Imbramowice, gm. Żarów, siedziby nieistniejące

Przynależność administracyjna

• przed 1741: Weichbild Schweidnitz, 1741-1945: Kreis Schweidnitz
• historyczne nazwy miejscowości: 1213 (falsyfikat) Ingrammi villa (SUB 1, nr 350), 1341 Ingrami uilla (RS 6, s. 190 nr 6670); do 1945 Ingramsdorf;
• historyczne nazwy majątków w okresie nowożytnym): Ober-Ingramsdorf [=Oberhof], Mittel- Ingramsdorf [=Mittelhof], Nieder-Ingramsdorf [=Niederhof] (Zimmermann, s. 443).

Kontekst przestrzenny, rozplanowanie, stan zachowania obiektu

Czas powstania wsi pozostaje nieustalony. Wzmiankujący ją dokument z datą 1213 został przez historyków uznany za falsyfikat z końca XIII w. i nie może stanowić podstawy do datowania osady na okres wczesnośredniowieczny, tj. sprzed akcji kolonizacyjnej prowadzonej na Śląsku w XIII w. (RS 6, s. 190 nr 6670). Na podstawie nazwy wsi można łączyć jej początki z rycerskim rodem Ilikowiców, którego przedstawiciele zamieszkiwali w rejonie Strzegomia i Świdnicy w 2. poł. XII i w XIII w., a imię Imbram było nadawane w tej familii przez kilka pokoleń (Cetwiński 1982, tabl. 8). Nosił je m.in. Imbram (wzm. 1203-1228) syn Gniewomira Ilikowica z Pożarzyska, kasztelan Ryczyna (1203), tytułowany komesem ze Strzegomia, właściciel wsi Imbramowice pod Krakowem (Cetwiński 1982, s. 122 nr C.327); także jego krewniak (wzm. 1251-1272) kasztelan Wrocławia (1267) (Cetwiński 1982, s. 122 nr C.328).

Przyjmując, że treść wspomnianego falsyfikatu dokumentuje stan istniejący w końcu XIII w. (m.in. funkcjonowanie we wsi majątku sołtysiego) – można uznać Imbramowice za osadę powstałą w wyniku lokacji na prawie zachodnim. Do dziś obszar zabudowy wsi (dawna niwa domowa) zachował cechy rozplanowania typowe dla zakładanych w średniowieczu wsi niwowych: zwarty obrys obrzeżony drogami zagumiennymi, ślady placu wiejskiego czytelne w układzie parcelacyjnym, który tworzył oś podłużną niwy domowej, położenie kościoła parafialnego w centralnym punkcie dawnego placu.

Zabudowania trzech imbramowickich folwarków szlacheckich znajdowały się po pd. stronie placu bądź w jego obrębie (?); wg stanu udokumentowanego na mapie z 1824 r.:

• w areale Oberhofu położonego przy zach. krańcu niwy domowej (ob. ul. Żarowska 4) istniał podwórzec folwarczny, budynki gospodarcze po jego stronie zach., pn. i wsch., otoczony fosą majdan o narysie prostokątnym z budynkiem dworu, ogrody po pd. stronie zabudowań;
• w areale Mittelhofu położonego pośrodku długości niwy domowej, po pd.-wsch. stronie kościoła (ob. ul. Żarowska 22-26) – podwórzec, zabudowania gospodarcze od zach., pd. i wsch., a od pn. wolnostojący budynek dworu, ogrody po zach. stronie zabudowań;
• w areale Niederhofu położonym nieco na wsch. od Mittelhofu – niewielki podwórzec (w obrębie placu) z budynkami gospodarczymi od pn., zach. i pd., od strony pd.-wsch. majdan z budynkiem dworu okolony fosą (ob. dz. ewid. nr 490/46), ogrody od strony południowej.

Do dziś przetrwała część zabudowań gospodarczych folwarku górnego i środkowego. W obrębie majątku środkowego, w miejscu, gdzie znajdował się dwór, istnieje piętrowy budynek mieszkalny sprzed 1945 r., który być może kryje w sobie mury siedziby szlacheckiej. Reliktem zamku Nieder-Ingramsdorf znanym z opisów i fotografii – zburzonym po r. 1938 (1945 ?) z zatarciem majdanu i fosy – są przypuszczalnie nieznaczne wypiętrzenia terenowe na łące po południowej stronie parcel ul. Żarowska 32 i 34.

Dzieje własności dóbr ziemskich i obiektu na podstawie przyczynków źródłowych

Obraz stosunków własnościowych sprzed połowy XVII w. w Imbramowicach jest mało klarowny pomimo dość znacznej ilości przekazów pisanych. Wiąże się to istnieniem podziału wsi na kilka majątków szlacheckich (od 2 do 5), trudnością w przypisaniu danych źródłowych do konkretnych posiadłości oraz niemożnością wskazania lokalizacji dwóch majątków.

Przed połową XIV w. wieś mogła stanowić jeden majątek. W 1341 r. odnotowany został rycerz Johann von Czyrna (sędzia dworski w Świdnicy) jako właściciel alodium w Imbramowicach (RS 6.2, s. 190 reg. 6670, RS 6.1, s. 14-15 reg. 6076). W 2. połowie XIV w. (do 1386) istniały co najmniej trzy majątki rycerskie będące siedzibami, należące do przedstawicieli dwóch rodów:

– posiadłość rodu von Hund – o nieustalonej metryce i genezie – którą władali:

• przed 1370-przed 1387: Hannos Hund (LANDBUCH I, s. 92 nr 449,
• przed 1387-1391: jego synowie Heinrich, Hannos i Bernhard Hund, którzy stopniowo wyprzedawali majątek (dochody z czynszów kmiecych) – w ręce kuzyna Witka Hund oraz Ditricha Debischkow LANDBUCH II s. 77 nr 369, s. 105 nr 517, s. 130 nr 651, s. 148 nr 748, s. 194 nr 1009, s. 198, s. 1035),
• 1391-po 1399: Witko Hund, przejął wszystkie dobra ziemskie swych kuzynów (LANDBUCH II s. 198 nr 1035 i 1036), w 1393 poczynił fundację na rzecz kościoła św. Krzyża we Wrocławiu podarował 20 grzywien rocznego czynszu z majątku w Imbramowicach (LANDBUCH II, s. 235-236 nr 1253, s. 243 nr 1305), został odnotowany jeszcze w 1399 r. (LANDBUCH II, nr 516)

– posiadłość rodu von Czirn, której właścicielami byli:

• przed 1371 (?)-1386: Hannos von Czirnen zu Ingramsdorf gesesse (LANDBUCH I, s 105 nr 550, s. 119 nr 606, s. 127 nr 648, LANDBUCH II, s. 56 nr 268) , o przydomku Housnabil (LANDBUCH III, 686),
• od 1386: jego synowie Nickel, Heinrich, Hermann i Rudiger von Czirn (LANDBUCH II, s. 56 nr 268)
  • w 1396 r. Hermann von Czirn czu Ingramsdorf gesessin część swoich dóbr ziemskich w Imbramowicach Konradowi Watczinrode i Konradowi Mogelin, a w 1399 – swemu bratu Heinrichowi wszystko, co posiadał w Pożarzysku, Goszycach, Imbramowicach, Tarnawie (LANDBUCH III, nr 128 i 129, 497 i 498); zachował jednak (lub odkupił) folwark (sołectwo?): w 1403 został odnotowany w związku ze sprzedażą karczmy jako Herman von Czirnaw czu Ingramsdorf gesessin (LANDBUCH III, 1384)
  • w 1393 r. odnotowany Heinrich von Czirn zw. Hosnabil jako właściciel majątku z folwarkiem (LANDBUCH II, s. 218 nr 1145); w 1399 r. zakupiwszy wszystkie posiadłości swego brata Hermanna ustanowił żonie Annie oprawę wdową „na dworze i folwarku” (uf dem hofe und vorwerke) w Imbramowicach (LKSJ III, nr 497 i 498), wraz z Konradem Watzenrode sprzedał Heinczowi Bolcz i jego 3 siostrom czynsze z folwarku w Imbramowicach i z Crisslawitz (LANDBUCH III, nr 500), wraz z bratem Hermannem sprzedał czynsze z Pożarzyska, Tarnawy i Imbramowic Cunradowi v. Reideburg (LANDBUCH III, nr 686); w 1400 r. czynsze te posiadał zapewne Weygil Sachenkirche (LANDBUCH III, nr 868); w 1406 r. sprzedał majątek w Imbramowicach – „murowany dwór” (gemauerten hof), folwark, ogrodu, młyn – Sanderowi [Bolcz] von Grunau [ze Skarżyc] (LANDBUCH III, nr 1638)

W początku XV w. istniały w Imbramowicach zapewne trzy majątki:

– posiadłość Hermanna v. Czirn (zob. wyżej)

– posiadłość braci Sandera i Heinricha Bolcz ze Skarżyc (wzm. 1407, LANDBUCH III, nr 1866) – z murowaną siedzibą (zapewne późniejszy Niederhof),

– posiadłość Nikela (Nitsche) von Hund (od 1391) – odziedziczony później przez jego synów(?) braci Heinze, Nikela, Sigmunda i w 1419 r. podzielony (Zimmermann 1785, s. 443).

Na obecnym etapie badań stosunki własnościowe z lat ok. 1420-1620 pozostają nieustalone – dysponujemy pojedynczymi przekazami, które trudno jednoznacznie przypisać do konkretnych majątków ziemskich we wsi:

– w 1470 George von Hof o przydomku Schnorbein, sprzedał 3 jakąś posiadłość Georgowi Mettge; spadkobiercami Georga Mettge byli trzej synowie:

• Christoph, wzm. z 1501 jako właściciel części wsi
• Heinze, wzm. 1502 związku ze sprzedażą majątku w ręce brata Thamme
• Thamme, od notowany w 1502 r. (Zimmermann 1785, s. 443)

– w 1537 Hans v. Hundt sprzedał grunty rustykalne Christophowi Bauch z Tarnawy (Zimmermann 1785, s. 444),

– w 1548 odnotowani zostali (w związku ze sporem toczonych przez mieszczan świdnickich z okoliczną szlachtą):

• Hans v. Hof, Schnurbein genannt – właściciel sołectwa (Gerichte),
• Hans Hundt – posiadający prawa piwowarskie (Urbar),
• Christoph Mettge – jw. (Zimmermann 1785, s. 444)

– w 1550 odnotowani zostali w Imbramowicach w wykazie powinności wojskowych

• Hanns v. Hof, Schnurbein genannt,
• Hans v. Hundt,
• Christph Bauch,
• Thamm, Melcher i Christoph Mettge,
• Adam v. Hof, Schnurbein genannt (Zimmermann 1785, s. 444);

– w 1568 r. odnotowani zostali:

• Heinrich v. Hof, Schnurbein genannt,
• Ernst, Matthias i Hans v. Hundt
• Adam v. Hof, Schnurbein genannt,
• Christoph Mettge (Zimmermann 1785, s. 444);

– w 1572 r. „na Imbramowicach” pisał się Georg v. Zedlitz [Zedlitz 1938, Tabl. 51, nr 6] – jest to jednak informacja niepewna (nie znajduje potwierdzenia w innych przekazach);

– w 1576 r. w spisie majątków odnotowani zostali jedynie:

• Hans Hund zu Ingrambßdorff , właściciel praw do 8 gospodarstw kmiecych (6 łanów gruntu)
• Heinrich Schnorbein – mający w Imbramowicach 5 kmieci (6 łanów), w Krukowie 12 kmieci (10 łanów).

– 1580 Christoph Mettge sprzedał swój majątek Christophowi v. Kuhl (Zimmermann 1785, s. 444);

– 1587 Christoph v. Kuhl sprzedał [część majątku] Adamowi v. Strachwitz (Zimmermann 1785, s. 444)

– w 1602 w rejestrze powinności wojskowych (Ritterdienste) zapisani zostali:

• spadkobiercy Christopha von Kuhl, właściciele dóbr w Klein Merzdorff (obciążonych podatkiem wojskowym o wartości 22,5 talarów) i w Imbramowicach (22,5 talarów),
• spadkobiercy Heinricha Schnorbeina (podatek 36 talarów)
• Adam Strachwitz (podatek 18 talarów),
• Heinrich Hund (13,5 talarów) (Zimmermann 1785, s. 444);

– w spisie z 1619 odnotowani zostali (Zimmermann 1785, s. 444):

• Heinrich Elbel,
• Hans v. Hof, Schnurbein genannt,
• Hans v. Hundt,
• Ernst v. Kuhl,
• Christoph von der Dahm [zapewne na Oberhofie, który z pewnością był własnością rodu kilka dekad później].

– 1626 odnotowany Hans Hof, Schnorbein genannt zu Ingramsdorf (Sinapius 1720, s. 832)

– w 1630 Hans v. Hoff, Schnurbein genannt kupił majątek od syna Ernsta Christopha v. Kuhl (Zimmermann 1785, s. 444)

– 1649 Christoph v. Strachwitz sprzedał majątek dolny (nieder Anteil) Hansowi Christophowi v. Kuhl (Zimmermann 1785, s. 444)

– 1654 w raporcie cesarskiej komisji ds. konfiskaty kościołów ewangelickich zostali odnotowani jako współwłaściciel praw patronatu kościelnego [Berg 1854, s. 158]

• cesarski kapitan Hans Christoph von der Dahm [na Oberhofie?],
• Gabriela von Hund [na Mittelhofie?]
• Hans Christoph von Kuhl reprezentowany przez dzierżawcę Wolfa Büttnera (redem z Wrocławia, rajtara w wojsku szwedzkim) [na Niederhofie?],
• Hans Christoph von Schnurbehn

Źródła z 2. połowy XVII-XIX w. odnotowują już tylko 3 majątki i pozwalają rekonstruować następujący obraz przemian własności ziemskiej:

Mittelhof

• [po 1654] – 1658: panna Ursula v. Hundt; odsprzedała Mittel-Ingramsdorf (Zimmermann 1785, s. 444);
• 1658-przed 1691: Johann Christoph v. Hof, Schnurbein genannt (Zimmermann 1785, s. 444);
• przed 1691-1691: Christian August v. Hof, Schnurbein genannt; sprzedał majątek (Zimmermann 1785, s. 444);
• 1691-1699: Maria Elisabeth geb. Freiin v. Lundie (zm. 1699), zamężna z Karlem Juliusem Freiherr v. Zedlitz na Kraskowie (zm. 1705), który od 1691 posiadał Nieder-Ingramsdorf [Zimmermann 1785, s. 444; Zedlitz 1938, Tabl. 42, nr 38].
  Od 1691 Mittelhof stale pozostawał w ręku właścicieli Niederhofu.

Niederhof

• do 1659: Heinrich v. Kuhl, sprzedał Nieder-Ingramsdorf
• 1659-przed 1691: Hans Ernst v. Engelhardt und Schnallenstein (Zimmermann 1785, s. 444; Sinapius 1728, s. 614);
• przed 1691-1691: Anna Maria v. Engelhardt geb. v. Borschnitz, wdowa po Hansie Ernście, sprzedała majątek
  -1691-1705: Karl Julius Freiherr v. Zedlitz na Kraskowie (zm. 1705); w 1699 dokupił majątek w Pastuchowie (Zimmermann 1785, s. 444; Zedlitz 1938, Tabl. 42, nr 38), po śmierci swej żony Marii Elisabeth w 1699 stał się zapewne właścicielem Mittelhofu;
• 1705-1724: jego córka Anna Elisabeth geb. Freiin von Zedlitz (zm. 1724), zamężna z Hansem Heinrichem III hrabią v. Hochberg na Roztoce [Zedlitz 1938, Tabl. 42, nr 41]; odziedziczyła Mittelhof i Niederhof;
  1724-1726: jej syn Hans Heinrich IV hrabia v. Hochberg; sprzedał majątki ojcu (Zimmermann 1785, s. 445)
  1726-1737: Hans Heinrich III hrabia v. Hochberg na Roztoce; sprzedał dobra imbramowickie za 47.000 tal. (Zimmermann 1785, s. 445)
  1737-1746: Samuel Adolph v. Winterfeld na Mrowinach (Zimmermann 1785, s. 445; Ciesielski 1993, s. 66);
• 1746-?: wdowa Sophia Elisabeth geb. Knobelsdorf na Mrowinach (powtórnie zamężna z hr. v. Nostitz), sprzedała posiadłość (Ciesielski 1993, s. 37, 66);
  -? – przed 1749: Carolina Sophie von Klinkowski geb. v. Reichenbach, właścicielka Ober-Ingramsdorf – stała się na krótko właścicielką wszystkich dóbr rycerskich we wsi (Zimmermann 1785, s. 445)
• przed 1749 – przed 1765?: jej mąż Karl Friedrich v. Klinkowski i syn Sylwiusza Friedrich jako spadkobiercy; w 1749 sprzedali Oberhof (Ciesielski 1993, s. 37) [zachowując Mittelhof i Niederhof]
• przed 1765-1794: Johann Adolph v. Knobelsdorf na Mrowinach (zm. 1794), bratanek Sophia Elisabeth v. Nostitz, właściciel Oberhofu, nabył dwa pozostałe majątki (Ciesielski 1993, s. 37, 66)

Oberhof

• 1670 odnotowany Karl Christoph von der Dahm jako właściciel majątku Ober-Ingramsdorf (Zimmermann 1785, s. 445);
• przed 1694-1694: Johanna Eleonora von der Dahm, córka (?) Karla Christopha, od 1694 zamężna z Hansem Casparem v. Koschembar; odsprzedała majątek stanowiący jako wiano (Zimmermann 1785, s. 445; Reichenbach II, s. 456);
  1716 – 1720: Hans Heinrich v. Reichenbach na Pyszczynie, sprzedał majątek córce (Reichenbach II, s. 456);
• 1720 – między 1746 a 1749: Caroline Sophie geb. v. Reichenbach, zamężna z Karlem Friedrichem von Klinkowski; 1745 zastawiłą Oberhof na 3 lata, ale nie zdołała go wykupić; w 1746 (?) kupiła od Sophia Elisabeth geb. Knobelsdorf (wdowy po Samuelu Adolphie von Winterfeld) na Mrowinach dwa pozostałe majątki imbramowickie (Zimmermann 1785, s. 445; Reichenbach II, s. 456; Ciesielski 1993, s. 37, 66)
• między 1745/1749 – 1749: jej mąż Karl Friedrich v. Klinkowski i syn Sylwiusza Friedrich jako spadkobiercy sprzedali Oberhof (Ciesielski 1993, s. 37) [zachowując Mittelhof i
• 1749-1755: Sophia Elisabeth geb. Knobelsdorf (zm. 1755), zamężna z hr. Antonem Wilhelmem v. Nostitz (Radler 1979, s. …..; Ciesielski 1993, s. 37, 66)
• 1755-1764: hr. Anton Wilhelm v. Nostitz na Mrowinach, zm. 1764 (Radler 1979, s. …..; Ciesielski 1993, s. 66; F.H.v.Nostitz)
  1764 – 1794: Johann Adolph v. Knobelsdorf na Mrowinach (zm. 1794), spadkobierca hr. v. Nostitz; ok. 1765 nabył Niederhof i Mittelhof – ponownie (i ostatecznie) scalił posiadłości imbramowickie [Ciesielski 1993, s. 37]
• 1794: jego córka Johanne Helene Dorothe geb. Knobelsdorf (ur. w Imbramowicach 1768, zm. 1834), odziedziczoną posiadłość szybko sprzedała [Ciesielski 1993, s. 37; Długosz]
• 1794-1803: Friedrich Wilhelm Ludwig Heinrich hr v. Schlabrendorf na Stolcu, zm. 1803 (Ciesielski 1993, s. 66; Mucha, Nowotny, Dobkiewicz 2020)
• 1803-1864: jego córka Charlotte geb. Gräfin v. Schlabrendorf (zm. 1864), zamężna z Josephem landgrafem Fürstenberg-Weiter; dama dworu cesarzowej Elżbiety, zamieszkała na stale w Wiedniu (Ciesielski 1993, s. 66; Mucha, Nowotny, Dobkiewicz 2020);
• 1864-1864: jej spadkobiercy; sprzedali dobra Mrowiny, Imbramowice, Tarnawa (Ciesielski 1993, s. 66; Mucha, Nowotny, Dobkiewicz 2020)
• 1868-1874: Carl von Kulmiz, właściciel zakładów przemysłowych w Żarowie i kopalni węgla k. Wałbrzycha, nobilitowany w 1867 r. (Fuchs 1982; Malicki 2013)
  1874-1895: Paul v. Kulmiz, syn Carla (Ciesielski 1993, s. 66; Malicki 2013)
  1895-1905 Robert v. Kulmiz, syn Paula (Ciesielski 1993, s. 66)
  1905-1925 Eugen v. Kulmiz, syn Paula (Ciesielski 1993, s. 66; Malicki 2013)
  1925-1945 Adolf v. Kulmiz (Ciesielski 1993, s. 66)

Ilustracje