzywne i chmielnik; karpie do kuchni zamkowej pochodziły ze stawu zwanego Krempa. Jeśli mieszkańcy w lasach bukowych i dębowych upolowali lisa lub kunę, musieli oddać skóry na zamek; jeśli bobra – ogon i łapy (Eberlein 1906; Mücke 1929; Jonca 1970).

Historia budowlana obiektu

Faza 1 (1 poł XIII w. – 2 poł XIII w.)

Z tą fazą wiązane są dwie fosy odkryte pod korpusem obecnego pałacu – zewnętrznej a nieustalonej szerokości (nie mniejszej niż 10 m.), wału o szer. 7 . i wys. Ok. 1,2 m. oraz fosy wewnętrznej o szer 11 m. Na podstawie znalezisk z okresu brązu, żelaza i rzymskiego są przypuszczenia, że jest to dużo starszy obiekt obronny wykorzystywany w średniowieczu.

Faza 2 (2 poł. – koniec XIII w.)

W tym czasie zbudowano wieżę mieszkalną na planie prostokąta o wym. 13,9 x 16,1 m. i gr. ścian 1,75-1,85m. Wnętrze wieży podzielono na 2 pomieszczenia. W ścianie płn zachował się szczelinowy otwór okienny. Pomieszczenia przynajmniej w części kryte były stropami, bowiem odkryto gniazda belek stropowych. Mury zbudowano z łamanego kamienia wapiennego spojonego słabą zaprawą piaskowo-wapienną. Odkrywca J. Romanow datował ją na koniec XIII- początek XIV w. i na podstawie analizy zachowanych obiektów wyliczył jej wysokość na 17 m. Miała być przykryta czterospadowym dachem z krótką kalenicą na dłuższej osi.

Faza 3 (1 ćw. XIV w. – XV w.)

W tej fazie nadal funkcjonuje wieża, natomiast zasypano fosę wewnętrzną (na długości ok. 35 m), w celu pozyskania terenu na rozbudowę zamku w kierunku płd. Zbudowano wówczas drugą wieżę w odległości 4 m. na wsch. od starszej oraz mur kurtynowy w odległości 10,5 m od płd. elewacji starej wieży, a także czteroarkadowy mur zachodni skrzydła wsch. i studnię. Z drugiej wieży zachowała się najniższa kondygnacja oraz fragmenty murów wyższych kondygnacji. Wzniesiono ją na planie trapezu nierównoramiennego o wymiarach 9,6 x 13,5 m. Zachowana dolna kondygnacja jest jednoprzestrzenna, przykryta sklepieniem kolebkowym z zarysem lekkiego ostrołuku, wsparty na jednym centralnym filarze. Prowadzi do niego korytarz na planie litery L.

Mury wzniesiono z kamienia łamanego, ulepionego o większej grubości niż w starszej wieży. Wymieniony mur arkadowy i wolny od zabudowy płd. mur kurtynowy wyznaczyły wsch. część dziedzińca zamkniętego, a w narożniku płd-wsch ulokowano studnię zamkową. Ta rozbudowa nastąpiła w XIV w., być może po 1323 r., kiedy książę Albert objął faktyczne rządy w księstwie.

Najstarszy widok zamku pochodzi z 1537 roku. Przedstawia on budynek zamkowy (palatium?) za którym wyrasta zrujnowana wieża otoczona murem obronnym niższym od miejskiego. Druga wieża po prawej stronie jest prawdopodobnie też wieżą zamkową (przypomina podobną w Głogówku). Nieścisłością jest jej zbyt duża o odległość od pierwszej z wymienionych wież. (Romanow 2007, str. 114–119)

Faza 4 (2 poł XVI w.)

W XIV w. zamek był w katastrofalnym stanie co obrazuje już wspomniana weduta. Jerzy von Redern po nabyciu zastawu w 1562 r. rozpoczął jego odbudowę i przebudowę ukończono w 1596 r. Prawe skrzydło zbudowano od podstaw, a w pozostałych częściach przeprowadzono kompletną renowację. Budynek nakryto nowymi gontowymi dachami. W prawym skrzydle urządzono kuchnię, w piwnicy skład wina. Przy dziedzińcu na parterze urządzono pokój dla dam dworu, a na piętrze rodzinny skarbiec. Prace budowlane prowadził mistrz Tomasz. (Morawiec 2011, str. 33)

Faza 5 (XIX w.)

W zachowanych murach nie wyróżniono żadnych śladów robót w XVII i XVIII w., choć niewątpliwie wykonywano roboty utrzymujące należyty stan budowli.

Kolejne istotne prace budowlane podjęto w latach 30-tych i 40-tych XIX wieku, kiedy wybudowano budynki wykraczające poza obszar budynków wokół dziedzińca z czasów średniowiecza. W 1840 r. zbudowano zachowaną do dziś wieżę.

Typ budowli

Zamek książęcy, nizinny, regularny, zbudowany w końcu XIII w., rozbudowany po 1323 r. oraz w latach 1562-1596. Zamek obejmował 2 wieże, dom mieszkalny, mur obwodowy, wał i fosę.

Plany

Ikonografia i zdjęcia

Konkretne strony ze wzmiankami o obiekcie lub miejscowości

APO, Akta miasta Opola, sygn. 24 (45/22/0/1/24); APWr, Dokumenty miasta Wrocławia, nr 380, 732, 1759, 3366, 5537; APWr, Rep. 4f, nr 11q/29, 53a/125, 74/182; APWr, Rep. 71, nr 64/62, 71/69; APWr, Rep. 85, nr 12; APWr, Rep. 107, nr 82/81, 89/88, 93/92; APWr, Rep. 115, nr 4; Barciak, Mueller 2004, nr 169–170; Barciak, Mueller 2011, nr 560, 621; Barciak, Mueller 2017, nr 28, 51; CDS I, s. 119, 121, 122, 127; CDS II, s. 85, 88, 97; CDS VI, s. 4, 6, 26, 66; Eberlein 1906; Jonca 1970; Krause 1938, s. 38; LF, s. 94; Mücke 1929; RS 3230, 4325, 4616, 4981a, 5409, 6426, 6923; SUb V, nr 441; Tzschoppe, Stenzel 1832, s. 581, 618–619; Vita Sanctae Salomae 1884, s. 794; Weltzel 1882, s. 30

@book{DwornikGutowska1961,

title = {Powiat strzelecki},

author = {E. Dwornik-Gutowska and E. Symbratowicz},

year  = {1961},

date = {1961-01-01},

publisher = {Katalog zabytk\'{o}w sztuki w Polsce, tom VII, wojew\'{o}dztwo opolskie, zeszyt 14},

address = {Warszawa},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{eberlein1906,

title = {Aus der Vergangenheit von Gro\ss Strehlitz},

author = {D. Eberlein},

year  = {1906},

date = {1906-01-01},

address = {Gro\ss Strehlitz},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Gaworski2004,

title = {Zamek i park w Strzelcach Opolskich},

author = {M. Gaworski},

year  = {2004},

date = {2004-01-01},

address = {Opole},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Gaworski2005,

title = {Zamki, Pa\lace i Dwory Ziemi Strzeleckiej},

author = {M. Gaworski},

year  = {2005},

date = {2005-01-01},

address = {Opole},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Gaworski2007,

title = {700 lat w\la\'{s}cicieli strzeleckiego zamku},

author = {M. Gaworski},

year  = {2007},

date = {2007-01-01},

address = {Strzelce Opolskie},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Greiner2000,

title = {Plany i weduty miast G\'{o}rnego \'{S}l\k{a}ska do ko\'{n}ca XVIII wieku},

author = {P. Greiner},

year  = {2000},

date = {2000-01-01},

urldate = {2000-01-01},

address = {Katowice},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@inbook{Jonca1970,

title = {Zarys dziej\'{o}w Strzelec Opolskich (do roku 1945)},

author = {Karol Jonca},

editor = {Dziewulski W\ladys\law and Janusz Kroszel },

year  = {1970},

date = {1970-01-01},

urldate = {1970-01-01},

booktitle = {Ziemia strzelecka. Szkice monograficzne},

pages = {56--57},

publisher = {Wydawnictwa Instytutu \'{S}l\k{a}skiego w Opolu},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {inbook}

}

@book{Marsch1995,

title = {Oppeln Falkenberg Gross Strehlitz. Historische Ansichten aus vier Jahrhunderten},

author = {A. Marsch},

year  = {1995},

date = {1995-01-01},

address = {W\"{u}rzburg},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Marsch2001,

title = {Die Reisebilder Pfalzgraf Ottheinrichs aus den Jahren 1536/1537},

author = {A. Marsch and J. H. Biller and F. -D. Jacob},

year  = {2001},

date = {2001-01-01},

urldate = {2001-01-01},

address = {Wei\ssenhorn},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Morawiec2011,

title = {Strzelce Opolskie \textendash Dawniej i Dzi\'{s}},

author = {R. Morawiec},

year  = {2011},

date = {2011-01-01},

address = {Opole},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@article{mucke1929,

title = {Die Geschichte der Stadt und Herrschaft Gro\ss Strehliz O/G},

author = {E. M\"{u}cke},

year  = {1929},

date = {1929-01-01},

journal = {Aus der Chelmer Lande},

volume = {5},

number = {6, 8, 9, 10, 12},

pages = {b.s.},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{Muller1837,

title = {Vaterl\"{a}ndische Bilder, in einer Geschichte und Beschreibung der alten Burgfesten und Ritterschl\"{o}sser Schlesiens},

author = {K. A. M\"{u}ller},

year  = {1837},

date = {1837-01-01},

urldate = {1837-01-01},

address = {Glogau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Regesty2011,

title = {Regesty dokument\'{o}w przechowywanych na G\'{o}rnym \'{S}l\k{a}sku},

editor = {A. Barciak and K. Mueller},

year  = {2011},

date = {2011-01-01},

urldate = {2011-01-01},

volume = {II},

address = {Opava-Opole-Katowice},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Regesty2017,

title = {Regesty dokument\'{o}w przechowywanych na G\'{o}rnym \'{S}l\k{a}sku},

editor = {A. Barciak and K. Mueller},

year  = {2017},

date = {2017-01-01},

urldate = {2017-01-01},

volume = {III},

address = {Opava-Opole-Katowice},

note = {nr 560},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Romanow2007,

title = {Wyniki bada\'{n} sonda\.{z}owych w zespole zamkowo-pa\lacowym w Strzelcach Opolskich, wojew\'{o}dztwo opolskie},

author = {J. Romanow},

year  = {2007},

date = {2007-01-01},

urldate = {2007-01-01},

booktitle = {Badania archeologiczne na G\'{o}rnym \'{S}l\k{a}sku i ziemiach pogranicznych w latach 2005-2006},

address = {Katowice},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Siemko2023,

title = {Zamki na G\'{o}rnym \'{S}l\k{a}sku},

author = {P. Siemko},

year  = {2023},

date = {2023-01-01},

urldate = {2023-01-01},

address = {Katowice},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@collection{\ssCDS02,

title = {CDS II = Codex Diplomaticus Silesiae, Urkunden der Kl\"{o}ster Rauden und Himmelwitz, der Dominikaner und Dominikanerinnen in der Stadt Ratibor, Bd. II},

editor = {Wilhelm Wattenbach},

url = {https://bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/144542},

year  = {1859},

date = {1859-01-01},

urldate = {1859-01-01},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS14,

title = {CDS XIV = Codex Diplomaticus Silesiae, Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis, Bd. XIV},

author = {14 CDS},

editor = {H. Markgraf and W. Schulte},

url = {https://bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/144585},

year  = {1889},

date = {1889-01-01},

urldate = {1889-01-01},

publisher = {Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis},

address = {Breslau},

note = {tak\.{z}e skr\'{o}towo jako LfeV; Lf; LF},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS6,

title = {CDS VI = Codex Diplomaticus Silesiae, Registrum St. Wenceslai, Bd. VI},

editor = {W. Wattenbach and C. Gr\"{u}nhagen},

url = {https://bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/144560},

year  = {1865},

date = {1865-01-01},

urldate = {1865-01-01},

booktitle = {Registrum St. Wenceslai},

volume = {VI},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub05,

title = {SUb V = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. V: 1282-1290},

author = {V SUB},

editor = {H. Appelt and J. Menzel and W. Irgang},

year  = {1993},

date = {1993-01-01},

urldate = {1993-01-01},

address = {K\"{o}ln-Weimar-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@book{Szczur_piastowie_1999,

title = {Piastowie: leksykon biograficzny},

author = {Stanis\law Szczur and Krzysztof O\.{z}\'{o}g and Tomasz Jurek},

year  = {1999},

date = {1999-01-01},

urldate = {1999-01-01},

address = {Krak\'{o}w},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{tzschoppestenzel1832,

title = {Urkundensammlung zur Geschichte des Ursprungs der St\"{a}dte und der Einf\"{u}hrung und Verbreitung deutscher Kolonisten und Rechte in Schlesien und der Oberlausitz},

author = {G. A. Tzschoppe and G. A. Stenzel},

year  = {1832},

date = {1832-01-01},

address = {Hamburg},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@inbook{vita_sanctae_salomae1884,

title = {Vita Sanctae Salomae Reginae Haliciensis},

author = {anon.},

editor = {W. K\k{e}trzy\'{n}ski},

year  = {1884},

date = {1884-01-01},

booktitle = {Monumenta Poloniae Historica, t. 4},

address = {Lw\'{o}w},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {inbook}

}