Strzelce Opolskie, Zamek Książąt Piastowskich

Przynależność administracyjna

Obecna: miasto w woj. opolskim w pow. strzeleckim,

Historyczna: pierwotnie w księstwie opolskim, następnie strzeleckim. W XVIII w. powstał powiat strzelecki, który po reformach administracyjnych na pocz. XIX w. znalazł się w rejencji opolskiej.

Lokalizacja i stan zachowania obiektu

Zamek położony jest w południowej części miasta w linii dawnych murów obronnych.

Zamek po przebudowach, jako rezydencja, funkcjonował do 1945 r., gdy w styczniu 1945 r. spaliła go Armia Czerwona i do dziś pozostaje w stanie ruiny.

Topomonastyka

• 1271 – Strelech (JONCA, str. 55)
• 1323 – Strelicz i Strelic (CDS 2, reg. IX)
• 1325 – Strelic (CDS 2, reg. X)
• 1342 – Strelecz (CDS 2, reg. XIV)
• 1361 – Strelicz (CDS 2, reg. XV)
• 1401, 1420 i 1425 – Strelicz (CDS 2, reg. XX, XXI, I XXVIII)

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu  na podstawie przyczynków źródłowych

Strzelce Opolskie w chwili powstania osady położone były w ks. opolskim i jego właścicielami byli książęta  opolscy

• Władysław I (zm. 1282)
• Bolko I (1282-1313)

Ten ostatni wydzielił ks. strzeleckie dla swojego najmłodszego syna Alberta (zm. 1366) Po nim dziedziczą ks. książęta Bolesław III 1367-1382

Ks. Bernard (zm. 1455) (1400-1455)

Ks. op. Bolko V (zm. 1460)

Ks. op. Mikołaj I (zm. 1476), po jego śmierci jego synowie Mikołaj II (zm. 1497) z bratem Janem Dobrym (zm. 1532) (Jurek i in.1999, str. 726, 738, 769, 774). Następnie księstwo przypada Koronie Czeskiej, a obejmuje je margrabia brandenburski Jerzy Hohenzollern, po jego śmierci syn margrabia Jerzy Fryderyk. W latach 1552-1557 władała nim Izabela Zapolya. w 1562 r. w zastaw nabywa dobra Jerzy Radern a po nim jako zastaw nabył je syn Jerzy Redern, który w 1615 r. wykupił dobra na własność, a zm. bezdzietnie w 1637 r. Majątek odziedziczyła jego siostra Małgorzata, żona Jarosłąwa von Kolowrat. Małgorzata zmarła po roku, a Strzelce przejęła jej córka Sidonia, żona Caspra von Colonna-Fels – Casper zm. w 1666 r.

• syn Caspra – Gustaw Colonna zm. 1686
• żona Gustawa – Anna Małgorzata von Schellendorf do działu spadku w 1695 r.
• syn Gustawa – Karol Samuel von Colonna do 1750 (zm. 1752)
• od 1750 syn Karola Samuela, Norbert von Colonna (zm. 1761)
• żona Norberta – Sidonia zm. w tym samym roku
• syn Norberta – Filip von Colonna, zm. 1807 r. (Gaworski 2007, str. 44–71)

Historia budowlana obiektu

Faza 1 (1 poł XIII w. – 2 poł XIII w.)

Z tą fazą wiązane są dwie fosy odkryte pod korpusem obecnego pałacu – zewnętrznej a nieustalonej szerokości (nie mniejszej niż 10 m.), wału o szer. 7 . i wys. Ok. 1,2 m. oraz fosy wewnętrznej o szer 11 m. Na podstawie znalezisk z okresu brązu, żelaza i rzymskiego są przypuszczenia, że jest to dużo starszy obiekt obronny wykorzystywany w średniowieczu.

Faza 2 (2 poł. – koniec XIII w.)

W tym czasie zbudowano wieżę mieszkalną na planie prostokąta o wym. 13,9 x 16,1 m. i gr. ścian 1,75-1,85m. Wnętrze wieży podzielono na 2 pomieszczenia. W ścianie płn zachował się szczelinowy otwór okienny. Pomieszczenia przynajmniej w części kryte były stropami, bowiem odkryto gniazda belek stropowych. Mury zbudowano z łamanego kamienia wapiennego spojonego słabą zaprawą piaskowo-wapienną. Odkrywca J. Romanow datował ją na koniec XIII- początek XIV w. i na podstawie analizy zachowanych obiektów wyliczył jej wysokość na 17 m. Miała być przykryta czterospadowym dachem z krótką kalenicą na dłuższej osi.

Faza 3 (1 ćw. XIV w. – XV w.)

W tej fazie nadal funkcjonuje wieża, natomiast zasypano fosę wewnętrzną (na długości ok. 35 m), w celu pozyskania terenu na rozbudowę zamku w kierunku płd. Zbudowano wówczas drugą wieżę w odległości 4 m. na wsch. od starszej oraz mur kurtynowy w odległości 10,5 m od płd. elewacji starej wieży, a także czteroarkadowy mur zachodni skrzydła wsch. i studnię. Z drugiej wieży zachowała się najniższa kondygnacja oraz fragmenty murów wyższych kondygnacji. Wzniesiono ją na planie trapezu nierównoramiennego o wymiarach 9,6 x 13,5 m. Zachowana dolna kondygnacja jest jednoprzestrzenna, przykryta sklepieniem kolebkowym z zarysem lekkiego ostrołuku, wsparty na jednym centralnym filarze. Prowadzi do niego korytarz na planie litery L.

Mury wzniesiono z kamienia łamanego, ulepionego o większej grubości niż w starszej wieży. Wymieniony mur arkadowy i wolny od zabudowy płd. mur kurtynowy wyznaczyły wsch. część dziedzińca zamkniętego, a w narożniku płd-wsch ulokowano studnię zamkową. Ta rozbudowa nastąpiła w XIV w., być może po 1323 r., kiedy książę Albert objął faktyczne rządy w księstwie.

Najstarszy widok zamku pochodzi z 1537 roku. Przedstawia on budynek zamkowy (palatium?) za którym wyrasta zrujnowana wieża otoczona murem obronnym niższym od miejskiego. Druga wieża po prawej stronie jest prawdopodobnie też wieżą zamkową (przypomina podobną w Głogówku). Nieścisłością jest jej zbyt duża o odległość od pierwszej z wymienionych wież. (Romanow 2007, str. 114–119)

Faza 4 (2 poł XVI w.)

W XIV w. zamek był w katastrofalnym stanie co obrazuje już wspomniana weduta. Jerzy von Redern po nabyciu zastawu w 1562 r. rozpoczął jego odbudowę i przebudowę ukończono w 1596 r. Prawe skrzydło zbudowano od podstaw, a w pozostałych częściach przeprowadzono kompletną renowację. Budynek nakryto nowymi gontowymi dachami. W prawym skrzydle urządzono kuchnię, w piwnicy skład wina. Przy dziedzińcu na parterze urządzono pokój dla dam dworu, a na piętrze rodzinny skarbiec. Prace budowlane prowadził mistrz Tomasz. (Morawiec 2011, str. 33)

Faza 5 (XIX w.)

W zachowanych murach nie wyróżniono żadnych śladów robót w XVII i XVIII w., choć niewątpliwie wykonywano roboty utrzymujące należyty stan budowli.

Kolejne istotne prace budowlane podjęto w latach 30-tych i 40-tych XIX wieku, kiedy wybudowano budynki wykraczające poza obszar budynków wokół dziedzińca z czasów średniowiecza. W 1840 r. zbudowano zachowaną do dziś wieżę.

Typ budowli

Zamek książęcy, nizinny, regularny, zbudowany w końcu XIII w., rozbudowany po 1323 r. oraz w latach 1562-1596. Zamek obejmował 2 wieże, dom mieszkalny, mur obwodowy, wał i fosę.

Plany

Ikonografia i zdjęcia