Gogołów, dwór (ruina)

Przynależność administracyjna

• od 1296 r. w granicach księstwa świdnickiego; do 1741: w obrębie weichbildu świdnickiego; 1741-1932: Kreis, 1932-1945: Landkreis Breslau; 1975-1978 woj. wrocławskie
• 1193 Gogoleuo, 1219 Gogolou, Goglaw, 1259 Gogolov, 1276  Gogillov, 1317 Goglow, 1321 Gogilow, 1327 Gogelowe, 1333 Guglow, 1386 Gogelow, 1667 Goglau, 1677 Goglensis, 1743 Gogelau, 1785 Gogel, Goglau, 1945 Gogolewo, 1947 Gogołów;
• historyczne nazwy majątku: Gut (brak nazwy własnej).

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Wieś Gogolów położona jest na równinie Świdnickiej, u podnóża Masywu Ślęży. W latach 1193-1250 znajdowała się w dobrach klasztoru NMP na Piasku (SUB I, nr 61l II, nr 397).

Murowana siedziba rycerska o metryce z przełomu XIV na XV w, została położona przy głównej drodze, na płd. krańcu  wsi, w dolinie bezimiennego potoku. Obiekt jest trójkondygnacyjny, zbudowany na planie litery L. Stoi przy głównej drodze idącej przez wieś; od strony północnej i zachodniej otaczają go zabudowania folwarczne. W stanie postępującej ruiny; ma zawalony dach i stropy.

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu na podstawie przyczynków źródłowych

• od 1317 r. do końca XIV w. we wsi notowano dobra mieszczan świdnickich (m.in. RS nr 3685, 4098, 4657, 5044) oraz dobra rycerskie, w tym Dornheimów: 1345 – Henryk i Franciszek Dornheim (APWr, Rep. 66, nr 145), 1375-76 Jan i Petsche Dornheim (LANDBUCH I, nr 940, 1043, 1104); w 1373 r. dobra Jana Naschwitza i jego żony Agaty z Witschelów (LANDBUCH I, nr 792);  
• w 1386-1387 odnotowano folwark należący do książęcego marszałka Henryka Wiltberga (LANDBUCH II, nr 214, 232, 237, 287, 305, 335, 387), w 1387 sprzedany wraz z wsią Ulrykowi Schwabowi (LANDBUCH II, nr 1045); tenże sprzedał w 1390 czynsze braciom Wiltbergom (LANDBUCH II, nr 1047);
• W latach 1394-1406  wieś była siedzibą Jana Seiferda zwanego Possold: 1394 – zakupiona od Ulryka Schwaba, Henryka i Konrada von  Zettric  (LANDBUCH II, nr 1351), 1396 – Johannes Possuld, heres ville Gogelaw (LANDBUCH III nr 126), 1399-1406 Jan Seiferdau zwany Possold z Gogołowa (APWr, rep. 39, nr 37, k. 410; nr 38, k. 161-162), 1401 – Johannes Possuld de Seifredaw heres ville Gogelaw, Johannis Possuldi de Seyfredaw in, de et super villa Gogelaw (LANDBUCH III nr 956), 1403 – Hanns Pussold zu Gogelow (LANDBUCH III nr 1395);
• 1474 – własność Nickela Friese 
• 1550 – własność Balthasara von Nimptsch (APWR Ritrerdienste 1550)
• 1576 – własność Stenzela Zedlitz zu Wilkau (TREBLIN 1908, s. 121), 1602 – własność Friedricha von Zedlitz (APWR Ritrerdienste 1602)
• Przed 1830 – pol. XX w. – pałac i folwark własnością Hochbergów (KNIE 1830, s. 193; KNIE 1845, s. 166): 1870-1886 – Erdmanna Barona von Hochberg i Buchwald, królewskiego szambelana (SGA1870, s. 51; AGPS 1873, s. 1-6-107; SGA 1876, s. 91; SGA 1886, s. 132), 1894-1898 kapitana Hansa Erdmanna von Hochberg, od 1898 majątek byl  dzierżawiony   (SGA 1894, s. 128-129; SGA 1898, s. 137), 1902-1909 wdowy von Hochberg z domu Lowtzow, 1912-1926 Hansa Erdmanna von Hochberg und Buchwald (SGA 1912, s. s. 172-173; SGA 1917, s. 180; SGA 1926, s. 239)
• 1945 – pałac przeszedł na własność państwa polskiego; opuszczony i zdewastowany popada w coraz większą ruinę

Stan badań

• Robert Weber odnotował herb rodziny von Nimptsch na wschodniej ścianie dworu; od 1553 r. dobra rycerskie miały należeć do  rodziny von Hochberg, a „bardzo stary zamek” służyć jako zameczek myśliwski. Inskrypcje z datami 1538 i 1592 powiązał z przebudowami; na podstawie śladów po kulach wskazał na zniszczenia z wojny trzydziestoletniej; autorstwo „starych, pięknych stiuków” związał z warsztatem włoskim. Odnotował generalną przebudowę dworu w 1827 r. przeprowadzoną przez ojca ówczesnego właściciela Hansa Erdmanna von Hochberg i Buchwald (WEBER 1908 I, s.10).
• W latach 70. XX w. wykonano inwentaryzację pomiarową i studium architektury dworu (GOGOLÓW 1971; GOGOLÓW STUDIUM)
• Kolejne opisy (PILCH 1978, str. 66; PILCH 2005, str. 88; EYSYMONTT 2010, str. 262) nie wniosły nic nowego do historii budowlanej dworu
• Dopiero podczas badań architektonicznych w lipcu 2013 odkryto murowaną wieżę mieszkalną stanowiącą najstarszą część założenia (BŁONIEWSKI 2013)

Historia budowlana

FAZA 1 (około 1400 r.)

Najstarszą częścią założenia jest wieża mieszkalna o wymiarach 12 x 8,50 metrów, z grubymi, kamiennymi murami, zachowana w pełnej wysokości trzech kondygnacji. Znajduje się ona w południowo-zachodnim narożniku frontowego skrzydła dworu. Jej odrębność i średniowieczny charakter stały się wyraźne dopiero po częściowym opadnięciu tynków, kiedy odsłonięto budulec: kamień łamany na ciemno-beżowej, gliniastej zaprawie wapiennej z wyraźnymi grudkami mikrytu. Wieżę przypuszczalnie wybudował ówczesny właściciel Gogołowa, Hans Pussold von Seifredaw, wkrótce po zakupie wsi w 1394 roku lub na początku XV wieku, kiedy to kilkukrotnie występował jako „piszący się z Gogelaw”.

FAZA 2 (ok. 1538 r.)

Wieża została wówczas rozbudowana do postaci wydłużonego, jednotraktowego budynku o kwadratowy w planie segment wschodni, prawdopodobnie mieszczący sień dworu. Rozbudowa ta z dużym prawdopodobieństwem może być przypisana Baltazarowi von Nimptsch, co potwierdza się zachowanym na elewacji frontowej kartuszem z herbem Nimptschów, datą „1538” oraz inicjałami „B” i „N”. Czas rozbudowy potwierdza również obecność w murach tej części dworu granitowego portalu z fazowanymi krawędziami (bez wrębu na stolarkę), który został wtórnie tam wmurowany. Użyta zaprawa, charakteryzująca się dużą zawartością wapiennego spoiwa, drobnymi grudkami mikrytu i gruboziarnistym kruszywem, była typowa dla budowli powstałych w 1. połowie XVI wieku.

FAZA 3 (ok. 1592 r.)

W 4. ćwierci XVI w., za czasów własności Zedlitzów, jednotraktowy dwór rozbudowano o skrzydło tylne, mieszczące na każdej kondygnacji po dwa sklepione pomieszczenia, zapewne izbę i komorę. Na poziomie pierwszego piętra, te pomieszczenia były połączone szerokim przejściem i posiadały sklepienia kolebkowo-krzyżowe, tworząc podstawową jednostkę mieszkalną, czyli apartament.

Całość dworu pokryto wówczas sgraffitem imitującym okładzinę kamienną w formie bonii brylantowych. Ne elewacji zachodniej dobudowanego skrzydła, nad oknami drugiego piętra zachowały się napisy wykonane czarną farbą informujące o dacie rozbudowy dworu „ANNO 1592” oraz fragmenty cytatów z Pisma Świętego.

Kolejne istotne przebudowy dworu miały miejsce w XIX wieku, za czasów własności rodziny von Hochberg und Buchwald. Potwierdza to tablica heraldyczna umieszczona pod środkowym oknem facjaty na froncie domu, z inicjałami „G. v. H. u. B. 1827” oraz herbami Hochberga i jego żony. Druga przebudowa miała miejsce w 1872 r., co potwierdza kartusz herbowy Hochbergów nad gankiem fasady, a na tej samej osi  tablica z koroną, ozdobnym inicjałem „J” oraz datą  1872. Podczas tych prac przebudowano wnętrza wschodniego skrzydła dworu, a od strony północnej dobudowano klatkę schodową.

Mapy i inwentaryzacja

Zdjęcia i ikonografia