Wierzbna (gm. Żarów), pałac

Przynależność administracyjna i toponomastyka

• Współczesna: gmina Żarów, pow. świdnicki, woj. dolnośląskie.
• Historyczne jednostki administracyjne: do 1247 – księstwo śląskie; 1247–1290 – księstwo wrocławskie; 1291–1321 – księstwo fürstenberskie; 1321–1741 – księstwo świdnickie; 1247–1741 – dystrykt świdnicki (Weichbild Schweidnitz); 1741–1945 – Kreis Schweidnitz; 1945–1975 – woj. wrocławskie; 1975–1998 – woj. wałbrzyskie.
• Historyczne nazwy miejscowości: 1209 – Wirbna; 1228 – Wirbno; 1260 – Wirbena; 1300 – Wirbna.
• Historyczne nazwy obiektu: 1307, 1318 – Lapis prope Wirbnam (Skałka, Burgberg).

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Założenie obronne zlokalizowane nad skalną skarpą doliny Bystrzycy. Obiekt jednoczłonowy o owalnym zarysie, otoczony systemem dwóch wałów rozdzielonych suchą fosą. Budowla całkowicie rozebrana jeszcze w średniowieczu, a jej relikty odsłonięto w trakcie badań wykopaliskowych, po czym zabezpieczono ziemnym nasypem. Część wzgórza zamkowego została zniszczona przez dawny kamieniołom granitu.

Wybór źródeł do dziejów miejscowości

• 1209–1241 – Stefan Starszy z Wierzbnej (Cetwiński 1982, s. 181; Jurek 2006, s. 29–32).
• 1234–1251 – Stefan Młodszy z Wierzbnej (Cetwiński 1982, s. 182; Jurek 2006, s. 35–36).
• 1239–1241 – Andrzej z Wierzbnej, syn Stefana Starszego (Cetwiński 1982, s. 68; Jurek 2006, s. 33).
• 1235–1266 – Jan z Wierzbnej, syn Stefana Starszego (Jurek 2006, s. 33–35, 41–42).
• 1269 – karczma w Wierzbnej, której połowę posiadał Vitus, opat klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu, wraz z radą tego klasztoru (APWr, Dokumenty miasta Wrocławia, nr 38).
• 1272–1283 – Andrzej z Wierzbnej (Cetwiński 1982, s. 68–69; Jurek 2006, s. 44).
• 1283 – wzmiankowany kościół Wniebowzięcia NMP (SUb V, nr 40).
• 1274–1309 – Stefan z Wierzbnej (Jurek 2006, s. 45–49).
• 1307 – łany położone w sąsiedztwie kamiennej budowli lub kamieniołomu (iuxta lapidem) (RS 2951).
• 1315–1325 – biskup Henryk z Wierzbnej, jego brat dziekan Jan oraz synowie Stefana – kanonik Henryk, Stefan oraz syn Fasolda Henryk – przekazali prawo patronatu nad kościołem w Wierzbnej cystersom z Kamieńca (RS 3490, 3637, 4464; CDS X, s. 71, 101).
• 1318 – folwark klasztoru w Kamieńcu (RS 3832).
• 1325 – opactwo św. Wincentego we Wrocławiu zrezygnowało na rzecz cystersów z Kamieńca z prawa patronatu nad kościołem w Wierzbnej (CDS X, s. 103).
• 1332–1338 – karczma w Wierzbnej, przynależąca do kościoła parafialnego, została zakupiona przez sołtysa Konrada i jego syna Jana (APWr, Rep. 83, nr 66/48).
• od 1366 – dobra rodziny Rohnau (LANDBUCH II, nr 808, 1057; Jurek 2006, s. 276).
• 1371 – rada miasta Świdnicy wykupiła drogę prowadzącą ze Skałki (Steinberg) do Niegoszowa od Konrada z Pankowa i Tymona Rohnau, czyniąc z niej wolną drogę ze Świdnicy do Skałki (ob. część Wierzbnej) (APWr, Dokumenty miasta Świdnicy, nr 182/U 214).
• 1375 – Konrad Rohnau zapisał dominikanom świdnickim 4 łany w Wierzbnej (APWr, Rep. 117, nr 14/15).
• 1375 – Konrad Rohnau zapisał dobra klasztorowi św. Wincentego we Wrocławiu (LANDBUCH I, nr 942).
• 1378 – Konrad Rohnau był posiadaczem młyna i prawa do rybołówstwa w Wierzbnej (APWr, Rep. 83, nr 366/328).
• 1401 – Jan Tyle sprzedał folwark w Wierzbnej Augustynowi Neumannowi, który miał opłacać z niego cystersom 10 grzywien rocznie jako ekwiwalent służby konnej; do cystersów z Krzeszowa należało także wyższe sądownictwo i prawo do rybołówstwa (APWr, Rep. 83, nr 167).
• 1403–1409 – przejęcie dóbr w Wierzbnej od Jana i Małgorzaty Rohnau przez klasztor cystersów w Krzeszowie (APWr, Rep. 83, nr 171, 175, 179, 201).
• 1418–1481 – dokumenty opata krzeszowskiego wystawione w Wierzbnej (APWr, Rep. 83, nr 190/175, 195/180, 198/183, 233/246, 256/268; Rep. 91, nr 517/521).
• 1434 – Michał Austen sprzedał ½ folwarku w Wierzbnej klasztorowi w Krzeszowie (APWr, Rep. 83, nr 196/210).
• 1445 – Agnieszka, córka Konrada Rohnau, zapisała dobra w Wierzbnej klasztorowi w Krzeszowie (APWr, Rep. 88, nr 263/218b).
• 1447 – ugoda między opatem klasztoru w Kamieńcu i plebanem w Wierzbnej a opatem klasztoru w Krzeszowie: do klasztoru krzeszowskiego należało wyższe i niższe sądownictwo w Wierzbnej, do plebana – czynsze z ogrodów i karczmy; klasztor krzeszowski przekazywał opatowi w Kamieńcu 3 grzywny czynszu z Wierzbnej (CDS X, s. 306–308).
• 1454 – karczma w Wierzbnej znajdowała się w rękach mieszczan świdnickich; pleban pobierał z niej ½ grzywny rocznego czynszu (CDS X, s. 310–311).
• 1455 – dokument starosty świdnicko-jaworskiego wystawiony w Wierzbnej (APWr, Rep. 83, nr 227/240).

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu

Pierwsza wzmianka o miejscowości z 1209 r. była zarazem pierwszą bezpośrednią informacją o rodzie możnowładczym piszącym się właśnie z tej miejscowości. Na dokumencie Henryka Brodatego wystawionym dla klasztoru na Piasku odnotowani są w charakterze świadków Stefan z Wierzbnej oraz – jak się sądzi – jego bracia stryjeczni, Jan i Mikołaj (comes Johannes de Wirbna et frater eius Nicolaus). Ze względu na wysoką pozycję społeczną Wierzbnów występujących w owych najstarszych dokumentach książęcych od dawna podejmowane są próby rekonstrukcji starszych pokoleń przedstawicieli tego rodu i łączącej się z tym ścieżki ich kariery. Nie budzi większych wątpliwości identyfikacja ojca wspomnianego Stefana z Wierzbnej z Andrzejem, którego – co już nie jest tak pewne – można utożsamiać z kasztelanem głogowskim, odnotowanym na dokumencie Henryka Brodatego dla klasztoru w Lubiążu z 1202 r. O dalszych krewnych i protoplastach rodu brak bezpośrednich informacji, a próby rozjaśnienia tej kwestii oparte są na mniej czy bardziej zawodnych przesłankach natury genealogicznej. Stefan miał zginąć wraz ze starszym synem, Andrzejem, w bitwie pod Legnicą, a Wierzbną odziedziczyli: Stefan Młodszy (palatyn wrocławski 1236–1244), komes Jan (1235–1266, proconsul księcia Henryka III Białego, kasztelan Ryczyna i Wrocławia) oraz Szymon. Trzecie pokolenie reprezentowali: Stefan, Szymon, Andrzej (marszałek Henryka IV Probusa), biskup wrocławski Henryk oraz Jan (kanonik wrocławski i dziekan).

Na temat struktury majątkowej w Wierzbnej w XIII w. niewiele wiadomo i dopiero dokumenty z początku XIV w. wskazują na wielce skomplikowaną tutejszą sytuację. Obszar gruntów wiejskich wynosił 29 łanów oraz – dodatkowo – 2 łany należące do Kiliana von Haugwitz koło „Lapide”. W 1318 r. Wierzbna podzielona była na trzy części. Dwie alodialne, z których jedną, 12-łanową, władali panowie z Wierzbnej, a drugą, 11-łanową, klasztor cystersów w Kamieńcu. Trzecią część stanowił 6-łanowy widmut, należący do osób sprawujących patronat nad kościołem (Ciesielski 2006, s. 356). To ostatnie stało się przedmiotem wieloletniego konfliktu pomiędzy premonstratensami z klasztoru św. Wincentego na Ołbinie we Wrocławiu a cystersami z Kamieńca. W 1318 r. wzmiankowano również folwark klasztoru w Kamieńcu.

W drugiej połowie XIV w. Wierzbnowie prawdopodobnie opuścili wieś, a na ich miejsce przyszli przedstawiciele rodu von Rohnau, którzy niebawem zaczęli z Wierzbnej czynić nadania na rzecz śląskich klasztorów, a także wyprzedawać swe tutejsze dobra. W 1403 r. Jan i Małgorzata von Rohnau sprzedali folwark w Wierzbnej klasztorowi cystersów w Krzeszowie, w obrębie którego znajdowała się kamienna wieża mieszkalna. W latach 1332–1338 karczma w Wierzbnej, przynależąca do kościoła parafialnego, została zakupiona przez sołtysa Konrada i jego syna Jana. Obecność cystersów w Wierzbnej potwierdzają dokumenty wystawione tam przez opata krzeszowskiego w latach 1418–1481. W 1447 r. zawarta została ugoda między opatem klasztoru w Kamieńcu i plebanem w Wierzbnej a opatem klasztoru w Krzeszowie. Postanowiono, że do klasztoru krzeszowskiego należało wyższe i niższe sądownictwo w Wierzbnej, do plebana – czynsze z ogrodów i z karczmy, natomiast klasztor krzeszowski przekazał opatowi w Kamieńcu 3 grzywny czynszu. Karczma ta po raz kolejny została wymieniona w dokumencie z 1454 r. jako należąca do mieszczan świdnickich, z której pleban pobierał ½ grzywny rocznego czynszu.

Historia budowlana obiektu

Pierwsza siedziba Wierzbnów była położona na krawędzi wysokiej terasy górującej nad doliną rzeki Bystrzycy. W jej centrum znajdował się kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Wierzbnej (druga tercja XIII w., wzmiankowany od 1283 r.), karczma oraz właściwa siedziba pańska, czyli dom mieszkalny. O tym ostatnim aż do połowy XIII w. można powiedzieć jedynie to, że istniał i że Wierzbnowie w nim rezydowali. Po połowie XIII w. sytuacja staje się mniej jasna, gdyż w jamie położonej ok. 60 m od kościoła odkryto gruz budowlany z bloczków łamanego granitu, fragmentów cegieł oraz ceramiki datowanej na drugą połowę XIII w., pochodzący z rozbiórki jakiejś wczesnej budowli. W połowie XVIII w. tuż obok tej jamy wzniesiono trójskrzydłowy pałac opacki, zbudowany na bazie dwóch średniowiecznych obiektów. Jego skrzydło wschodnie stanowi przekształconą kamienną wieżę mieszkalną, natomiast skrzydło zachodnie posadowione jest na zrębie piwnicy piwowarskiej, którą można identyfikować z karczmą znaną ze źródeł pisanych.

Faza I (poł. XIII–XIV w.)

Wieża mieszkalna o wymiarach 12,7 × 15 m została wzniesiona z łamanego granitu, z narożnikami uformowanymi z dużych granitowych ciosów o różowawym zabarwieniu, powstałym w wyniku działania ognia. Ten sam materiał i sposób obróbki prezentują ciosowe ościeża otworów okiennych w przyziemiu (obecna piwnica) oraz ciosy użyte w narożnikach i licu ścian kościoła pw. Wniebowzięcia NMP. Wieża była dwudzielna, trójkondygnacyjna, zachowana do wysokości 9,3 m. Jej częściowo zagłębione w gruncie przyziemie pierwotnie nakryte było stropem o belkach ułożonych w kierunku północ–południe. Gniazda belek stropowych odsłonięto podczas remontu przyziemia we wschodnim skrzydle pałacu.

Problem metryki najstarszych murów wieży nie jest jednoznacznie rozstrzygnięty. Odkryta przez Artura Boguszewicza w 1999 r., została pierwotnie datowana na XIV–XV w., na podstawie materiału archeologicznego z wykopów wykonanych zarówno w jej wnętrzu, jak i na zewnątrz (Boguszewicz 2005, s. 292–295). Brak ceramiki z drugiej połowy XIII w. zdaniem badacza wykluczał przypisanie jej metryki wcześniejszej. Także datowanie wynikające z formy reliktów kamiennych obramień otworów okiennych na obecnym parterze wieży korespondowało z wynikami badań archeologicznych (Chorowska 2003, s. 150), gdyż otwory te sprawiały wrażenie pierwotnych. Obecnie, po odpadnięciu kolejnych partii tynków i odsłonięciu lica muru, widoczne jest, że otwory te zostały przebite w kamieniu i obramione cegłą, a więc nie są pierwotne. Podobieństwa warsztatowe i materiałowe między murami wieży a kościołem, a także wynik analizy C14 drewna pozyskanego z żerdzi rusztowania (tzw. maczulca), tkwiącego we wschodniej ścianie wieży, sugerują jednak możliwość ich równoczesnego wznoszenia, najpóźniej w latach 60. XIII w. Analiza radiowęglowa żerdzi dała wynik datujący budowę wieży na okres 1150–1260 AD z prawdopodobieństwem 82,4%. Analizę wykonał prof. Tomasz Goslar w Poznańskim Laboratorium Radiowęglowym, zlecającym był Andrzej Sośnierz (Fundacja „Zamek Chudów”).

Faza II (poł. XIV–XV w.)

W tym okresie dokonano przebudowy wieży polegającej na wymianie stropów na sklepienia kolebkowe oraz wprowadzeniu większych otworów okiennych w kamiennych obramieniach. Sklepienia osadzono na starszych murach, prawdopodobnie w wykutych bruzdach. W niektórych miejscach wysklepki przesłoniły częściowo starsze otwory piwniczne. Sklepienia wykonano na szalunkach z klinowych desek, których ślady zachowały się w tynku. Posadzkę piwnic wybrukowano kamieniami polnymi („kocie łby”). W zasypach pach sklepiennych odkryto halerz wrocławski z 1422 r. oraz halerz nyski z 1430 r. (informacja od Andrzeja Sośnierza, prezesa Fundacji „Zamek Chudów”).
Otwory okienne na poziomie obecnego, podwyższonego parteru miały formę prostokątną, jednodzielną, ze śladami po prętach kratowych. Utworzono je w ceglanych partiach ścian o wątku jednowozówkowym, wprowadzonych w znacznym przebiciu murów kamiennych.

Lokalizację karczmy wskazuje położenie kamiennej piwnicy piwowarskiej z trójbiegową pochylnią do transportu beczek z piwem, znajdującej się pod zachodnim skrzydłem pałacu opackiego. Piwnica o wymiarach 8 × 12 m, nakryta wysokim sklepieniem kolebkowym, jest bliźniaczo podobna do największych piwnic piwowarskich w Świdnicy, stanowiących podziemne kondygnacje kamienic–karczm (Chorowska, Lasota 2013). Czas budowy piwnicy w Wierzbnej można, przez analogię materiałową i warsztatową do świdnickich założeń, określić na XIV w. Prawdopodobnie powstała w wyniku przebudowy starszej taberny, której formy nie da się dziś określić.

Jeszcze w XIII w. pierwszy dwór Wierzbnów został przedzielony fosą, oddzielającą część mieszkalną od kościoła i karczmy. Fosa miała szerokość ok. 3 m i głębokość ok. 1 m. Obiekt ten okresowo wypełniał się wodą, a na jego dnie osadziło się kilka poziomów nawarstwień, które stopniowo go spłycały, aż do niemal całkowitego wypełnienia. W wypełnisku odkryto materiał archeologiczny wskazujący na funkcjonowanie fosy od schyłku XIII do około połowy XIV w. (Boguszewicz 2005, s. 292–296). Wówczas została ona zasypana, a na zniwelowanym terenie wzniesiono budynek o konstrukcji ryglowej i trudnym do odczytania planie. Nikłe ślady belek przyciesiowych nie pozwalają na jego rekonstrukcję. W jego wnętrzu odkryto relikty dwóch urządzeń grzewczych typu hypocaustum, związanych z dwiema kolejnymi fazami użytkowania obiektu (druga połowa XIV i pierwsza połowa XV w.). Ze względu na „prowizoryczny” charakter konstrukcji, w których mieściły się urządzenia grzewcze, postawiono tezę, że obiekt ten mógł pełnić funkcję łaźni.

Faza III (XVI w.)

W drugiej połowie XVI w. w stojącej obok wieży mieszkalnej wymieniono stropy nad izbami parteru, piece z kafli garnkowych zastąpiono kaflami płytowymi, dwukrotnie powiększono wnęki okienne i same okna, a ściany pokryto polichromią. W północnej piwnicy wprowadzono ścianę wydzielającą małą komorę, w której wejście oprawiono w portal z wąską fazą i śmigą.

Faza IV (poł. XVIII w.)

Pałac opacki powstał na zrębie wieży mieszkalnej i piwnicy piwowarskiej około połowy XVIII w. Skrzydło zachodnie pałacu było jednak szersze od piwnicy co najmniej o szerokość pochylni. Korona kamiennej ściany piwnicy widoczna jest poniżej poziomu posadzki w skrzydle zachodnim, a jej grubość wynosi ok. 80 cm. Świadczy to o tym, że karczma mogła mieć co najmniej jedną kondygnację murowaną, rozebraną w XVIII w. poniżej poziomu obecnego gruntu.

Konkretne wzmianki i opracowania

Cetwiński 1982, s. 68–69, 181–182; Boguszewicz 2005, s. 285–292; Boguszewicz 2012, s. 124–128; Chorowska 2003, s. 150; Chorowska i Lasota 2013; Ciesielski 2006, s. 356; Jurek 2006, s. 29–36, 41–49, 276; Nowakowski 2017, s. 455–457; APWr, Dokumenty miasta Wrocławia nr 38; APWr, Dokumenty miasta Świdnicy nr 182/U 214; APWr, Rep. 83, nr 66/48, 167, 171, 175, 179, 190/175, 195/180, 196/210, 198/183, 201, 227/240, 233/246, 256/268, 366/328; APWr, Rep. 88, nr 263/218b; APWr, Rep. 91, nr 517/521; APWr, Rep. 117, nr 14/15; SUB V, nr 40; RS 2951, 3490, 3637, 3832, 4464; CDS X, s. 71, 101, 103, 306–308, 310–311; LANDBUCH I, nr 942; LANDBUCH II, nr 808, 1057.

@techreport{APW_WSP\'{S}_719,

title = {APW WSP\'{S} lub APWr = Archiwum Pa\'{n}stwowe we Wroc\lawiu, Wydzia\l Samorz\k{a}dowy Prowincji \'{S}l\k{a}skiej},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {techreport}

}

@article{boguszewicz_2005_architektura,

title = {Architektura siedziby mo\.{z}now\ladczo-rycerskiej w Wierzbnej ko\lo \'{S}widnicy w \'{s}wietle bada\'{n} archeologicznych},

author = {Artur Boguszewicz},

year  = {2005},

date = {2005-01-01},

journal = {Archaeologia Historica Polona},

volume = {15},

number = {1},

pages = {285\textendash292},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@article{boguszewicz_2012_poczatki,

title = {Pocz\k{a}tki zamk\'{o}w prywatnych w Europie \'{s}rodkowowschodniej},

author = {Artur Boguszewicz},

year  = {2012},

date = {2012-01-01},

journal = {Silesia Antiqua},

volume = {48},

pages = {124\textendash128},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {article}

}

@book{cetwinski1982b,

title = {Rycerstwo \'{s}l\k{a}skie do ko\'{n}ca XIII w.: biogramy i rodowody},

author = {Marek Cetwi\'{n}ski},

year  = {1982},

date = {1982-01-01},

urldate = {1982-01-01},

address = {Wroc\law},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Jurek2006,

title = {Panowie z Wierzbnej. Studium genealogiczne},

author = {T. Jurek},

year  = {2006},

date = {2006-01-01},

urldate = {2006-01-01},

address = {Krak\'{o}w},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@book{Nowakowski2017,

title = {\'{S}l\k{a}skie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne},

author = {Dominik Nowakowski},

year  = {2017},

date = {2017-01-01},

urldate = {2017-01-01},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {book}

}

@collection{\ssCDS10,

title = {CDS X = Codex Diplomaticus Silesiae, Surkunden des Kloster Kamenz, Bd. X},

editor = {P. Pfotenhauer},

year  = {1881},

date = {1881-01-01},

urldate = {1881-01-01},

address = {Breslau},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS16,

title = {CDS XVI = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Bd. XVI: 1301-1315 (nr 2616-3542)},

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke

},

year  = {1892},

date = {1892-01-01},

urldate = {1892-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\' lub \'RSIV\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS18,

title = {CDS XVIII = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Bd. XVIII: 1316-1326 (nr 3542-4599) },

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke},

year  = {1898},

date = {1898-01-01},

urldate = {1898-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\' lub \'RS V\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS22,

title = {CDS XXII = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Bd. XXII: 1327-1333 (nr 4600-5278) },

editor = {Colmar Gr\"{u}nhagen and Konrad Wutke},

year  = {1903},

date = {1903-01-01},

urldate = {1903-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS29,

title = {CDS XXIX = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur schlesischen Geschichte, Bd. XXIX: 1334-1337 (nr 5279-6020)},

editor = {Konrad Wutke and Erich Randt and Hans Bell\'{e}e},

year  = {1923},

date = {1923-01-01},

urldate = {1923-01-01},

address = {Breslau},

note = {u\.{z}ywany r\'{o}wnie\.{z} skr\'{o}t \'RS\'},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssCDS29b,

title = {CDS XXX = Codex Diplomaticus Silesiae, Regesten zur schlesischen Geschichte 1338-1342, Bd. XXX},

editor = {Konrad Wutke and Erich Randt and Hans Bellee},

year  = {1925},

date = {1925-01-01},

urldate = {1925-01-01},

publisher = {Breslau},

series = {Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. XXX},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssLandbuch01,

title = {LANDBUCH I = Landbuch ksi\k{e}stw \'{s}widnickiego i jaworskiego, tom I: 1366-1376},

author = {I LANDBUCH},

editor = {T. Jurek},

year  = {2000},

date = {2000-01-01},

urldate = {2000-01-01},

address = {Pozna\'{n}},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssLandbuch02,

title = {LANDBUCH II = Landbuch ksi\k{e}stw \'{s}widnickiego i jaworskiego, tom II: 1385-1395},

author = {II LANDBUCH},

editor = {T. Jurek},

year  = {2004},

date = {2004-01-01},

urldate = {2004-01-01},

address = {Pozna\'{n}},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssLandbuch03,

title = {LANDBUCH III = Landbuch ksi\k{e}stw \'{s}widnickiego i jaworskiego, tom III: 1396-1407},

author = {III LANDBUCH},

editor = {T. Jurek},

year  = {2007},

date = {2007-01-01},

urldate = {2007-01-01},

address = {Pozna\'{n}},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub01,

title = {SUb I = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. I: 971-1230},

editor = {H. Appelt and W. Irgang},

url = {https://www.vr-elibrary.de/doi/book/10.7767/boehlau.9783205109853},

year  = {1963},

date = {1963-01-01},

urldate = {1963-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub02,

title = {SUb II = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. II: 1231-1250},

author = {II SUB},

editor = {W. Irgang},

url = {https://www.vr-elibrary.de/doi/book/10.7767/boehlau.9783205109891},

year  = {1977},

date = {1977-01-01},

urldate = {1977-01-01},

volume = {II},

address = {K\"{o}ln-Graz-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub03,

title = {SUb III = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. III: 1251-1266},

author = {III SUB},

year  = {1984},

date = {1984-01-01},

urldate = {1984-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub05,

title = {SUb V = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. V: 1282-1290},

author = {V SUB},

editor = {H. Appelt and J. Menzel and W. Irgang},

year  = {1993},

date = {1993-01-01},

urldate = {1993-01-01},

address = {K\"{o}ln-Weimar-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub06,

title = {SUb VI = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. VI: 1291-1300},

author = {VI SUB},

editor = {H. Appelt and J. Menzel and W. Irgang},

year  = {1998},

date = {1998-01-01},

urldate = {1998-01-01},

address = {K\"{o}ln},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

@collection{\ssSub06b,

title = {SUb IV = Schlesisches Urkundenbuch. Bd. IV: 1267-1281},

author = {IV SUB},

editor = {W. Irgang},

year  = {1988},

date = {1988-01-01},

urldate = {1988-01-01},

address = {K\"{o}ln-Weimar-Wien},

keywords = {},

pubstate = {published},

tppubtype = {collection}

}

Lokalizacja